Πώς η Δύση θα αντιστρέψει 10 χρόνια κατηφόρας

Του Γκόρντον Μπράουν

Δύο αιώνες τώρα η Ευρώπη και η Αμερική ηγεμόνευαν στην παγκόσμια παραγωγή και βιομηχανία, εξήγαγαν την πλειοψηφία των προϊόντων του κόσμου και επένδυαν και κατανάλωναν πολύ περισσότερα από όσα όλος ο υπόλοιπος κόσμος μαζί.

Σήμερα, εν έτει 2010, ο υπόλοιπος κόσμος έχει ξεπεράσει τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση στην παραγωγή, τη βιομηχανία, το εμπόριο, τις επενδύσεις – αλλά όχι και την κατανάλωση. Όλα τα επί μέρους δράματα της τελευταίας 3ετίας – η καταστροφή των αμερικανικών στεγαστικών μειωμένης εξασφάλισης, η κατάρρευση των Lehman Brothers, τα ελληνικά ελλείμματα και οι ιρλανδικές τραπεζικές χρεοκοπίες – τονίζουν, χωρίς καθόλου να συσκοτίζουν, αυτές τις μεγάλες οικονομικές αλλαγές που αντιπροσωπεύουν μια απειλή για τη Δύση. Ο κίνδυνος για την Αμερική και την Ευρώπη είναι πολλά χρόνια χαμηλής ανάπτυξης και υψηλής ανεργίας.

Αλλά η παρακμή μπορεί κάλλιστα να αποτραπεί. Τα τελευταία 10 χρόνια, όπου στην Ασία είχαμε μεγάλη άνοδο της παραγωγής δίχως ανάλογη άνοδο της κατανάλωσης, αναπτύχθηκε μια θεμελιώδης ανισορροπία ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση. Ευτυχώς οι ίδιες δυνάμεις που αναδιάρθρωσαν την οικονομική μας ζωή – η παγκόσμια παραγωγή αγαθών και οι παγκόσμιες ροές κεφαλαίων – αρχίζουν τώρα να προκαλούν έναν δεύτερο μετασχηματισμό. Μέσα στην επόμενη 10ετία στην πλουσιότερη Ασία – όπως και σε άλλες αναδυόμενες χώρες – θα λάβει χώρα μια επανάσταση της μεσαίας τάξης αντίστοιχη με την καταναλωτική δύναμη δύο ολόκληρων Αμερικών. Αν αποκλείσουμε την Ιαπωνία, η καταναλωτική αγορά της Ασίας θα αυξηθεί από το 12% της παγκόσμιας κατανάλωσης πριν την κρίση, σε 32% το 2020 και θα γίνει ο κύριος οδηγός της παγκόσμιας ανάπτυξης.

Η αλλαγή αυτή μπορεί να γίνει η πιο αποτελεσματική στρατηγική εξόδου από την κρίση και να βοηθήσει στην αποκατάσταση μιας νέας ισορροπίας στην παγκόσμια οικονομία – αλλά μόνο αν η Ευρώπη και η Αμερική … επανεξοπλιστούν και καταφέρουν να εξάγουν τις ανώτερες τεχνολογικές καινοτομίες τους και τα προϊόντα παγκόσμιας φίρμας στα νέα μεσαία στρώματα της Ασίας που θα έχουν αγοραστική ισχύ πολλών δις δολαρίων. Γιατί πράγματι η εξαγωγή όλων αυτών των προϊόντων και υπηρεσιών υψηλής προστιθέμενης αξίας, που έχουν ως οδηγό την τεχνολογία και που ανταποκρίνονται στα μέτρα των καταναλωτών θα καταστεί δυνατή μόνο με πολύ υψηλά επίπεδα επενδύσεων.

Στην περίπτωση αυτή η συμβατική περικοπή δημοσίων δαπανών του τύπου της δεκαετίας του 1930 – και πρωτίστως η μείωση των επενδύσεων στην επιστήμη και την τεχνολογία, τα πανεπιστήμια και την εκπαίδευση – θα οδηγήσουν στην απώλεια των μεγάλων ευκαιριών στην Ασία για την Ευρώπη και την Αμερική. Αντιστοίχως αντιπαραγωγική θα είναι και μια ενδεχόμενη ολίσθηση σε εμπορικούς και νομισματικούς πολέμους, σε απαγορεύσεις στην εξαγορά επιχειρήσεων εκτός συνόρων και σε επιβολή υπερβολικών περιορισμών στους εξειδικευμένους εργαζομένους. Όλα αυτά θα διακινδυνεύσουν την πρόσβαση στις μεγαλύτερες αγορές του νέου κόσμου σε μια συγκυρία όπου η Δύση μπορεί να επωφεληθεί περισσότερο. Η ιστορία θα κρίνει όλες αυτές τις ορθοδοξίες που έγιναν πάλι της μόδας σήμερα ως τόσο λανθασμένες όσο λανθασμένες ήταν οι βεβαιότητες της δεκαετίας του 1930. Πράγματι, μόνο μέσα από την υποστήριξη μιας νέας παγκόσμιας εμπορικής συμφωνίας και το αίτημα για άρση των μη δασμολογικών εμποδίων στο εμπόριο μπορούν η Ευρώπη και η Αμερική να επωφεληθούν από τις νέες παγκόσμιες αγορές και να διασφαλίσουν ότι οι ανησυχίες για τον προστατευτισμό δεν θα μετατραπούν, όπως έγινε στο παρελθόν, σε πραγματικό απομονωτισμό.

Αν απομακρυνθούμε από, ή και υποτιμήσουμε τη σημασία της οικονομικής συνεργασίας που αυξάνει την συνολική παγκόσμια ανάπτυξη, θα καταδικαστούμε σε υψηλή ανεργία. Από τον καιρό των δύο συναντήσεων των ηγετών των 20 πλουσιότερων οικονομιών του κόσμου το 2009, οι χώρες τείνουν να αποσυρθούν στα εθνικά τους καβούκια. Λένε στους λαούς τους ότι τα προβλήματά τους ελάχιστα είχαν να κάνουν με την παγκόσμια αναδιάρθρωση, ενώ η πολιτική τάξη των κρατών δεν κατορθώνει να αναγνωρίσει ότι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει είναι κάτι πολύ παραπέρα από εγχώριες. Σαφώς και θα ήταν λάθος οι πολιτικοί των κρατών να μην αναλάβουν το δικό τους μερίδιο ευθύνης, αλλά τα μεγάλα διακυβεύματα της χρηματοπιστωτικής αστάθειας, του εμπορίου και των παγκόσμιων ανισορροπιών είναι παγκόσμια προβλήματα που απαιτούν νέα επίπεδα παγκόσμιας συνεργασίας.

Υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα υπάρξει τάση για εύκολη ολίσθηση σε εθνικές λύσεις, πιστεύω ότι ο νέος πρόεδρος των G20 Γάλλος ηγέτης Νικολά Σαρκοζί πρέπει να λάβει την εντολή να αναλάβει δυο πρωτοβουλίες. Πρώτον, μέσα από το διεθνή συντονισμό των υπό εξέλιξη προσπαθειών για τη μεταρρύθμιση του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος, να δημιουργήσει βεβαιότητες για τα παγκόσμια τραπεζικά πρότυπα και κανόνες που σήμερα μας λείπουν. Δεύτερον, να προωθήσει ένα παγκόσμιο αναπτυξιακό σχέδιο που θα συνδυάζει την επιτάχυνση της αύξησης της καταναλωτικής δαπάνης στην Ανατολή με περιθώρια για στοχευμένες επενδύσεις για τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας στην Αμερική και την Ευρώπη, ως τμήμα ενός πολυετούς προγράμματος δημοσιονομικής σταθεροποίησης της Δύσης.

Η Ευρωζώνη αντιμετωπίζει τρία μεγάλα προβλήματα, όχι μόνο ένα: τα δημόσια ελλείμματα, τις υποχρεώσεις των τραπεζών και τα διαρθρωτικά εμπόδια στην ανάπτυξη. Και τα τρία αυτά προβλήματα έχουν επί του παρόντος .. συνωμοτήσει κατά τρόπο που οδηγεί τα κράτη να αποδέχονται την οικονομική ύφεση με υψηλή ανεργία ως τον καλύτερο δρόμο για να πάνε μπροστά. Η Ευρωζώνη θα πρέπει να συμφωνήσει σε ένα χρονοδιάγραμμα για τον περιορισμό του χρέους στο 60% του ΑΕΠ. Αλλά πρέπει επίσης να δει το θέμα των μεγάλων υποχρεώσεων των τραπεζών που υπάρχουν όχι μόνο στην περιφέρεια, αλλά και στον πυρήνα της. Δίχως τη δυνατότητα προσαρμογής μέσω των νομισματικών ισοτιμιών και με το εμπόδιο του ενός επιτοκίου για όλους, οι χώρες της Ευρωζώνης θα πρέπει να βρουν νέες δυνατότητες ευελιξίας – και γι’ αυτό θα πρέπει να υιοθετήσουν διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας, στην αγορά αγαθών και υπηρεσιών και στις κεφαλαιαγορές.

Αντιτάχθηκα στην προσχώρηση της Βρετανίας στο ευρώ επειδή, όπως υποστήριξα, στερούνταν υπερβολικά ευελιξίας ώστε να μπορεί να βοηθήσει τους εθνικούς μας στόχους. Αλλά η κατάρρευση του ευρώ θα αποτελέσει μια μεγάλη οικονομική και πολιτική καταστροφή με αντανακλάσεις που θα φτάσουν πολύ πέρα την Ευρώπη. Όπως τον Απρίλιο του 2009 οι G20 έκαμαν ένα κρίσιμο βήμα στις παγκόσμιες αγορές και απέτρεψαν μια νέα Μεγάλη Ύφεση, έτσι και η Ευρώπη σήμερα πρέπει να κάνει τα δικά της βήματα για να αντιμετωπίσει τις τρεις αυτές προκλήσεις με μια κίνηση. Σε αρμονία με τις επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις της Αμερικής και με τη σταθερή δράση των G20, η Δύση μπορεί να επωφεληθεί από την καταναλωτική επανάσταση της Ασίας, να πετύχει ευημερία που θα προέλθει από τη δεύτερη μεγάλη αλλαγή στην παγκόσμια εποχή μας – με τη δημιουργία 30 ως 50 εκατομμυρίων θέσεων εργασίας στις 20 πλουσιότερες χώρες του κόσμου μέσα στα επόμενα 4 χρόνια – και να ξεπεράσει τις αδυναμίες της παλαιάς της οικονομίας κοιτάζοντας προς τις ευκαιρίες των νέων οικονομιών.