του Αθανάσιου Χ. Παπανδρόπουλου
Το δίλημμα «καινοτομούμε ή πεθαίνουμε», για πολλές επιχειρήσεις είναι υπαρκτό, κρίσιμο και σίγουρα δεν επιδέχεται εύκολη απάντηση. Ιδιαίτερα δε στη σημερινή εποχή των ταχύτατων τεχνολογικών αλλαγών, αλλά και των νέων πολιτιστικών, κοινωνικών και ιδεολογικών συνθηκών που διαμορφώνουν το περιβάλλον δράσεων, επιλογών και υπαρξιακών κανόνων μιας επιχείρησης.
Όταν μάλιστα στελέχη αλλά και ανώτατοι ηγέτες μιας επιχείρησης παρατηρούν φαινόμενα όπως η ατμοσφαιρική ρύπανση στο Πεκίνο, η ξηρασία στην Καλιφόρνια και οι πυρκαγιές που προκαλούνται και κάποιες πλημμύρες στην Ισπανία και αλλού, τότε οι προβληματισμοί για την διασφάλιση της ανάπτυξης εκτείνονται.
Και στο κέντρο του προβληματισμού, αναδύεται το ερώτημα ποιο μοντέλο πρέπει να ακολουθήσει η επιχείρηση όταν ιδιοτελείς και αφελείς κοινωνικές ομάδες βάλλουν κατά της κατανάλωσης.
Υπάρχει, όμως και ένα άλλο ερώτημα: ο πλανήτης μας έχει ή δεν έχει επαρκείς πόρους για να αναπτύσσονται οι άνθρωποι με τους ρυθμούς που υπήρξαν τα 250 τελευταία χρόνια;
Κατά τη γνωστή Αμερικανο-Ιταλίδα οικονομολόγο και καθηγήτρια Μαριάννα Ματσουκάτο, «...η αντιμετώπιση των σύγχρονων προκλήσεων που θα επιτρέψουν στις κοινωνίες να επιβιώσουν και να θριαμβεύσουν σε έναν πλανήτη με ολοένα και περισσότερο περιορισμένους πόρους απαιτεί σημαντική καινοτομία - και μάλιστα το είδος της καινοτομίας που αποκαλείται sustainability-oriented innovation (SOI). Καθώς πρόκειται για έναν αναδυόμενο και σχετικά καινούργιο τομέα, δεν υπάρχει ακόμα ένας καθολικά αποδεκτός ορισμός. Αντανακλώντας τις αρχικές περιβαλλοντικές ανησυχίες που αποτέλεσαν το έναυσμα για την ανάδυση της SOI, πολλοί ειδικοί πρότειναν όρους προσανατολισμένους στο περιβάλλον, όπως eco-innovation, περιβαλλοντική καινοτομία ή πράσινη καινοτομία.
Προοδευτικά, προκειμένου να συμπεριληφθούν περισσότερο και οι κοινωνικές διαστάσεις, άλλοι ειδικοί άρχισαν να χρησιμοποιούν τον όρο βιωσιμότητα/ αειφορία (sustainability), δημιουργώντας όρους όπως "sustainability- related innovation", "sustainability-driven innovation" ή απλώς "βιώσιμη καινοτομία”...».
Τι περιλαμβάνει η SOI
Υπό αυτές τις θεωρητικές συνθήκες, οι οποίες, όμως, γίνονται και αφετηρία δράσεων σε ποικίλα επίπεδα, συναντάμε πλέον ολοένα και περισσότερο τον όρo "sustainabiiity-oriented innovation" (SOI) ως γενικό όρο, ο οποίος περιλαμβάνει τρεις κατηγορίες:
1.Τις καινοτομίες που είναι ευεργετικές για το περιβάλλον (sustainability-relevant innovation),
2.Τις καινοτόμες διαδικασίες οι οποίες δεν έχουν το ζήτημα της αειφορίας ως πρωταρχικό στόχο, αλλά που προσπαθούν να ανταποκριθούν στους στόχους της βιωσιμότητας κατά την ανάπτυξη, παραγωγή και χρήση των προϊόντων ή υπηρεσιών (sustainability-informed innovation), και
3.τις καινοτομίες που στοχεύουν αποκλειστικά στη διασφάλιση της βιωσιμότητας / αειφορίας. Πρόκειται για καινοτομίες που ενώ δεν αποκλείεται να εμπεριέχουν και οικονομικούς στόχους, ωστόσο αναπτύσσονται πρώτα από όλα για να επιλύσουν ένα κοινωνικό ή / και περιβαλλοντικό πρόβλημα.
Θα πρέπει να τονιστεί σε αυτό το σημείο ότι η SOI δεν είναι σε καμία περίπτωση αντίθετη προς την έννοια της ανάπτυξης της επιχειρηματικότητας και της κερδοφορίας. Αντιθέτως, η καινοτομία που προσανατολίζεται στη βιωσιμότητα έχει να κάνει με τη διάλυση της έννοιας του συμβιβασμού ανάμεσα οε όσα φαντάζουν ως ανταγωνιστικοί μεταξύ τους στόχοι - η απόδοση σε σχέση με τις επιπτώσεις, το κέρδος σε σχέση με τον σκοπό, η ευημερία των ανθρώπων σε σχέση με την προστασία του περιβάλλοντος.
Σύμφωνα με έρευνες του MIT Sloan Review, όταν δεν αντιμετωπίζουμε αυτούς τους στόχους ως αντιφατικούς, μπορούμε να δημιουργήσουμε προϊόντα, υπηρεσίες και επιχειρηματικά μοντέλα τα οποία είναι περισσότερο ολιστικά και όχι κατακερματισμένα.
Όλες οι εταιρείες έχουν τη δυνατότητα για ανάπτυξη τύπου SOI αρκεί να κατανοήσουν τα στοιχεία που την τροχοπεδούν. Σύμφωνα με μελέτη του ΜΙΤ ένα από τα πιο σημαντικά εμπόδια για την επίτευξη της SOI είναι η αντίληψη του «συμβιβασμού για τη βιωσιμότητα», του νοητικού μοντέλου δηλαδή που υποστηρίζει ότι το όποιο θετικό κοινωνικό ή περιβαλλοντικό αποτύπωμα μπορεί να υπάρξει μόνο σε βάρος των περισσότερο παραδοσιακών business drivers. Ή με άλλα λόγια, η πεποίθηση ότι η επίτευξη της βιωσιμότητας απαιτεί μείωση της αποδοτικότητας.
Αυτή είναι μια αυθαίρετη ερμηνεία, η οποία στη σημερινή εποχή της διάδοσης της ακυρωτικής κουλτούρας (cancel culture) και των θεωριών της αφύπνισης (woke), υποκρύπτει σοβαρούς κινδύνους για τις επιχειρήσεις και τον τρόπο ύπαρξής τους.
