του David Gardner
Η κλιμακούμενη αντεπίθεση των υποστηριζόμενων από τη Ρωσία δυνάμεων του Άσαντ στην Ιντλίμπ στη βορειοδυτική Συρία, το τελευταίο προπύργιο της εξέγερσης κατά του καθεστώτος, μετατρέπεται τάχιστα στη χειρότερη ανθρωπιστική καταστροφή ενός πολέμου που μπαίνει πλέον στον ένατο χρόνο.
Περισσότεροι από 1 εκατ. άνθρωποι έχουν τραπεί σε φυγή εξαιτίας της νέας επέλασης του καθεστώτος, η οποία έχει τη στήριξη ιρανικών πολιτοφυλακών και της ρωσικής αεροπορίας. Από τα 22 εκατ. του προπολεμικού πληθυσμού της Συρίας, περίπου τα 11 εκατ. έχουν εκτοπιστεί, εκ των οποίων τα 6 εκατ. στο εξωτερικό. Αλλά αυτή η νέα εισροή προσφύγων, οι οποίοι κατέφτασαν στα δυτικά τουρκικά σύνορα και εγκαταστάθηκαν στους δύο συριακούς θύλακες που κατέλαβε η Τουρκία το 2016 και 2018, μπορεί πολύ γρήγορα να διπλασιαστεί και να γίνει η μεγαλύτερη από την έναρξη του πολέμου.
H εν εξελίξει προσφυγική κρίση απειλεί να αναβιώσει την υστερία που κατέλαβε την Ευρώπη για το μεταναστευτικό το 2015-16 και εκτόξευσε τον ξενοφοβικό λαϊκισμό -όπως πολύ καλά γνωρίζουν η Τουρκία και η Ρωσία, οι βασικοί πρωταγωνιστές στην Ιντλίμπ.
Πριν από το επεισόδιο αυτό είχε προηγηθεί η εμπλοκή της Ρωσίας στον πόλεμο για τη διάσωση του καθεστώτος του Άσαντ και ακολούθησε η συμφωνία της Τουρκίας με την Ε.Ε., για να λειτουργήσει η πρώτη σαν μια μορφή κρατητηρίου για τους Σύρους πρόσφυγες. Σήμερα φιλοξενεί 3,6 εκατ. και έχει κατασκευάσει ένα μεθοριακό τείχος για να κρατήσει έξω τους υπόλοιπους.
H Ρωσία και η Τουρκία είχαν σχηματίσει μια ευκαιριακή συμμαχία με τη Συρία, μαζί με το Ιράν, αν και βρίσκονταν σε αντίπαλα στρατόπεδα: η Μόσχα με τον Άσαντ και η Άγκυρα με τις ομάδες ανταρτών που πάλευαν για την ανατροπή του. To 2017 κατέληξαν σε συμφωνία για να δημιουργήσουν τέσσερις «ζώνες αποκλιμάκωσης», συμπεριλαμβανομένης και της Ιντλίμπ. Το καθεστώς του Άσαντ, το οποίο στηρίζεται από τη μειονότητα Αλαουϊτών και υστερούσε αριθμητικά έναντι της εξεγερμένης σουνιτικής πλειονότητας, χρειαζόταν χώρο για να αναπνεύσει.
H συμφωνία ανάμεσα στον πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν και τον Ταγίπ Ερντογάν κατέρρευσε, επειδή οι Τούρκοι και οι Σύροι που συνεργάζονταν μαζί τους δεν κατόρθωσαν να χαλιναγωγήσουν τα τζιχαντιστικά στοιχεία που συνδέονταν με την Αλ Κάιντα, η οποία υπολογίζεται πως έχει περίπου 20.000 μαχητές στην Ιντλίμπ. Η Ρωσία έδωσε το «πράσινο φως» για αντεπίθεση του Άσαντ, με στόχο την ανακατάληψη της επαρχίας. Οι βομβαρδισμοί του καθεστώτος σκότωσαν 13 Τούρκους στρατιώτες την περασμένη εβδομάδα. Η Άγκυρα βρίσκεται σε τροχιά σύγκρουσης με τη Μόσχα, ακόμα και αν στέλνει τελεσίγραφα στη Δαμασκό.
Στη μέση της διαμάχης βρίσκονται τα 3 εκατ. κατοίκων της Ιντλίμπ, οι οποίοι έχουν υποστεί αεροπορικές επιθέσεις και βομβαρδισμούς σχολείων και νοσοκομείων, υπαίθριων αγορών και φούρνων και δεν έχουν πλέον ζώνες αποκλιμάκωσης στις οποίες να μπορούν να διαφύγουν. Tώρα προσπαθούν να επιβιώσουν σε θερμοκρασίες υπό το μηδέν.
Ενώ η Ρωσία και η Τουρκία είναι σε αντιπαράθεση για την Ιντλίμπ, είναι στην ίδια γραμμή στην προσπάθεια να εκμεταλλευτούν την ευαισθησία της Ε.Ε. για τις προσφυγικές ροές, για να στηρίξουν τους στόχους τους στη Συρία. Ο κ. Ερντογάν απειλεί συχνά να ανοίξει και πάλι τις πύλες προς την Ευρώπη για τους Σύρους. Η Ρωσία έχει διαμηνύσει στη Γερμανία και τη Γαλλία ότι μπορεί να διευκολύνει την επιστροφή προσφύγων, αν η Ε.Ε. συνθηκολογήσει με το καθεστώς Άσαντ και προσφέρει κεφάλαια για την ανοικοδόμηση της Συρίας. Δεν υπάρχουν καλές επιλογές για την Ε.Ε.
Tόσο η Τουρκία όσο και οι συριακές πολιτοφυλακές της, καθώς και η Ρωσία και το καθεστώς του Άσαντ, προσπαθούν να αναμορφώσουν δημογραφικά τη Συρία, κοινώς, να προχωρήσουν σε εθνοκαθάρσεις.
Η Ρωσία δεν μπορεί να τηρήσει την υπόσχεσή της για επαναπατρισμό Σύρων προσφύγων. Οι Άσαντ δεν θα επιτρέψουν να επανέλθει η δημογραφική ισορροπία -το ποσοστό των σουνιτών πριν τον πόλεμο έφτανε στο 70%-, η οποία παραλίγο να οδηγήσει στην ανατροπή τους. Εμποδίζουν την επιστροφή σουνιτών Αράβων μάχιμης ηλικίας και «ανοικοδομούν» απαλλοτριώνοντας τα σπίτια και τις περιουσίες των προσφύγων.
Από την πλευρά της, η Τουρκία θέλει η Ε.Ε. να στηρίξει τη δημιουργία ουδέτερης ζώνης στις κουρδικές περιοχές στη βόρεια Συρία, για να εμποδίσει τη συνένωσή τους με τους Κούρδους που μάχονται εντός των συνόρων της. Εκτός από τους δύο θύλακες στα βορειοδυτικά, η Άγκυρα εισέβαλε στα βορειοανατολικά μετά την αποχώρηση των αμερικανικών δυνάμεων τον Οκτώβριο. Στόχος είναι να απομακρύνουν τις πολιτοφυλακές των Κούρδων της Συρίας που πρωτοστάτησαν στη μάχη κατά του ISIS, μέχρι να τους παρατήσει απροειδοποίητα ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ. Ο κ. Ερντογάν προτείνει να επανεγκατασταθούν εκεί εκατομμύρια σουνίτες Αραβες πρόσφυγες -και θέλει χρηματοδότηση από την Ε.Ε. για να το κάνει. Αν και δεν μοιάζει ρεαλιστικό, θα μπορούσε να εκτοπίσει τους Κούρδους και να δημιουργήσει νέες μεταναστευτικές ροές.
Σε έρευνά του για το Washington Institute, ο Φαμπρίς Μπαλάνς, Γάλλος ακαδημαϊκός, γράφει: «Ο στόχος του Ερντογάν είναι να αντικαταστήσει αυτούς τους Κούρδους (στη βόρεια Συρία) με σουνίτες Αραβες, ώστε να εγκαθιδρύσει μια μη κουρδική ζώνη ασφαλείας κατά μήκος των συνόρων». Οι Κούρδοι της Συρίας δύσκολα θα μετακινηθούν σε άλλα τμήματα της Συρίας, επισημαίνει. «Οι περισσότεροι θα καταφύγουν στο Κουρδιστάν, στο βόρειο Ιράκ και στη συνέχεια στην Ευρώπη, όπου υπάρχουν έτοιμα δίκτυα μετανάστευσης».
Η στραμμένη στον εαυτό της Ε.Ε. θα πρέπει σύντομα να δώσει μεγαλύτερη προσοχή.
