Η ηγεμονία της Νέα Συντήρησης και το τέλος της Σοσιαλδημοκρατίας στην Ευρώπη

του Σταύρου Μαυρογένη*

Οι συντηρητικές δυνάμεις ανταποκρίνονται πιο αποτελεσματικά στις νέες προκλήσεις καθώς η ατζέντα είναι πλέον εκ φύσεως συντηρητική ενώ η σοσιαλδημοκρατία βρίσκεται σε συνεχή υποχώρηση. Θα μπορέσει να επιβιώσει;

Οι Αγγλοσάξονες δείχνουν το δρόμο;

«Global Britain» και «Make America Great Again» είναι τα δύο συνθήματα τα οποία ακούγονται εμφατικά πλέον στον αγγλοσαξονικό κόσμο. Η Πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Τερέζα Μέι έχει ταχθεί υπέρ ενός «σκληρού» Brexit και θα ενεργοποιήσει άμεσα τις διαδικασίες που προβλέπονται στο άρθρο 50 της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης για αποχώρηση. Την περασμένη εβδομάδα (23 Ιανουαρίου 2017) ανακοίνωσε την στρατηγική της για τη βιομηχανία σύμφωνα με την οποία το κράτος θα επεμβαίνει πιο ενεργά για την προστασία της από το εξωτερικό και θα προωθεί την επέκτασή της, αφήνοντας στο περιθώριο την ιδιωτική πρωτοβουλία.

Ενώ η ίδια στοχεύει σε μια ευνοϊκή συμφωνία με την ΕΕ, η οποία θα της επιτρέπει να διατηρήσει τα οφέλη της Ενιαίας Αγοράς, παράλληλα επιδιώκει να προετοιμαστεί για τη μετάβαση σε μια πιο προστατευτική οικονομία όπου το κράτος θα έχει την πρωτοβουλία των κινήσεων σε πολλά επίπεδα: οικονομία, κοινωνική πολιτική και ασφάλεια. Το Συντηρητικό Κόμμα της Μεγάλης Βρετανίας αλλάζει πορεία και βάζει στο περιθώριο της ιστορίας την πολιτική της Θάτσερ.

Στην πρόσφατη επίσκεψή της στις ΗΠΑ η Μέι ανανέωση τη λεγόμενη «ειδική σχέση» των δύο χωρών. Άλλωστε το ιδεολογικό της οπλοστάσιο είναι ακριβώς το ίδιο, αν εξαιρέσουμε το γκλίτερ, με αυτό του πακέτου Τραμπ. Περιορισμός της μετανάστευσης, προστατευτισμός, ξήλωμα περιβαλλοντικών πολιτικών,  επιδοτήσεις και ανάληψη πρωτοβουλιών από το κράτος για τη βιομηχανία. Ιδιαίτερα το τελευταίο οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην δημιουργία ενός μεταμοντέρνου κορπορατιστικού μοντέλου σύμφωνα με το οποίο το κράτος καθοδηγεί και ανακατανέμει τους πόρους και διαμορφώνει την κατανάλωση.

Στην αρχή τις κρίσης οι λαϊκιστές όπως ο Τραμπ αντιμετωπίστηκαν ως κύμβαλα αλαλάζοντα. Όταν όμως η μεσαία τάξη στο δυτικό κόσμο κατέρρεε και η παγκοσμιοποίηση για πρώτη φορά δημιουργούσε χαμένους στις χώρες της Βόρειας Ευρώπης και τις ΗΠΑ, οι λαϊκιστές έγιναν δημοφιλείς και η ρητορική τους θελκτική.

Η Συντηρητική Ηγεμονία στην Ευρώπη

Οι αγγλοσάξονες πήραν θέση και πλέον εφαρμόζουν την πολιτική τους. Στην Ευρώπη η ηγεμονία των συντηρητικών εδραιώνεται αργά αλλά σταθερά. Αρχής γενομένης από την Ευρωπαϊκή Ένωση στην οποία οι ηγετικές θέσεις έχουν καταληφθεί από συντηρητικούς πολιτικούς: Πρόεδρος της Επιτροπής ο Ζαν Κλοντ Γιούνκερ, Πρόεδρος του Ευρωκοινοβουλίου ο Ταγιάνι και Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου ο Τουσκ, Όλοι τους μετριοπαθείς συντηρητικοί.

Η ραγδαία υποβάθμιση του βιοτικού επιπέδου της μεσαίας τάξης, η ανασφάλεια, οι τρομοκρατικές επιθέσεις, η κρίση των θεσμών έστρεψαν τους πολλούς στην αναζήτηση «καθαρών λύσεων». Μαρίν Λεπέν στη Γαλλία, Γκερτ Βίλντερς στην Ολλανδία, AfD στη Γερμανία, Μπέπε Γκρίλο στην Ιταλία, όλοι τους κερδίζουν έδαφος και σε μερικές περιπτώσεις διεκδικούν την εξουσία. Στη Γαλλία ο Φιγιόν θα είναι ο πιθανός νικητής αφού στο δεύτερο γύρο των εκλογών οι σοσιαλιστές ψηφοφόροι θα τον ψηφίσουν λόγω του «δημοκρατικού συναγερμού» που θα σημάνει για να μην εκλεγεί η Λεπέν.

Άλλωστε υπάρχει αντίστοιχη εμπειρία από προηγούμενες αυτοδιοικητικές εκλογές. Ο Φιγιόν εκπροσωπεί την σκληρή δεξιά πτέρυγα των συντηρητικών της Γαλλίας και θα συνεχίσει την κάθε άλλο παρά σοσιαλιστική πολιτική του προκάτοχου του Ολλάντ, ο οποίος εδώ και δύο χρονιά έχει κρατήσει τη χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης με τον στρατό στους δρόμους, έχει απορυθμίσει τις εργασιακές σχέσεις και ασκεί σκληρή λιτότητα. Στη Γερμανία η Μέρκελ θα κάνει περίπατο εναντίον του Σουλτς ενώ παράλληλα θα βρίσκεται όλο και πιο συνδεδεμένη με το άρμα των εταίρων της Χριστιανοκοινωνιστών του Σόιμπλε για να μην έχει και άλλες διαρροές στα δεξιά της από το AfD.

Οι χώρες της ανατολικής Ευρώπης έχουν από καιρό παραδοθεί στον συντηρητικό χώρο με την Πολωνία και την Ουγγαρία να παραβιάζουν συνεχώς το ευρωπαϊκό κεκτημένο με τις ακραία συντηρητικές και ενίοτε αυταρχικές πολιτικές τους.

Το τέλος της Σοσιαλδημοκρατίας;

Η σοσιαλδημοκρατία έζησε την χρυσή εποχή της μετά την λήξη του Β Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1980. Ανοικοδόμηση, βιομηχανική παραγωγή, σταθερές συναλλαγματικές ισοτιμίες, χαμηλό δημόσιο χρέος μερικοί από τους παράγοντες οι οποίοι θεμελίωσαν την ηγεμονία της. Η τελευταία της αναλαμπή ήρθε με τον Τρίτο Δρόμο του Τόνι Μπλερ και την σύμπλευση ηγετών στο ίδιο ιδεολογικό πλαίσιο στα μέσα της δεκαετίας του 1990 με Σρέντερ, Ζοσπέν, Πρόντι, Ντ’Αλέμα, Σημίτη κ.ά. Ο Τρίτος Δρόμος στηρίχτηκε εν πολλοίς στην προώθηση της παγκοσμιοποίησης, τη φιλελευθεροποίηση του διεθνούς εμπορίου, την ανάπτυξη των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών και την εδραίωση του ευρώ. Το ακριβώς αντίθετο από τις βασικές αρχές και αξίες της σοσιαλδημοκρατικής ατζέντας δηλαδή αν και η πολιτική αυτή στάθηκε επιτυχημένη λόγω της προσφοράς κεφαλαίων με πολύ χαμηλό επιτόκιο από τις διεθνείς αγορές.

Πλέον η σοσιαλδημοκρατία δεν μπορεί να δώσει λύσεις. Ο συγχρωτισμός της επί πολλά έτη με το αξιακό και ιδεολογικό οπλοστάσιο της συντήρησης την απαξίωσε στα μάτια των ψηφοφόρων και στα χρόνια της κρίσης η αναγκαστική υιοθέτηση μέτρων λιτότητας και περιορισμού των δημοσίων δαπανών την οδήγησε σε ένα συνεχές vertigo αποπροσανατολίζοντας το στελεχιακό δυναμικό της.

Οι ευρωπαϊκές κοινωνίες φτωχοποιήθηκαν και είναι γεγονός ότι αποτελούν τους χαμένους της παγκοσμιοποίησης. Η σοσιαλδημοκρατία δεν έχει πλέον τη δυνατότητα να αναδιανέμει πλούτο γιατί απλώς αυτός έχει μεταναστεύσει στη νοτιοανατολική Ασία. Μεγάλο κράτος, εθνική βιομηχανία, ασφάλεια και περιορισμός της μετανάστευσης είναι τα κύρια αιτήματα του μεγαλύτερου μέρους του εκλογικού σώματος στην Ευρώπη και αυτά εκφράζονται εξ απαλών ονύχων από τις συντηρητικές δυνάμεις.

Η κεντροαριστερά αν θέλει να επιβιώσει θα πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι ο αντίπαλος πλέον βρίσκεται στην άλλη μεριά της γης και όχι στο εσωτερικό των χωρών της Ευρώπης. Δεν πρόκειται για μια ιδεολογική μάχη αλλά για μια μάχη επιβίωσης και προσαρμογής σε μια νέα πραγματικότητα. Πάνω σε αυτό μπορεί να χτίσει μια προοδευτική ατζέντα με μακροπρόθεσμο ορίζοντα καθώς κατά την προσωπική μου εκτίμηση η ηγεμονία της νέας συντήρησης δεν πρόκειται να κλονιστεί πριν από το 2030. Η παγκόσμια κοινότητα μπαίνει σε νέες ατραπούς όπου ο τελικός προορισμός είναι δυσδιάκριτος και γεμάτος Κύκλωπες και Λαιστρυγόνες.

*Ο Σταύρος Μαυρογένης είναι Διδάκτωρ Διεθνούς Δικαίου και Πολιτικής και συνεργάτης της Euractiv.gr