του
Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου
Με υπότιτλο «Η εκπόρθηση της Ιστορίας», ο Κωνσταντίνος Σ. Παχής στο βιβλίο του «Αλέξανδρος ο Μέγας» (έκδοση του Πολιτιστικού Κέντρου Άμπελος), προσεγγίζει μία ιστορική περίοδο από οπτικές γωνίες που δίνουν και μιαν άλλη διάσταση σε αυτό που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε ιστορική πραγματικότητα. Και αυτό, κατά την γνώμη μας, κάνει το βιβλίο συναρπαστικό και προωθητικό της ιστορικής γνώσεως.
Κατ’ αρχήν, και πολύ σωστά, ο συγγραφέας εξηγεί γιατί ο Αλέξανδρος ονομάζεται Μέγας. Προφανώς δε, το ερώτημα αυτό είναι πολύ σημαντικό γιατί μας υποχρεώνει να διερευνήσουμε ποια είναι τα συστατικά αυτής της λέξεως από εννοιολογικής πλευράς και με τι συνδέονται. Κατά τον συγγραφέα, ο οποίος προσπαθεί να διερευνήσει ποιος είναι ο ρόλος της προσωπικότητος στην Ιστορία, ο Αλέξανδρος ονομάζεται Μέγας γιατί άλλαξε τα δεδομένα της ζωής των ανθρώπων και, ως εκ τούτου, χάραξε καινούργιους δρόμους.
«Αυτό σημαίνει ότι ο Μεγάλος με το έργο του δίνει νέες διέπουσες τις οποίες ενστερνίζονται άνθρωποι άγνωστοί του, μεταγενέστεροί του, που εγκολπώνονται τις αξίες τις οποίες παρέχει και συνεχίζουν κινούμενοι σε τροχιές που χάραξε εκείνος. Ποιος όμως και γιατί ονομάζεται Μέγας; Σε πολλούς ηγεμόνες δόθηκε αυτό το προσωνύμιο –αν και δεν ήταν τίποτε περισσότερο από έκφραση αχαλίνωτης κολακείας. Ο Αλέξανδρος ονομάστηκε Μέγας –και το προσωνύμιο αυτό δεν υπήρξε μορφή κολακείας του ηγεμόνα.
Ο ίδιος ο Αλέξανδρος αποδέχθηκε την προσφώνηση Μέγας Βασιλεύς, διότι αυτός ήταν ο τίτλος των Περσών βασιλέων, και με την συντριβή του Δαρείου του Γ’ θέλησε να δείξει ότι η βασιλεία αυτή συνεχίζει την ύπαρξή της. Ακόμη κι ο Πλούταρχος κι ο Αρριανός, «φιλαλέξανδροι» και οι δύο, αποφεύγουν να δώσουν σε τίτλο έργου των αυτό το προσωνύμιο στο ίνδαλμά τους. ο Κούρτιος, όμως, μέλος των Ρωμαίων θαυμαστών του ήδη θρυλικού Μακεδόνα, το αποδίδει, τιτλοφορώντας το έργο του Historiae Alexandri Magni.
«Αντίθετα, όμως, κάποιοι από τους λεγόμενους Διαδόχους και Επιγόνους δέχθηκαν ευτυχείς το προσωνύμιο Μέγας. Και μετά από αυτούς, άλλωστε, αυτοχαρακτηρίστηκαν έτσι πάρα πολλοί ηγεμόνες, αν και δεν ήταν παρά μόνον κοινοί κάτοχοι θρόνου. Ωστόσο, ακόμη και ο Μεγάλος έχει τις προϋποθέσεις του: δεν μπορεί να πέφτει σαν μετεωρίτης πάνω στους λαούς. Η Ιστορία δεν γνωρίζει το ακατανόητο, δεν είναι χώρος του απροϋπόθετου. Η
Ιστορία μας επιβάλλει να συνειδητοποιήσουμε ότι ο Μέγας δεν είναι Μόνος. Και, συνεπώς, για να καταλάβουμε τον Μεγάλο, θα πρέπει να τον δούμε σαν έναν άνθρωπο που δεν αγνοεί τις προϋποθέσεις, δεν περιφρονεί τις συνθήκες, αλλά μάχεται με αυτές. Είναι Μέγας διότι στην διελκυστίνδα ανάμεσα στις συνθήκες και την βούλησή του κατορθώνει και νικά, υποχρεώνοντας έτσι όλα τα δεδομένα και τα αναπόφευκτα να συρθούν προς όπου αυτός τα έλκει».
Αυτά γράφει ο Κων. Παχής, για να υπογραμμίσει ότι ο Μακεδών στρατηλάτης πράγματι άλλαξε τα δεδομένα της ζωής αναρίθμητων ανθρώπων της εποχής του. Την ίδια στιγμή επηρέασε και την ζωή των λαών που κατέκτησε, αλλά και άλλων που δεν τους είδε ποτέ ή που δεν είχαν ακόμη φανεί στην Ιστορία. Στην βάση αυτών των δεδομένων, ο συγγραφέας τονίζει επίσης ότι η πρώτη και σημαντικότερη προσφορά του Αλεξάνδρου ήταν η μετάδοση της ελληνικής αντιλήψεως ανθρωπομορφισμού του Θεού σε όλους τους τότε λαούς.
«Το βλέπουμε αυτό στον βουδισμό –τη μεγάλη θρησκεία της Ανατολής– που απέκτησε το άγαλμα του Βούδα, τον θεό με ανθρώπινη μορφή. Το βλέπουμε και στον χριστιανισμό –τη μεγάλη θρησκεία της Δύσης– που συνέλαβε τον Θεό ως Τριάδα προσώπων. Η άλλη προσφορά του ήταν η μετάδοση στους λαούς της Ανατολής και της Δύσης της ελληνικής γλώσσας και της γραμματείας της ως μέτρου παιδείας. Αιώνες τώρα ο δυτικός κόσμος μεγαλώνει με τον Όμηρο ως γενάρχη της λογοτεχνίας και τους αρχαίους συγγραφείς ως βάση της παιδείας. Αλλά και ο ισλαμικός κόσμος μπόρεσε και βρήκε στις αρχές του την αξία των ελληνικών γραμμάτων. Το πόσο επέδρασε ο Αλέξανδρος φανερώνει η διατήρηση της μνήμης του μέσα στις παραδόσεις των λαών».
Κλείνοντας, όμως, την διαδρομή του στην Ιστορία, ο Κων. Παχής θέτει το ερώτημα: σε τί μάς χρειάζεται ο Αλέξανδρος σήμερα; Και η απάντηση που δίνει περιέχει σημαντικές δόσεις απαισιοδοξίας, που ασφαλώς σηκώνουν πολλές συζητήσεις ως προς την βασιμότητά τους. Αυτό, όμως, είναι μία άλλη ιστορία…
«Η κοινωνία μας έτσι όπως την σκεπτόμαστε και την ζούμε στη Δύση είναι πλέον ασύμβατη με τον τεχνοτρονικό κόσμο στον οποίο η ίδια κατόρθωσε να οδηγηθεί. Ο τεχνοτρονικός κόσμος δεν είναι πια «το αύριο». Έχουμε περάσει πλέον το κατώφλι της εισόδου. Και ιδού: οι θεσμοί και οι σημασίες που χρειάστηκαν για να φθάσουμε ως εδώ, αποδείχνονται ανίκανες να μας προχωρήσουν στο νέο πεδίο. Τελειώνει μία περίοδος που η κοινωνία μας στηριζόταν σε πάγια στοιχεία: στο κράτος, το δημοκρατικό πολίτευμα, το πλέγμα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων, την οικογένεια τροφό ψυχής, την παιδεία ως μέθοδο δια-μόρφωσης του ανθρώπου, την ηθική αξία της εργασίας και τον σεβασμό του παράγειν και επιχειρείν. Και βέβαια το θρησκευτικό περιέχον όλων των αξιών».
Η κοινωνία μας αδυνατεί να διατηρήσει συμβατότητα με το τεχνοτρονικό κόσμο. Και γι αυτό περιέπεσε σε κρίση. Το κράτος σήμερα είναι ανίκανο να βρει τον λόγο ύπαρξής του –κρατάει μόνο τον ρόλο ενός κουρασμένου τροχονόμου. Πολλοί από τους πολιτειακούς μας θεσμούς είναι ήδη παράλυτοι ή ψευδεπίγραφοι. Τα αυταρχικά καθεστώτα λιώνουν στα κανάλια της ανοιχτής επικοινωνίας.
Η ίδια η δημοκρατία έχει αποδειχθεί αδύναμη να αντέξει το βάρος του κόστους της. Αγωνιζόμαστε να κρατήσουμε στη ζωή το κράτος δικαίου, το οποίο όμως κατασπαράσσεται από την ιδεολογικοποίηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων· κι αυτά με την σειρά τους, βέβαια, δεν μπορούν να διατηρήσουν τη σημασία τους μπροστά στο γιγάντιο κύμα της απροσδιόριστης ανοχής στη διαφορετικότητα, στο σημείο δηλαδή όπου ο κάθε κανών εξατομικεύεται τόσο ώστε να καταργείται.
Η παιδεία, απογυμνωμένη πια από την μόρφωση, προσπαθεί να βρει ένα ρόλο σε συνθήκες που δεν ζητούν τίποτε περισσότερο από το know-how, από το just do it. Η οικογένεια είναι μία απλή συμβιωτική μονάδα, όχι τροφός ρίζας του ανθρώπου, και διαλύεται στη καταχνιά της «προσωπικής ζωής» κάθε μέλους της.
Η εργασία νοείται ως αλλοτρίωση και το επιχειρείν –αφυδατωμένο πλέον από κάθε αναφορά σε ηθική σχέση, σε Οίκο και σε συνεργασία– είναι μία δραστηριότητα απόκτησης και όχι δημιουργίας. Γι αυτό, μπορεί να έχουμε πλούσιους, αλλά δεν έχουμε πια ηγετική τάξη. Ακόμη και το θρησκευτικό περιέχον απογυμνώθηκε, η θρησκευτικότητα βρίσκει καταφύγιο στην προσωπική εμπειρία, καθώς η έως τώρα έκφρασή της έχει χαθεί σε φορμαλισμό χωρίς έκδηλη μυστηριακή νοηματοδότηση.
«Όλα αυτά είναι στοιχεία μιας γενικευμένης κρίσης, που οδηγούν στην αποκαρδίωση και τον μηδενισμό. Εκτός εάν. Εκτός εάν έχουμε το σθένος να βλέπουμε την κρίση ως πρόβλημα προς επίλυση».
Ίσως αυτή η τελευταία παρατήρηση να αποτελεί και πλούσια τροφή για σκέψη.
Σημειώνουμε τέλος ότι το βιβλίο του Κων. Παχή εκδόθηκε με χορηγία της εταιρείας Iasis Pharma και είναι πλούσια εικονογραφημένο από τον διευθυντή της έκδοσης κ. Π.Δρακόπουλο.
