του Πλάμεν Τόντσεφ
Η επικοινωνιακή διαχείριση της πανδημίας από τις κινεζικές αρχές πέρασε από τρία ευδιάκριτα στάδια, στα οποία διατυπώθηκαν τρία ξεχωριστά – αν και αντιφατικά μεταξύ τους – αφηγήματα. Όπως είναι λογικό, η επικοινωνιακή πολιτική του Πεκίνου απορρέει από τις πάγιες προτεραιότητες της κομμουνιστικής κυβέρνησης που σχετίζονται με την νομιμοποίησή της στο εσωτερικό της χώρας και την προβολή της Κίνας στο εξωτερικό ως μοντέλου ανάπτυξης και ευημερίας.
Το πρώτο στάδιο: Κατενάτσιο
Οι κινεζικές αρχές βρέθηκαν σε πολύ δύσκολη θέση στις αρχές του έτους, όταν μαθεύτηκαν τα νέα για την εμφάνιση του κορωνοϊού. Το πρόβλημα ήταν πρωτίστως πολιτικό για το Πεκίνο και δευτερευόντως υγειονομικό – αυτό εξηγεί την καθυστερημένη αντίδραση των τοπικών αρχών λόγω της απροθυμίας τους να “ενοχλήσουν” την κεντρική κυβέρνηση με τα άσχημα μαντάτα. Εξ ου και οι πιέσεις που ασκήθηκαν σε γιατρούς στην Wuhan, με προεξάρχοντα την εκλιπόντα πλέον Li Wenliang, προκειμένου να ανακοπεί η “διάδοση ψευδών ειδήσεων” για την επιδημία. Τα αντανακλαστικά αυτά χαρακτηρίζουν κατά κόρον την πρακτική να προβάλλονται μόνο θετικά νέα, ώστε να διατηρείται ακμαίο το φρόνημα των Κινέζων πολιτών και να μην κλονίζεται η πίστη τους στο λαμπρό μέλλον που περιμένει την χώρα υπό την ηγεσία του “αλάνθαστου” Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας (ΚΚΚ).
Υπό την πίεση των εξελίξεων, η κυβέρνηση αναγκάστηκε στις 20 Ιανουαρίου να παραδεχθεί πως υπάρχει σοβαρό πρόβλημα στην Wuhan και να το αναδείξει σε απόλυτη προτεραιότητα. Ολόκληρη η επαρχία Hubei τέθηκε σε καθεστώς καραντίνας και ακολούθησε η επιβολή αυστηρών περιορισμών σε πολλές άλλες περιοχές της χώρας. Η κρίση αυτή εξελήφθη ως σοβαρός κίνδυνος για το γόητρο του προέδρου Xi Jinping, ο οποίος εξαφανίστηκε από το προσκήνιο για δύο εβδομάδες. Αντ’αυτού, ο πρωθυπουργός Li Keqiang διατάχθηκε να μεταβεί στην Wuhan, ενώ δόθηκε υπέρμετρη σημασία στις εικόνες κατασκευής δύο νέων νοσοκομείων εντός ολίγων ημερών ως επίδειξη της αποτελεσματικότητας της κρατικής μηχανής, χάρη στο σοσιαλιστικό σύστημα της χώρας.
Στο πρώιμο στάδιο της κρίσης μια άλλη έγνοια του Πεκίνου ήταν να μην βρεθεί η χώρα σε διεθνή απομόνωση, εξ ου και οι εκκλήσεις να μην διακοπούν οι πτήσεις από και προς την Κίνα. Ωστόσο, εκ των υστέρων γνωρίζουμε ότι η μη απομόνωση της Κίνας συνέβαλε τα μάλα στην εξάπλωση του κορωνοϊού σε όλα τα μήκη και πλάτη της υφηλίου. Σημειωτέον, τις εκκλήσεις αυτές υιοθέτησε και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ), ο οποίος κατηγορείται βασίμως ότι λειτούργησε περισσότερο ως φερέφωνο του Πεκίνου παρά ως εξειδικευμένη υπηρεσία του ΟΗΕ επιφορτισμένη με την προστασία της δημόσιας υγείας στην διεθνή κοινότητα.
Επίσης, στο πρώτο στάδιο επικοινωνιακής διαχείρισης της κρίσης τα κινεζικά ΜΜΕ προέβαλλαν με κάθε ευκαιρία μηνύματα συμπαράστασης στην Κίνα, προκειμένου να τονωθεί το ηθικό των Κινέζων πολιτών. Επιστρατεύθηκαν πολιτικοί σε χώρες που έχουν στενές σχέσεις με το Πεκίνο, εκπρόσωποι διαφόρων συνδέσμων φιλίας και πολιτιστικών ιδρυμάτων, celebrities από το καλλιτεχνικό στερέωμα, σπουδαστές στα απανταχού παρόντα κέντρα κινεζικού πολιτισμού “Κομφούκιος”, κ.λ.π.
Το δεύτερο στάδιο: Η αποποίηση ευθυνών
Την αρχική αμηχανία της κινεζικής κυβέρνησης και το αμυντικό αρχικό της αφήγημα διαδέχθηκε μια πιο εξωστρεφής και επιθετική επικοινωνιακή στρατηγική. Οι αρχές της Κίνας επιδόθηκαν σε μια εκτεταμένη καμπάνια αποποίησης ευθυνών και επίρριψής τους σε άλλους “φταίχτες”. Σ’αυτό το στάδιο άρχισαν να διοχετεύονται τόσο στα κινεζικά οσο και στα διεθνή ΜΜΕ διάφορες έωλες θεωρίες συνωμοσίας. Η πιο δημοφιλής στην Κίνα είναι αυτή που υποστηρίζει ότι ο κορωνοϊός κατασκευάστηκε στις ΗΠΑ και μεταφέρθηκε στην Wuhan από Αμερικανούς αθλητές που έλαβαν μέρος στους παγκόσμιους στρατιωτικούς αγώνες τον περασμένο Οκτώβριο.
Η εν λόγω θεωρία διακινήθηκε στο Twitter από τον Zhao Lijian, εκπροσώπο Τύπου του κινεζικού Υπουργείου Εξωτερικών και ανερχόμενο αστέρι του διπλωματικού σώματος. Στην συνέχεια πολλά κινεζικά ΜΜΕ αναπαρήγαγαν την είδηση και κλιμάκωσαν την σχετική συζήτηση, με αποτέλεσμα να αντιδράσουν έντονα οι ΗΠΑ. Παρότι ο πρέσβης της Κίνας στην Ουάσινγκτον Cui Tiankai διέψευσε αυτή την φήμη σε τηλεοπτική συνέντευξη, αναλυτές επισημαίνουν ότι ο εκπρόσωπος Τύπου του Υπουργείου Εξωτερικών ανήκει σε μια νέα γενιά Κινέζων διπλωματών που ευνοούν την επιθετική εξωτερική πολιτική και αρέσκονται σε ιδιαίτερα υψηλούς τόνους αντιπαράθεσης.
Μια άλλη θεωρία συνωμοσίας, την οποία “αξιοποίησε” δεόντως το Πεκίνο, τοποθετεί την εμφάνιση του κορωνοϊού στην Ιταλία. Ενας γιατρός από το Μιλάνο δήλωσε σε συνέντευξη ότι ήδη από τον περασμένο Νοέμβριο είχε ανιχνευθεί μια περίεργη πνευμονία στην Λομβαρδία. Τα κινεζικά ΜΜΕ δεν άργησαν να ανακυκλώσουν αυτήν την θεωρία που βόλευε τέλεια το αφήγημα πως η Κίνα δεν είναι αποκλειστικά υπεύθυνη για την πανδημία.
Το τρίτο στάδιο: Η αντεπίθεση
Ενα τρίμηνο μετά την απομόνωση της επαρχίας Hubei στις 23 Ιανουαρίου 2020 και την επιβολή αυστηρών περιορισμών σε πολλές άλλες περιοχές, η Κίνα κατόρθωσε να αναχαιτίσει την εξαπλωση του κορωνοϊού, αν και παραμένουν πολλές αμφιβολίες κατά πόσο είναι αξιόπιστα τα στατιστικά στοιχεία που ανακοινώνουν οι αρχές. Ταυτόχρονα, δεν έχουν εξαλειφθεί οι ανησυχίες για ένα δευτερογενές ξέσπασμα της επιδημίας στην χώρα.
Πάντως, σ’αυτό το τρίτο στάδιο το Πεκίνο ανέκτησε την αυτοπεποίθησή του και πέρασε πλέον στην αντεπίθεση. Εχει εξαπολύσει παγκόσμια επικοινωνιακή καμπάνια, με στόχο να προβληθεί η εικόνα της Κίνας ως “αναχώματος” στην πανδημία και, μάλιστα, της “υπεύθυνης δύναμης” και του “ευεργέτη” που συνδράμει άλλες χώρες. Η συνδρομή αυτή έχει την μορφή ιατρικού εξοπλισμού (π.χ. μάσκες, αναπνευστήρες, προστατευτικές στολές, υπέρυθρα θερμόμετρα κ.λπ.), τον οποίον η Κίνα παρέχει εν μέρει ως δωρεά και εν μέρει επί πληρωμή – οι όροι παράδοσης του υλικού δεν είναι πάντοτε σαφείς.
Κι ενώ οι κινεζικές επιχειρήσεις που ειδικεύονται στα συγκεκριμένα προϊόντα έχουν βρει ανέλπιστα μια τεράστια διεθνή αγορά, οι κινεζικές πρεσβείες ανά τον κόσμο τείνουν να εμφανίζουν αυτήν την βοήθεια ως “δωρεά” από την μεγαλόψυχη Κίνα στους αναξιοπαθούντες “αδελφούς” λαούς εν ώρα ανάγκης. Ιδιαίτερα στοχευμένη είναι η επικοινωνιακή επίθεση του Πεκίνου στην Ευρώπη που έχει βρεθεί στο επίκεντρο της πανδημίας.
Η “επίθεση φιλίας” της Κίνας στην Ευρώπη βασίζεται σε ψυχρό και ιδιοτελή υπολογισμό. Αφ’ενός, το Πεκίνο χρειάζεται συμμάχους στην αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ, η οποία οξύνεται συνεχώς και πιθανότατα θα εκτραχυνθεί κι άλλο όσο πλησιάζουν οι αμερικανικές προεδρικές εκλογές τον ερχόμενο Νοέμβριο. Αφ’ετέρου, η Κίνα υποστηρίζει απροκάλυπτα τους “εθνικούς πρωταθλητές” της στις τηλεπικοινωνίες, την Huawei και την ZTE, που διεδικούν μεγάλες συμβάσεις για δίκτυα 5G στην πλούσια ευρωπαϊκή αγορά.
Παραφωνία σε αυτήν την επίθεση φιλίας της Κίνας αποτελούν τα παράπονα που έχουν αναφερθεί σε αρκετές περιπτώσεις λόγω της χαμηλής ποιότητας του ιατρικού εξοπλισμού, π.χ. στην Ισπανία, την Τσεχία, την Ολλανδία, κ.λπ. Ωστόσο, όλες οι ειδήσεις για ελαττωματικά προϊόντα απορρίπτονται μετά βδελυγμίας από τα αυστηρά ελεγχόμενα ΜΜΕ της Κίνας ως “ανακριβείς”, με την στάνταρ διατύπωση ότι “δεν βασίζονται στα πραγματικά γεγονότα”.
Συγχρόνως, καταγράφονται πολλά κρούσματα απόκρυψης, έως και διαστρέβλωσης, της αλήθειας. Μια ιδιαίτερα ενοχλητική “λεπτομέρεια” σχετίζεται με το γεγονός ότι στο πρώτο στάδιο της κρίσης το Πεκίνο ζήτησε από την ΕΕ να μην δημοσιοποιήσει την βοήθεια που απέστειλε στην Κίνα. Ισως γι’αυτό η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula von der Layen και η Γερμανίδα καγκελάριος Angela Merkel πρόσφατα τόνισαν με νόημα ότι η κινεζική βοήθεια είναι ανταπόδοση της ευρωπαϊκής προ τριμήνου.
Ακόμη πιο σοβαρή και επικίνδυνη παράμετρο της επικοινωνιακής εκστρατείας της Κίνας στην Ευρώπη αποτελούν οι προσπάθειες επηρεασμού των πολιτών με δόλιο τρόπο. Λόγου χάρη, υπάρχουν καταγγελίες για bots που στέλνουν μαζικά μηνύματα “Grazie Cina!” (Ευχαριστούμε Κίνα!) σε Ιταλούς παραλήπτες στα δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης. Εντείνεται, μάλιστα η αίσθηση ότι μέσω της παροχής ιατρικού εξοπλισμού και της επίδειξης αλτρουϊσμού η Κίνα διεξάγει σχεδιασμένη καμπάνια προσεταιρισμού της χώρας στο άρμα του Πεκίνου.
Έστω και με κάποια καθυστέρηση, η ΕΕ αντέδρασε στην αχαλίνωτη – ενίοτε και σκόπιμη – φημολογία που προκαλεί η πανδημία, δημοσιεύοντας ειδική έκθεση για τις καμπάνιες παραπληροφόρησης, στις οποίες επιδίδονται συστηματικά διάφοροι “καλοθελητές”. Ανάμεσά τους σαφέστατα συγκαταλέγεται και η Κίνα. Σε πρόσφατη δήλωσή του ο Ύπατος Εκπρόσωπος Εξωτερικών Υποθέσεων της ΕΕ κ. Josep Borrell τονίζει ότι διεξάγεται αυτόν τον καιρό μια “παγκόσμια μάχη αφηγημάτων” που σχετίζονται με το ξέσπασμα και την διαχείριση της πανδημίας κορωνοϊού. Σε μια ελάχιστα συγκεκαλυμμένη αναφορά στην Κίνα, ο Ευρωπαίος αξιωματούχος αναδεικνύει την “πολιτική της γενναιοδωρίας” ως προπαγανδιστικό όπλο σε ένα ευρύτερο γεωπολιτικό παίγνιο.
Το ζητούμενο, λοιπόν, για την ΕΕ είναι όχι μόνο να αναχαιτίσει την εξάπλωση του κορωνοϊού και να αντιμετωπίσει το βαρύ οικονομικό τίμημα που θα κληθεί να καταβάλει, αλλά και να αρθρώσει το δικό της πειστικό αφήγημα σ’αυτήν την ιδιαίτερα ταραχώδη εποχή που ανατέλλει. Η μεγάλης κλίμακας επικοινωνιακή αντεπίθεση της Κίνας την αναγκάζει να το κάνει μια ώρα αρχύτερα.
