H οπτική της Ρωσίας για τη Δύση

της Sarah Lohschelder*

Η Ρωσία είχε μια σκληρή χρονιά: έχασε από την Ουκρανία στον διαγωνισμό τραγουδιού της Eurovision, κάποιοι από τους αθλητές της αποκλείστηκαν από τη συμμετοχή τους στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Ρίο και η Ευρωπαϊκή Ένωση αποφάσισε να συνεχίσει τις κυρώσεις της προς τη Ρωσική Ομοσπονδία.

Αρκετοί Ρώσοι  θεωρούν ότι όλα αυτά τα γεγονότα δεν είναι τίποτα άλλο παρά δυτικές συνομωσίες εναντίον της χώρας τους. Τι μας λέει αυτό σχετικά με το πώς η Ρωσία βλέπει τη Δύση; Είτε η ρωσική σκοπιά είναι σωστή ή όχι, η συγκεκριμένη οπτική διαμορφώνει τη ρωσική εξωτερική πολιτική. Έτσι, η Δύση, θα πρέπει να προσπαθήσει να καταλάβει τη ρωσική άποψη ώστε να προλαμβάνει καλύτερα τις ρωσικές ενέργειες και να καταστήσει το ζωτικό της χώρο ασφαλέστερο.

Η Ρωσία βλέπει τη Δύση ως έναν επιδρομέα απέναντι στον οποίο πρέπει να αμυνθεί.  Αυτή η αντίληψη έχει βαθύτερες ιστορικές ρίζες πίσω στην ναπολεόντεια επίθεση, τη Γερμανική Αυτοκρατορία και τις επιθέσεις των Ναζί, το «Σιδηρούν Παραπέτασμα»  και τις μάχες αντιπροσώπων του Ψυχρού Πολέμου. Η δεκαετία του ’90 έφερε μια σύντομη ανάπαυλα στις ταραγμένες σχέσεις Ρωσίας – Δύσης, ωστόσο το γενικό θέμα παραμένει το ίδιο: η Ρωσία αισθάνεται να απειλείται από τη Δύση. Η ουκρανική κρίση αποτελεί την πιο πρόσφατη εκδήλωση αυτού του γεγονότος. 

Η απομάκρυνση του δημοκρατικά εκλεγμένου Ουκρανού Προέδρου Victor Yanukovich το 2014, ο οποίος προώθησε στενότερους δεσμούς με τη Ρωσία σε σχέση με τη Δύση, κρίθηκε από τη Μόσχα ως μια πολιτική ενέργεια ενορχηστρωμένη από τη Δύση. Αν και αυτή η αντίληψη μπορεί να υπερβαίνει την πραγματικότητα, δεν είναι εντελώς αβάσιμη.

Τον Δεκέμβριο του 2013, ο γερουσιαστής John McCain μίλησε στους διαδηλωτές του κινήματος Euromaidan  ενώ στεκόταν δίπλα στον Ουκρανό πυγμάχο Vitali Klitschko, ο οποίος είχε ζήσει στη Γερμανία για χρόνια και αποτέλεσε μία από τις ηγετικές φυσιογνωμίες του ουκρανικού φιλοευρωπαϊκού κινήματος.

Η πτώση του Yanukovich από την εξουσία ενδυνάμωσε την εικόνα της Ρωσίας σχετικά με το ότι η Δύση χρησιμοποιεί μια ιδιοτελή ρητορική αναφορικά με τη δημοκρατία και τις παγκόσμιες αξίες – σαν έναν ιμπεριαλισμό που βασίζεται στις αξίες και ο οποίος χρησιμοποιείται από τη Δύση μόνο όταν είναι πολιτικά συμφέρον ενώ αντίθετα ξεχνιέται εύκολα, όταν δεν είναι.  

Η αλλαγή του Yanukovich, θεωρήθηκε ως μια πολιτική κίνηση η οποία αποκάλυψε την υποκρισία της Δύσης και την απονομιμοποιημένη ρητορική των δυτικών αξιών. Όταν οι ΗΠΑ, η ΕΕ και άλλες δυτικές χώρες έθεσαν κυρώσεις προς τη Ρωσία το 2015, οι δημοφιλείς αντιλήψεις για τη Δύση στη Ρωσία έφτασαν στο χαμηλότερο σημείο από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, με 81% και 71% των Ρώσων να έχουν αρνητική γνώμη για τις ΗΠΑ και την ΕΕ, αντίστοιχα.

Η ουκρανική κρίση είναι απλώς η κορυφή του παγόβουνου.  Πριν από την κρίση μεσολάβησαν δυόμιση δεκαετίες  θετικών δράσεων από πλευράς της Δύσης. Παρά την ελαφρά μείωση του πυρηνικού τους οπλοστασίου,  οι ΗΠΑ διατήρησαν τη στρατιωτική τους υπεροχή κατά την μεταψυχροπολεμική περίοδο. Οι έως τώρα αμερικανικές στρατιωτικές δυνατότητες  όχι μόνο υπερβαίνουν κατά πολύ εκείνες της Ρωσίας, αλλά με πάνω από 800 αμερικανικές στρατιωτικές βάσεις σε ξένα εδάφη, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν πολύ μεγαλύτερη παγκόσμια εμβέλεια.

Και σαν μην έφτανε αυτό, η διοίκηση Κλίντον προώθησε την επέκταση του ΝΑΤΟ στην ανατολική Ευρώπη τη δεκαετία του ’90. Όταν οι ευρωπαϊκές χώρες αρχικά υποστήριξαν αυτή την κίνηση – η Γερμανία επιθυμούσε να καλωσορίσει τις πολωνικές και τσέχικες ζώνες ανάσχεσης στη συμμαχία – μια διχογνωμία επέφερε το τέλος της προεδρίας του George W. Bush, τότε που το ΝΑΤΟ ξεκίνησε να στρέφεται προς τη Γεωργία και την Ουκρανία.

Η ανησυχία της Ρωσίας αυξήθηκε κατακόρυφα με την ανατολικοευρωπαϊκή επέκταση του ΝΑΤΟ και κατέστησε σαφές ότι η είσοδος της Γεωργίας και της Ουκρανίας στη συμμαχία θα εθεωρείτο μη ανεκτή παρεμβολή στην «στρατηγική σταθερότητα» της περιοχής. 

Η Γερμανία και η Γαλλία εναντιώθηκαν σε μια ενδεχόμενη επέκταση το 2008 αποφεύγοντας να προκαλέσουν τη Μόσχα σε επιθετικές ενέργειες στη Γεωργία ή την Ουκρανία, επιδεικνύοντας μετριοπαθή εξωτερική πολιτική βασισμένη στην κατανόηση της ρωσικής προοπτικής.

Ωστόσο η διοίκηση Bush, επιδεικνύοντας παρορμητική πολιτική (και χωρίς συμμαχική υποστήριξη) πρότεινε την είσοδο της Γεωργίας και της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ. Μόλις ένα μήνα αργότερα, η Ρωσία εισέβαλλε στη Γεωργία για να υποστηρίξει την ανεξαρτησία των αποσχισθέντων περιοχών Abkhazia και της Νότιας Ossetia – ξεκάθαρο σημάδι της πεποίθησης της Ρωσίας ότι η Γεωργία ανήκει στη δική της σφαίρα επιρροής και όχι σε αυτήν του ΝΑΤΟ.

Με δεδομένη την ρωσική εισβολή στην Γεωργία ως απάντηση στην επέκταση του ΝΑΤΟ, η μετέπειτα επέμβαση της Ρωσίας στην Κριμαία το 2014 θα έπρεπε να έχει θεωρηθεί ακόμη πιο προβλέψιμη. Έτσι, η αποτυχία του ΝΑΤΟ να προλάβει την Ουκρανική κρίση καθίσταται ακόμη πιο τραγική. 

Επιπλέον, διαφαινόταν η έντονη επιθυμία του ΝΑΤΟ να επεκτείνει την επιρροή του, φτάνοντας να προσβλέπει μέχρι το Καζακστάν, το Κιργιστάν, το Τατζικιστάν, το Τουρκμενιστάν και το Ουζμπεκιστάν, χώρες οι οποίες ιστορικά αποτελούν δορυφόρους της Ρωσίας και βρίσκονται αρκετά μακριά από την παραδοσιακή εμβέλεια του ΝΑΤΟ.

Η αντανάκλαση αυτών των εξελίξεων κατά τη διάρκεια των ετών, έκανε τις φήμες να αφθονούν στη Ρωσία, ότι το ΝΑΤΟ υποστήριξε το κίνημα Εuromaidan με απώτερο στόχο τη δημιουργία  μιας ναυτικής βάσης στην Κριμαία. Μια τέτοια ναυτική βάση δεν θα ήταν απλώς επικίνδυνα κοντά στη ρωσική επικράτεια, αλλά κυρίως θα εμπόδιζε την πρόσβαση του ρωσικού στόλου στην Μεσόγειο.  

Αυτή η διαφαινόμενη απειλή οδήγησε τη Ρωσία να παρέμβει στην Κριμαία για την προστασία της εθνικής της ασφάλειας – μια κίνηση η οποία θα μπορούσε να έχει προβλεφθεί. Ωστόσο η αποτυχία της Δύσης να προβλέψει αυτή την εύκολα αντιληπτή απειλή προς τη Ρωσία ανάγκασε το ΝΑΤΟ να υπερασπίζεται τα ανατολικότερα σύνορά του αυξάνοντας τα στρατεύματά του στις χώρες της Βαλτικής.

Το ΝΑΤΟ δεν ήταν ο μοναδικός δυτικός θεσμός που επεκτάθηκε προς τις χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ. Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η Ευρωπαϊκή Ένωση έσπευσε όχι μόνο να χτίσει στενές σχέσεις  με διάφορες ανατολικοευρωπαϊκές χώρες αλλά και να τους χορηγήσει την ιδιότητα του μέλους, όπως συνέβη πρόσφατα. Η Τσεχία, η Ουγγαρία, η Πολωνία, η Σλοβακία, η Σλοβενία, η Εσθονία, η Λετονία και η Λιθουανία εισήλθαν στην ΕΕ το 2004 και το ίδιο παράδειγμα ακολούθησαν Ρουμανία και Βουλγαρία το 2007.

Τέλος, η Κροατία έγινε κράτος-μέλος το 2013 και άλλες βαλκανικές χώρες βρίσκονται σε πορεία εισόδου. Η Συμφωνία Σύνδεσης μεταξύ ΕΕ και Ουκρανίας, αντιπροσώπευε τη σύνδεση της Ευρώπης με έναν από τους τελευταίους πιστούς γείτονες της Ρωσίας. 

Το γενικό θέμα που αναδύεται είναι ότι η Δύση προσπαθεί να επεκτείνει την επιρροή της στην Ανατολή και η Ρωσία εκλαμβάνει αυτό το γεγονός ως μια αυξανόμενη στρατηγική απειλή προς την επικράτειά της. Αυτή η μεταψυχροπολεμική εξέλιξη έχει περιγραφεί ευκρινώς, ως η σύγκρουση μεταξύ της Δύσης του Φιλελευθερισμού με την Ρωσία του Ρεαλισμού.

Η πίεση της Δύσης να αυξήσει την επιρροή της, χωρίς όμως να έχει μια καθαρή θεώρηση σχετικά με το πώς γίνονται αντιληπτές οι ενέργειές της από τη Ρωσία, υποδηλώνει ότι η Δύση αγνοεί επικίνδυνα τον τρόπο που εκλαμβάνονται οι κινήσεις της έξω από την δυτική σφαίρα.

Η αποτυχία να κατανοήσει τη ρωσική προοπτική συνέβαλε δραματικά στο ξέσπασμα της κρίσης στην Ουκρανία και οδήγησε τις σχέσεις της με τη Ρωσία στο χαμηλότερο σημείο κατά την μεταψυχροπολεμική εποχή. Ενώ η Δύση σαφώς δεν πρέπει να διατυπώνει την εξωτερική της πολιτική με στόχο να ευχαριστεί τη Ρωσία, είναι προς το συμφέρον της να κατανοήσει τη ρωσική οπτική, διότι αποτυγχάνοντας στο τελευταίο, βλάπτει μόνο το συμφέρον και την ασφάλεια της ίδιας.

* Η Sarah Lohschelder πραγματοποιεί MSc στις Εξωτερικές Υπηρεσίες και J.D. στο Georgetown University. Είναι συνήγορος υπεράσπισης των Young Professionals in Foreign Policy. Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο The Diplomatic Courier.

** Αναδημοσιεύτηκε από το EurActiv.com