Ο «εναπομείναντας θησαυρός» ή η αμφισβήτηση του παραδοσιακού κινέζικου banking

του Κώστα Χρήστου

Το κινέζικο τραπεζικό σύστημα παραδοσιακά αισθανόταν ασφαλές κάτω από την κρατική προστασία, με αποτέλεσμα να μην υπήρχε κάποιο ουσιαστικό κίνητρο για καινοτομία. Και μπορεί το 1996, η China Minsheng να γινόταν η πρώτη ιδιωτική τράπεζα, όμως 19 χρόνια μετά, μόλις το 12% του εγχώριου τραπεζικού κλάδου ελέγχεται από ιδιώτες. Αντίθετα, η μερίδα του λέοντος ανήκει στις λεγόμενες «μεγάλες τέσσερις» κρατικές τράπεζες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την γιγάντωση ενός «σκιώδους» τραπεζικού συστήματος που αγνοούσε τις πανίσχυρες κινέζικες ρυθμιστικές αρχές. Τον Μάιο του 2014, η Κινέζικη Ακαδημία Κοινωνικών Επιστημών (CASS), που είναι και η κύρια ερευνητική ομάδα της κυβέρνησης, αποτιμούσε την «σκιώδη» κινέζικη τραπεζική στα 27 τρισεκατομμύρια γουάν (4.4 τρισεκατομμύρια δολάρια)! Αυτό ισοδυναμεί με το ένα πέμπτο του συνολικού ενεργητικού του εγχώριου τραπεζικού τομέα ή διαφορετικά, με παραπάνω από το 40% του ΑΕΠ. 

Ιστορικά, το σκιώδες τραπεζικό σύστημα της Κίνας είναι ένα χαοτικό δίκτυο ανεπισήμων χορηγήσεων, που ενσωματώνει κυρίως διαδικτυακές πλατφόρμες απευθείας χρηματοδότησης μεταξύ των χρηστών (P2P) και αδιαφανείς εταιρείες πιστωτικών εγγυήσεων και επισφαλειών. Αυτή την στιγμή, υπολογίζεται ότι υπάρχουν πάνω από 2.000 ιστοσελίδες και πλατφόρμες διαμεσολάβησης όπου ο καθένας μπορεί να δανειστεί χρήματα προκειμένου να φτιάξει μια επιχείρηση, να αγοράσει ένα αμάξι ή και να παντρευτεί. Οι δανειστές καταφέρνουν έτσι να απολαύσουν επιτόκια πάνω από 20% (έναντι 3% των τραπεζικών καταθετικών τόκων), ενώ οι δανειζόμενοι αποφεύγουν τις γραφειοκρατικές διαδικασίες του παραδοσιακού δανεισμού. 

Όπως είναι λογικό, η κινέζικη κυβέρνηση εντόπισε δυο ζωτικά προβλήματα στην όλη διαδικασία. Αφενός, το κράτος καθίσταται αδύνατον να ελέγχει την οικονομία με παραδοσιακά εργαλεία, όπως είναι η αλλαγή των επιτοκίων και η προσφορά χρήματος, με αποτέλεσμα, τράπεζες και κράτος να χάνουν τεράστιους πόρους. Αφετέρου, οι κίνδυνοι ενός αχανούς σκιώδους τραπεζικού συστήματος δύνανται να μεταδοθούν και στο συστημικό χρηματοπιστωτικό πυρήνα, δηλητηριάζοντας συνολικά την οικονομία. Άλλωστε, τα προηγούμενα χρόνια υπήρξαν αλλεπάλληλες χρεοκοπίες επενδυτικών προϊόντων, που συγκλόνισαν την κινέζικη αγορά και μείωσαν την επενδυτική πίστη.  

Επιφανειακά, δίνεται η εντύπωση ότι τέτοιες εταιρείες δρουν κάτω από την μύτη των ρυθμιστικών αρχών. Στην πραγματικότητα, όμως, άτυπα, η κυβέρνηση αναγνωρίζει ότι το σκιώδες τραπεζικό σύστημα συμβάλλει στην οργιώδη κινέζικη ανάπτυξη και οιαδήποτε απόπειρα άναρχης καταπολέμησής του, ίσως παρήγαγε λιγότερα οφέλη απ’ ό,τι συνέπειες. Γι’ αυτό και η κυβέρνηση δεσμεύτηκε να εισάγει ένα σύστημα εξασφάλισης των καταθέσεων, καθώς και να παραχωρήσει περισσότερη τραπεζική ελευθερία αναφορικά με την ρύθμιση επιτοκίων. Έτσι, από τον Ιανουάριο του 2014, η αρμόδια τραπεζική ρυθμιστική αρχή (China Banking Regulatory Commission -CBRC) γνωστοποίησε ότι προτίθεται να μειώσει τους κρατικούς περιορισμούς εν σχέσει με τον  τραπεζικό κλάδο. 

Αρχικώς, δημιουργήθηκε ένα δοκιμαστικό πρόγραμμα πέντε ιδιωτικών τραπεζών με στόχο να επικεντρωθούν στην χρηματοδότηση μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων. Για τον σκοπό αυτό, κλήθηκαν 10 επιλεγμένες επιχειρήσεις μεταξύ των όποιων ο διαδικτυακός κολοσσός Tencent, ο οποίος και έκοψε πρώτος το νήμα, υλοποιώντας  την πρώτη αποκλειστικά online τράπεζα. Έτσι, από τον Ιανουάριο του 2015, η WEBANK, με το επιθετικό της σλόγκαν «Είμαστε μια διαδικτυακή τράπεζα», είναι γεγονός. Τον Μάιο του 2015, η Alibaba, μέσω της θυγατρικής της, Ant Financial, έλαβε την πολυπόθητη άδεια για την δημιουργία της δεύτερης διαδικτυακής τράπεζας, ονόματι  Mybank. Αυτό υποδηλώνει μια ολομέτωπη διαμάχη για τον έλεγχο της online τραπεζικής ανάμεσα στους δύο μεγαλύτερους κινέζικους διαδικτυακούς κολοσσούς (>200 δισεκατομμυρίων δολαρίων έκαστος). Αντίστοιχο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι επερχόμενοι παίκτες, όπως η διαδικτυακή Baidu, ο όμιλος JuneYao που δραστηριοποιείται κυρίως στις αερομεταφορές και ο επενδυτικός όμιλος Fosun που κατέχει μερίδιο στην ελληνική Folli Follie.  Εδώ, έχουμε ενδείξεις ενός μέλλοντος, στο οποίο ολοένα και περισσότερες ετερόκλητες εταιρείες θα επιχειρούν να εισχωρήσουν στον τραπεζικό κλάδο. 
Λογικά, θα χρειαζόταν αρκετός καιρός ώσπου τέτοιες προσπάθειες να ανταγωνιστούν ευθέως τους κινέζικους τραπεζικούς κολοσσούς ή ακόμη και να παρουσιάσουν επιτυχία. Εξίσου δύσκολο θα ήταν να ανακοπεί η δυναμική της σκιώδους τραπεζικής ενός κράτους όπου κυριαρχεί ο ανεξέλεγκτος peer-to-peer δανεισμός ή η online αγορά αμφιβόλου ποιότητας επενδυτικών προϊόντων. Όμως, και εδώ οι μεγάλοι διαδικτυακοί παίκτες τοποθετήθηκαν εγκαίρως. Ήδη από το 2013 η Alibaba, μέσω της θυγατρικής της, Alipay, ξεκίνησε να προσφέρει το  επενδυτικό προϊόν Yu'e Bao (ελληνιστί εναπομείναντας θησαυρός), που σύντομα έγινε το μεγαλύτερο κινέζικο money market fund, με περισσότερους από 185 εκατομμύρια επενδυτές. 

Άραγε που να οφείλεται ή επιτυχία τέτοιων εγχειρημάτων; Καταρχάς, οι αμιγώς διαδικτυακές εταιρείες κατέχουν εξαιρετικά δημοφιλείς πλατφόρμες με τζίρο δισεκατομμυρίων. Πρακτικά, αυτό σημαίνει ότι δύνανται σχετικά ανέξοδα να διαφημίσουν τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες σε εκατομμύρια ενεργούς πελάτες, αλλά και να επιβάλλουν πρότυπα πληρωμών σε σχέση με τα διατιθέμενα προϊόντα. Ενδεικτικά, το 2014 μόνο για την δημοφιλή εορτή ονόματι «κινέζικη μέρα του εργένη», ο ημερήσιος τζίρος της Alibaba ανήλθε στα 9.3 δισεκατομμύρια δολάρια, καθιστώντας την έτσι την εμπορικότερη ημέρα στις διαδικτυακές αγορές! 

Στο συγκεκριμένο προϊόν (Yu'e Bao), δεν υπάρχει ελάχιστο ποσό και οι επενδυτές μπορούν να «τραβήξουν» τα χρήματά τους όποτε επιθυμούν. Ταυτόχρονα, αρχικώς, προσέφερε ψηλά επιτόκια έως και 6% (πλέον κυμαίνονται στο 5%), εν αντιθέσει με τα χαμηλότερα επιτόκια των ανταγωνιστών και τον έλεγχο των επιτοκίων από την κεντρική τράπεζα. Εδώ πρέπει να επισημανθεί ότι το 2011, το Money Market Fund της Paypal αναστελλόταν υπό το βάρος των κεφαλαίων που έφυγαν εξαιτίας της πτώσης των αποδόσεων. Βέβαια, το προϊόν της Paypal είχε φτάσει να πληρώνει ευτελείς αποδόσεις της τάξεως του 0.04%. Από την άλλη μεριά, το 90% των κεφαλαίων του «εναπομείναντα θησαυρού» επενδύεται σε διατραπεζικές καταθέσεις 29 τραπεζών, αλλά αυτό δεν είναι ικανό από μόνο του, να αντιμετωπίσει μια μαζική φυγή κεφαλαίων. Μάλιστα οι επικριτές προειδοποιούν ότι η γιγάντωση των online τραπεζών μπορεί να οδηγήσει σε φούσκα που θα συμπαρασύρει και τις παραδοσιακές τράπεζες.

Το βασικότερο, όμως, συγκριτικό πλεονέκτημα είναι η υπάρχουσα εξοικειωμένη πελατεία, που με την ολοκλήρωση των εμπορικών συναλλαγών, δεν χρειάζεται πλέον να βγάλει τα χρήματα εκτός της κεντρικής πλατφόρμα της Alibaba. Σε κάθε περίπτωση, δεν πρέπει να υποτιμηθεί και η μεγάλη ρευστότητα των τεχνολογικών εταιρειών εν αντιθέσει με πολλές χρεωκοπημένες παραδοσιακές τράπεζες και την επακόλουθη μειωμένη τραπεζική πίστη. Επομένως, η ρευστότητα αυτή θα μπορούσε κάλλιστα να κατευθυνθεί σε μια ολιστική προσέγγιση των εταιρικών δραστηριοτήτων που θα περιορίζει ενδιάμεσους παίκτες, όπως οι τράπεζες. 

Ούτως ή άλλως, η τεχνολογία καθίσταται το επίκεντρο αυτής της αλλαγής, καθορίζοντας εφεξής τις συνεργίες μεταξύ πελάτη-τράπεζας. Και εδώ είναι το συγκριτικό πλεονέκτημα που κατέχουν εταιρείες υψηλής τεχνολογίας. Με την αύξηση της διαφάνειας των συναλλαγών στην οποία συνυφαίνονται υψηλής ποιότητας αλληλεπιδράσεις, όπως η συγκρισιμότητα προϊόντων και υπηρεσιών μέσω έξυπνης ενημέρωσης, επιτυγχάνονται ταυτόχρονα χαμηλά κόστη για όλους. Επί παραδείγματι, όσοι κάνουν ηλεκτρονικές αγορές παρατηρούν διάφορες προγνωστικές προτάσεις σε συνδυασμό με άλλο προϊόν ή την επισήμανση του ποσοστού χρηστών που αγόρασε έτερα προϊόντα, καθώς και την ύπαρξη χρηστικού σχολιασμού. Ουσιαστικά, μιλάμε για αγορά προϊόντων σε πραγματικό χρόνο μέσω ηλεκτρονικού καλαθιού και όχι συνδυαστικά με επίσκεψη σε φυσικό κατάστημα όπως συμβαίνει π.χ. με πολλές τραπεζικές υπηρεσίες στην Ελλάδα.

Εταιρείες, όπως η Tencent και η Alibaba, γνωρίζουν από πρώτο χέρι ότι η διάθεση νέων τεχνολογιών εντείνει αντίστοιχα την διάθεση των πελατών για φθηνότερες και καλύτερες υπηρεσίες. Επί παραδείγματι, στις ΗΠΑ, οι  εταιρικοί πελάτες έχουν υιοθετήσει ένα κοινό βιομηχανικό πρότυπο τιμολόγησης τραπεζικών υπηρεσιών που ονομάζεται BSB- Bank Services Billing και διέπει τη μορφή των ηλεκτρονικών λογαριασμών. Με αυτό τον τρόπο, οι επιχειρήσεις μπορούν να έχουν μια συνολική εικόνα των τραπεζικών κοστολογήσεων και πάνω από όλα να συγκρίνουν και να ψάξουν για τις φθηνότερες υπηρεσίες. Στην Ευρώπη, η διαδικασία της κοστολόγησης των τραπεζικών υπηρεσιών από τους πελάτες χονδρικής εμφανίζει σημαντική υστέρηση.  Γι’ αυτό και μετά από κοινή απαίτηση της Ε.Ε. και των επιχειρήσεων, οι ευρωπαϊκές τράπεζες σπεύδουν να υιοθετήσουν νέα πρότυπα και εξαναγκάζονται σε καλύτερες προσφορές υπηρεσιών και τιμών. Σε χώρες, όπως η Κίνα, με την επικράτηση των κρατικών τραπεζικών ολιγοπωλίων, τα πράγματα είναι ακόμη χειρότερα.

Τέλος, αρκετές έρευνες επισημαίνουν ότι σε τρία χρόνια, τα online money market funds θα μπορούσαν να διαχειρίζονται το 8-10% εκατό του συνόλου των τραπεζικών καταθέσεων. Αντίστοιχα, κάποιοι αναλυτές προβλέπουν μελλοντικά ακόμη και κυρίαρχη θέση της Κίνας στην online τραπεζική. Σε κάθε περίπτωση, το διαφαινόμενο άνοιγμα του κινέζικου τραπεζικού τοπίου δημιουργεί ευκαιρίες για επέκταση των ξένων τραπεζών και προεξοφλεί την απελευθέρωση των επιτοκίων. Παράλληλα, κλυδωνίζεται το προστατευτικό καθεστώς των παραδοσιακών τραπεζών που πλέον καλούνται να αντιμετωπίσουν ασύμμετρο ανταγωνισμό. Ως εκ τούτου, το μέλλον των τραπεζών ταυτίζεται με την ομαλή μετάβαση από την παραδοσιακή τραπεζική στο διαδικτυακό banking που νομοτελειακά θα κυριαρχήσει στην παγκόσμια οικονομία.