Η Τουρκολιβυκή «Συμφωνία» με τα διάφορα παρακλάδια της που έκαναν την εμφάνισή τους τις τελευταίες εβδομάδες, δικαιολογημένα κινητοποίησε τους επίσημους Ελληνικούς αρμόδιους για ικανές διεθνείς παρεμβάσεις, αλλά και προκάλεσε ορυμαγδό αναλύσεων και σχολίων στον γραπτό και ηλεκτρονικό Τύπο της χώρας. Διεκδικώ όμως και εγώ την προσοχή σας με την μικρή αυτή παρέμβαση σ’αυτόν τον δημόσιο διάλογο, επικαλούμενος τόσο κάποιες παλιές μου ακαδημαϊκές περγαμηνές Ελληνο-Τουρκικής (Οθωμανικής) ιστοριογραφίας (όπως γνωρίζουν παλαιοί φίλοι σ’αυτή την Λίστα), όσο και πιό πρόσφατη πρακτική γνώση της τελευταίας εικοσαετίας, περί καθεστώτων αξιοποιήσης υδρογονανθράκων – μεταξύ των οποίων και καθεστώτων συνδιαχείρησης / συνεκμετάλλευσης – όπως λειτουργούν αυτά (περίπου 25 συνολικά) σε εξωχώρια πεδία άλλων χωρών.
1 - Η νεοεμφανιζόμενη αυτή«Συμφωνία» αποδεικύεται ήδη στείρα, αφού ούτε συνάδει με το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), ούτε δημιουργεί τετελεσμένα ή έννομες συνέπειες, όπως αναγνωρίζουν σχεδόν οι πάντες πλέον σήμερα διεθνώς. Είναι όμως μιά καινούργια ουρά, μια νέα κλιμάκωση, στό εδώ και καιρό αναθεωρητικό αφήφημα της Τουρκίας και ειδικά του Προέδρου Ταγίπ Ερντογάν περί συνολικού επανακαθορισμού των συνόρων ΕλλάδοςΤουρκίας-Κύπρου- Ανατολικής Μεσογείου, πολιτική γνωστή ως «Γαλάζια Πατρίδα». Αφήγημα μέσω του οποίου διεκδικεί (μεταξύ άλλων) και το μισό Αιγαίο.
To αφήγημα αυτό δεν είναι παρά το εξωτερικό περίβλημα της αποκαθήλωσης του Κεμαλισμού που εδώ και μιά δεκαετία ο κ. Ερντογάν επιδιώκει – πιό εντονα μετά την απόπειρα πραξικοπήματος εναντίον του το 2016 - να εμπεδώσει στην εσωτερική πολιτική κολτούρα της Τουρκίας.
Αποκαθήλωση που εκφράζεται στην εξωτερική πολιτική, με την προσπάθεια του, ιδίως μετά το 2016, να καταστήσει την Τουρκία τον σημαντικότερο γεωπολιτικό παίκτη στην ευρύτερη
περιοχή....όπως πιστεύει ότι ήτο και παλιά.
Αυτή είναι η γεννησιουργός αιτία της «Γαλάζιας Πατρίδας», όχι κάποια επιδίωξη συμμετοχής στα «Πετρέλαια του Αιγαίου», όπως πιστεύουν πολλοί στην Ελλάδα. Αυτά είτε αποδεδηγμένα δεν υπάρχουν, όπως συμβαίνει μετά από νεότερες (2010)– Τουρκικές - σεισμικές καταγραφές στον Κόλπο Τσανταρλί βόρεια της Σμύρνης, περίπτωση όπου αναφέρονται πετρογεωλογικά περιοχές ανατολικά και νότια της Μυτιλήνης, είτε – όπως συμβαίνει με κάποιες ενδείξεις κοιτασματοφόρων πετρωμάτων, βόρεια της Κρήτης, ή κατά μήκος του Θερμαϊκού μέχρι το Γαϊδουρονήσι στο Αιγαίο - απλώς δεν προσφέρονται για αξιοποίηση λόγω της πυκνότατης εκεί τουριστικής δραστηριότητας.
Οι Τουρκικές επιδιώξεις της «Γαλάζιας Πατρίδας» στο αρχιπέλαγο του Αιγαίου, θεμελιώνονται και αυτές στη πάγια θεώρηση της χώρας - σε αντίθεση με τις Ελληνικές θέσεις – περί ίσης κατανομής (εκ της ακτογραμμής) και όχι της ίσης απόστασης στην χάραξη θαλασσίων ζωνών. Θεώρηση, απ’όπου απορρεέι ότι τα νησιά εν προκειμένω δεν έχουν αυτόματα δικαίωμα για υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ. Αλλά στο Αιγαίο, τέτοιοες προσεγγίσεις δεν συμβαδίζουν ούτε με τις δύο εν ισχύ Συμφωνίες (Λωζάννης 1923 και Παρισίων 1947), με μερικά Πρωτοκόλλα από την δεκαετία του 30 (που δεν έχει όμως προσυπογράψει η Τουρκία), ούτε, πολύ περισσότερο, με τις σχετικές παραδοχές του UNCLOS του 1982.
Ετσι παρά τα διάφορα «κουσούρια» του status quo ( casus belli, μη επέκταση χωρικών υδάτων πέραν των 6 μιλιων, Ιμια, συνεχείς παραβιάσεις FIR Αθηνών, κτλ) 1, το ισχύων καθεστώς στο Αρχιπέλαγος δεν προσφέρεται καθόλου για τροποποιήσεις, όσο κι’αν επιδιώκει κάτι τέτοιο η Τουρκία. Και αυτή η Ελληνική θέση βασίζεται, πέραν και της όποιας εκφρασμένης διεθνούς αλληλεγγύης, στην σχεδόν απόλυτη ομοψυχία πολιτικών και πολιτών στην Ελλάδα - και την ύπαρξη του Ελληνικού Ναυτικού – ώστε ούτε να διανοηθεί η Τουρκία να επιχειρήσει την οποιαδήποτε αλλαγή, συμπεριλαμβανομένης και ιδέες για συνεκμετάλλευση πόρων.
2 – Ποιός όμως είναι ο στόχος της πρόσφατης επέκτασης των ορίων της «Γαλάζιας Πατρίδας», μέσω της ΤουρκοΛιβυκής «Συμφωνίας». Επεκταση που φτάνει πλέον μέχρι τα νότια-ανατολικά της Κρήτης, συναντώντας εκεί το δήθεν δυνητικό ΑΟΖ της Λιβύης όπως αυτό προκύπτει από τις προαναφερόμενες Τουρκικές απόψεις χάραξης ζωνών.
Τα κίνητρα κατασκευής αυτής της «Συμφωνίας» είναι βέβαια τα ίδια με αυτά της κεντρικής πλατφόρμας της «Γαλάζιας Πατρίδας», δηλαδή αυτά της γεωπολιτικής μεγένθυσης.
Ειδικότερα όμως εδώ - σε αντιίθεση με το Αιγαίο - εκφράζει την επιθυμία συμμετοχής (μέσω Λιβυκών παραχωρήσεων γιά σεισμικές έρευνες και ενδεχόμενη κατοπινή αξιοποίηση, (κατά το πρότυπο που εφάρμοσε πρόσφατα η Αγκυρα με τους Τουρκο-Κύπριους) στις ισχυρές ενδείξεις ύπαρξης ποσοτήτων φυσικού αερίου στην ευρύτερη περιοχή.
Ανφισβητούνται έτσι ευθέως τα όρια της Ελληνικής υφαλοκρπίδας νότια της Κρήτης. Τα οποία (όπως εκείνα στα δυτικά της χώρας) έχουν οριοθετηθεί βάσει του Ν.4001 του 2011, με χάραξη (στα νότια της χώρας) την μέση γραμμή των ακτογραμμών της Κρήτης με τη Λιβύη (συμπεριλαβάνοντας την επήρεια της Γαύδο, αλλά και θεωρόντας ανοικτό τον κόλπο της Σύρτης). Οριοθετήσεις που έχουν χαραχθεί στα πλαίσια των προβλέψεων δικαίου του UNCLOS, με τις συντεταγμένες επ αυτών παραχωρήσεις οικοπεδων από το 2014, να έχουν συνοδευθεί - μη το ξεχνάμε αυτό – πάντα με σχετικές Ρηματικές Διακοινώσεις προς τα αρμόδια διεθνή – και δή Ενωσιακά – όργανα.
Παρά την προκλητικοτητα αυτών των πρόσφατων Τουρκικών διπλωματικών κινήσεων στο Λιβυκό
πέλαγος, και τις συνεχείς εμπρηστικές δηλώσεις υπουργών( αλλά και του ίδιου του κ Ερντογαν) περί σύντομης έναρξης σεισμικών ερευνών, με αποστολή εκεί ερευνητικών σκαφών (βλ Μπαρπαρός), δεν πιστεύω ο ίδιος ότι οι Τούρκοι είναι τόσο κουφιοκεφαλάκιδες με πρόθεση να....τραβήξουν περαιτέρω το σχοινί. Χωρίς βέβαια να αποκλείεται περιπτώση περαιτέρω όξυνσης, γνωρίζουν - τουλάχιστον όσοι εχέφρονες έχουν μείνει στην κυβέρνηση - πως η αποστολή ερευνητικού πλοίου στην περιοχή, θα απαντηθεί δυναμικά, και άμεσα από την Ελλάδα, όπως θα συνέβαινε σε όποια απόπειρα υλοποίησης στόχων της «Γαλάζιας Πατρίδας» στο Αιγαίο. Και οι τελευταίες Ελληνικές στρατιωτικές και ναυτικές ενίσχυσεις στην Κρήτη αυτό ακριβώς δηλώνουν. Εξ άλλου είναι ζήτημα άν η Τουρκία και ο κ. Ερντογάν είναι διατεθημένοι να ανοίξουν και δέυτερο μέτωπο συρράξεων, ταυτόχρονα με την εμπλοκή στα Τουρκο-Συριακά σύνορα.
Αντίθετα, κατ’ εμέ, ο πραγματικός στόχος της δημιουργίας κα ιπροβολής της Τουρκολιβυκής
«Συμφωνίας» είναι να σύρει την Ελλάδα σε διαπραγματεύσεις. Οχι όμως επί των διαγενομένων τελευταίως στο Λιβυκό, ή, όπως αφήνουν κάποιοι Τούρκοι διπλωμάτες να εννοηθεί απευθύνοντας εξ’ αυτών πρόσκληση για Ελληνοτουρκικό διάλογο συνεκμετάλλευσης, συνολικά, και γιά όλες τις αμφισβητούμενες περιοχές στο Αιγαίο. Αυτά δεν είναι παρά κάποιες, μαξιμαλιστικές, εναρκτήριες θέσεις μιάς επιζητούμενης διαπραγμάτευσης. Η πραγματική Τουρκική στόχευση βρίσκεται πιό ανατολικά, εκεί στην Μεσόγειο γιά διευθέτηση δικαιοδοσιών και συνεκμετάλλευση των ενδεχόμενων υδρογονανθρακών πόρων (αλλά και της αλιείας) υπό της μεγάλης θαλάσσιας πεδιάδας που κείται βόρεια της ΑΟΖ Αιγύπτου, δυτικά της Κύπρου και ανατολικά της Ρόδου, της Κάσου, της Καρπάθου και νότια του Καστελλόριζου.
Εδώ, ακόμη και πολύ πρίν από το 2016, τα περιθώρια συνεννόησης ήταν πάντα περιορισμένα,
όπως φαίνεται από τις συνημμένες ανεπίσημες προβολές επί χαρτών των εκατέροθεν Ελληνικών και Τουρκικών προσεγγίσεων για τα όρια υφαλοκρηπίδων και ανακυρήξεις ΑΟΖ.
Μόνο που ενδεχομένως ο κ Ερντογάν να ήτο τότε κάπως πιο διαλλακτικός σε σύγκριση με τις απόψεις περί «Γαλάζιας Πατρίδας» που προβάλει μετά το πραξικόπημα. Πράγμα που δικαιολογούσε από παλιά το Ελληνικό ζητούμενο για συν-υποσχετικό και παραπομπή των διαφορών στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Τωρα όμως είναι ζήτημα άν μιά τέτοια πιθανή παραπομπή αποτελεί πλέον ικανό όχημα ειρηνικής διευθέτησης των Ελληνοτουρκικών διαφορών.
Ετσι κι’αλλιως ο κ Ερντογαν, μές στη αλαζονία του και την περιφρόνηση των διεθνών δικαιοδοσιών (όπως ο φίλος Πρόεδρος Τράμπ) δεν ενδιαφέρεται. Προτιμά, την μιά να εκτοξεύει απειλές, την αλλη να προσκαλεί την Ελλάδα σε απευθείας διαπραγματεύσεις....που μπορεί να οδηγήσουν – λέει – σύντομα σε αμοιβαίως ωφέλιμη «καζάν-καζάν».
Τις απειλές άς τις αφήσουμε στη άκρη....εκτοξεύονται - κυρίως - για εσωτερική κατανάλωση. Οχι όμως πως μια απευθείας διαπραγμάτευση, ενέχει αναγκαστικά κάτι το αρνητικό για την Ελληνική πλευρά. Αποφευγει το κίνδυνο να βγεί ζημιωμένη από τυχόν αρνητική αποφάση του Δικαστηρίου της Χάγης, ενδεχόμενο αρκετά πιθανό. Και η ίδια, στην ευρύτερη αυτή Μεσογειακή περιοχή, διαθέτει ουσιαστικά μόνο τη φαρέτρα προνοίων του διεθνούς δικαίου, ενώ έχει μικρότερη επιχειρησιακή ισχύ πυρός από ότι αλλού στον εθνικο της χώρο. Μη λησμονούμε εξ’αλλου την φράση το 1988 του Κωνσταντίνου Καραμανλή, «η Κύπρος κείται μακράν». Διότι παρά την βελτιωμένη σήμερα αποτελεσματικότητα των δυνάμεων της, το dictum αυτό ακόμη ισχύει. Ασχέτως επομένως το τι θέλει ή λέει ο κ Ερντογάν, ίσως συμφέρει την Ελλάδα να ανταποκριθεί κατ’ αρχήν στην πρόσκληση για διαπραγματευση στην περιοχή αυτή με κάποια διαλακτικότητα, αντίθετα με την ορθώς αδιάλλακτη στάση που τηρεί στο Αιγαίο ή το Λιβυκό.
3 - Στά πλάισια μιας τέτοιας πιθανής διαπραγματευτικής προοπτικής, έρχεται αρωγός το σχεδόν άγνωστο στην Ελλάδα, άρθρο 74/3 του UNCLOS.
Το σχετικό εδάφιο προτρέπει “...states with opposite coasts, in a spirit of understanding and cooperation, to make every effort, pending agreement on delimitation, to enter into provisional arrangement of a practical nature, which do not jeopardize or hamper the reaching of a final agreement on the delimitation of their Exclusive Economic Zones.”
Αυτό το “provisional arrangement of a practical nature ” είναι που μετράει. Γιατί το ζητούμενο δεν είναι η τελική επίλυση εθνικών συνοριακών διαφορών. Είναι η δημιουργία ένας προσωρινού μα πρακτικού μηχανισμού ή φορέα που θα επιτρέπει την αξιοποίηση του πλούτου της θάλασσας (συμπεριλαμβανομένης βεβαίως και της αλιείας) σε καθεστώτα περιοχών που τελούν υπό αντικρουόμενες ή επικαλυπτόμενες εθνικές αρμοδιότητες υφαλοκριπίδος/ΑΟΖ. Και η Ελληνο-Τουρκική αντιπαλότητα εθνικών διακιοδοσιών στα αυτά νερά της Μεσογείου, προσφέρεται γιά ακριβώς τέτοιας μορφής προσωρινής επίλυσης. Με την διάρκεια του «προσωρινού» να διαρκεί ενδεχομένως και γιά δεκαετίες....
Μια τέτοια επιλογή δεν θα είναι μοναδική, μιάς και υπάρχουν σήμερα αρκετοί ομόλογοι μηχανισμοί στο διεθνές νομικό και διπλωματικό περιβάλλον. Πρόκειται λοιπόν γιά συμφωνία σύστασης ενός φορέα οιονεί συνδιαχείρησης/συνεκμετάλλευσης της υπο εκατέρωθεν αμφισβήτησης, περιοχής. Η οποία με την σειρά της αποκτά έτσι την μορφή μιάς μεικτής ζώνης, ή όπως συνήθως αποκαλείται διεθνώς μιάς «Joint Development Zone» (Mεικτής Αναπτυξιακής Ζώνης /ΜΑΖ).
Όλες οι σχετικές δικαιοδοσίες (πληστηριασμοί, αδειοδότησεις, παρακολούθηση συμβάσεων, τεχνικοί έλεγχοι, είσπραξη τελών, μερισμάτων, κτλ) των δύο κρατών μεταφέρονται στον διακρατικό αυτό φορέα που αποδίδει ετησίως τα οφειλόμενα ποσοστά κατά την συμφωνία σύστασης. Οργανωτικά στελεχώνεται από κοινού με εθνικό προσωπικό, με ανα χρονικά διαστήματα εκ περιτροπή ηγεσία. Πρόκειται δηλαδή ως ενά
είδος διεθνόυς Ανεξάρτητης Αρχής, και συνηθώς τελεί μόνο υπο την αιγίδα των Ανωτάτων Αρχών κάθε χώρας (εν προκειμένω των Προέδρων Ελλάδος και Τουρκίας).
Η ουσία όμως είναι ότι η σύσταση μιας τέτοιας Αρχής μαζί με την συγκρότηση – μιάς ουσιαστικά sui generis AOZ - που είναι η ΜΑΖ, δεν απαιτεί την απεμπώληση όσων εκατέρωθεν θεωρούνται ως εθνικά δικαιώματα....πράγμα που εγκυμωνεί τελεσίδικη απόφαση του Δικαστηρίου της Χάγης. Τόσο κατά την ρήση του Αρθρου 74(3) , όσο κατά πάγια τακτική που προκύπτει από την εμπειρία άλλων ΜΑΖ, αυτά τα δικαιώματα
εκχωρούνται μόνο στον από κοινού επιτηρούμενο δικαιοδοτικό φορέα, παραμένωντας τα ίδια εν ισχύ μεν, αλλά έν υπνώσει δε, γιά όσες δεκαετίες τα δυο κράτη θεωρούν αναγκαίες την πρόσφορη εκμετάλλευση των όποιων πηγών πλούτου ενδιαφέρει.
Η πραγματιστική αυτή προσέγγιση συνεκμετάλλευσης, όχι μόνο έλκει εγκυρότητα διεθνούς δικαίου ως στοιχείο του UNCLOS, μα μειώνει το ρίσκο για τις δύο χώρες μιάς απόρριψης απο την Χάγη. Κυρίως, όμως αποφορτίζει τις Ελληνο-Τουρκικες σχέσεις από πολιτικές και
νομικές αγγγυλώσεις που εμποδίζουν χρήσιμες οικονομικές δραστηριότητες, αναγκαίες παρεμβάσεις περιβαλλοντικής προστασίας, ή ακόμη αντιμετώπισης της άναρχης αλειίας που μαστίζει τούτο το κομμάτι της Ανατολικής Μεσογείου.
Τι άλλο, ή καλύτερο απ’ευθείας διάλογο, όπως ζητάει ο κ Ερντογάν, μπορεί να υπάρξει με ρεαλιστικές αμοιβαίες υποχωρήσεις αλλά και οφέλη, προκειμένου να φτάσουμε σε κατάσταση «καζάν-καζάν»; Εκτός άν περί άλλων τυρβάζει και έχει κατα νού.
Και η απάντηση στην σπουδή και βιασύνη που επικαλείται, σχεδόν εκβιαστικά, είναι να.ι μεν να προχωρήσουμε μαζί, αλλά «γιαβάς-γιαβάς». Να λυθεί πρώτα το Κυπριακό.....και μετά βλέπουμε.
