της Rosa Balfour*
Αυτή ήταν μια περίοδος ρητορικής πολέμου. Η εξάπλωση του νέου κορονοϊού οδήγησε τον πληθυσμό να αναδείξει το πολεμικό του πνεύμα και να καταπολεμήσει τον ιό. Ταυτόχρονα, έχει κλιμακωθεί ένας επικίνδυνος και διχαστικός λεκτικός πόλεμος μεταξύ της Αμερικάνικης κυβέρνησης και της ηγεσίας της Κίνας. Και στις 31 Μαρτίου 2020, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, Antonio Guterres, προειδοποίησε ότι η πανδημία είναι η μεγαλύτερη κρίση μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, θέτοντας μεγάλους κινδύνους «επιπλέον αστάθειας, αναταραχής και διαμάχης».
Αυτές οι δύσκολες στιγμές, που στερούνται ηγεσίας, είναι μεγάλης σημασίας για μεγαλύτερη ανάμειξη της Ευρώπης.
Ο εορτασμός της επετείου του τέλους του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ευρώπη, στις 8 Μαΐου, υπενθύμισε στον κόσμο την καταστροφικότητα του εθνικισμού, του αυταρχισμού και του πολέμου - και τα επιτεύγματα της ειρήνης χάρη στην προσήλωση της Αμερικής και μέσω της ευρωπαϊκής ενοποίησης.
Η ιστορία αυτής της πανδημίας είναι μια ιστορία αλληλεγγύης, συνεργασίας, αμοιβαίας υποστήριξης και κατανόησης. Αυτή η ιστορία διαμορφώνεται καθημερινά μέσω της ατομικής συμπόνιας και κινητοποίησης για βοήθεια όσων έχουν μεγαλύτερη ανάγκη, μέσω της «από κάτω προς τα πάνω» επιχειρηματικότητας και της δημιουργικότητας για την κάλυψη ελλείψεων των ηγετών και των κυβερνήσεων. Υπάρχουν παρόμοιες ιστορίες σε όλο τον κόσμο.
Η έλξη προς τον εθνικισμό και τον αυταρχισμό, και η επιμονή για μεγαλύτερη διεθνή συνεργασία επιτείνονται -και οι δύο- από τον κορονοϊό. Η συζήτηση για τον τρόπο με τον οποίο ο κόσμος θα βγει από την πανδημία έχει δύο ερμηνείες: στροφή προς τον εθνικισμό, έναντι της ανάγκης για συνεργασία.
Στις 8 Μαΐου, ο ΟΗΕ δεν συμφώνησε να προωθήσει μια διεθνή εκεχειρία όλων των συγκρούσεων για διαφορές μεταξύ Αμερικής και Κίνας. Αν αυτό έχει να προσφέρει η παγκόσμια ηγεσία, ο κόσμος χρειάζεται επειγόντως εναλλακτικές θεωρίες και πολιτικές.
Υπό τη σκιά μιας τέτοιας αστάθειας, μπορεί η Ευρώπη να προσφέρει μια διαφορετική θεωρία;
Η ευρωπαϊκή ρητορική προσφέρει πάντα τη δική της ιστορία αλληλεξάρτησης ως πρότυπο για το μέλλον. Τουλάχιστον, η Ε.Ε. ενώνει τις δυνάμεις της με άλλες χώρες ώστε να ηγηθεί στις προσπάθειες ενδυνάμωσης του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, να καθοδηγήσει τη διεθνή χρηματοδότηση ιατρικής μελέτης και να στηρίξει την ελάφρυνση του χρέους για τις φτωχότερες χώρες του κόσμου. Αλλά τα προηγούμενα επιτεύγματα δεν είναι αρκετά: οι πολίτες είναι δυσαρεστημένοι με τον τρόπο λειτουργίας της Ε.Ε., και το ειρηνευτικό της σχέδιο απέτυχε να προωθήσει την ειρήνη εκτός των συνόρων της.
Εάν η Ευρώπη θέλει να αναλάβει ηγετικό ρόλο στη διαμόρφωση του μεταπανδημικού κόσμου, πρέπει επίσης να αλλάξει. Η τελευταία δεκαετία συντάραξε την Ευρώπη, κάθε κρίση την έκανε πιο αδύναμη και πιο διχασμένη από πριν. Η αναζήτηση ενός παγκόσμιου ρόλου ταλαντεύεται μεταξύ δεσμεύσεων ενός πολυμερικού συστήματος και καλεσμάτων ώστε να γίνει πιο «γεωπολιτική» και να «μιλά τη γλώσσα της εξουσίας».
Στην πράξη, καταφέρνει πολύ λίγα, υπό την πίεση του ανταγωνισμού άλλων παραγόντων και πολύ συχνά διχάζονταν μόνη της, απογοητεύοντας ταυτόχρονα τους ιδεαλιστές και ρεαλιστές. Η Ευρώπη χρειάζεται να απαλλαγεί από τη λογική του εθνικισμού εναντίον των διεθνών συνεργασιών, και να αποδείξει ότι τα πράγματα μπορούν να γίνουν πολύ διαφορετικά.
Η αναθεώρηση της Ευρώπης είναι στα σχέδια πολλών. Ο Γάλλος πρόεδρος, Emmanuel Macron, είναι μεταξύ των μεγάλων οραματιστών από τους πολιτικούς ηγέτες, αλλά το τρέχον θέμα ελκύει πολλούς δημόσιους διανοούμενους, δεξαμενές σκέψης, ακαδημαϊκούς και την κοινωνία των πολιτών εδώ και χρόνια. Πρωτοβουλίες, νέες ιδέες πολιτικής και προτάσεις μεταρρυθμίσεων αφθονούν. Η Σύσκεψη για το μέλλον της Ευρώπης, η οποία θα ξεκινούσε στις 9 Μαΐου, αλλά αναβάλλεται για τον Σεπτέμβριο, αναμένεται να προάγει περαιτέρω το θέμα.
Η πανδημία του κορονοϊού έθεσε στο επίκεντρο τη σημασία των ανθρώπων και των δημόσιων αγαθών - αυτά μπορούν να γίνουν οι βασικές αρχές για το πώς μπορεί να κινηθεί η Ευρώπη. Για αυτό, η Ε.Ε. πρέπει να έρθει εκ νέου σε επαφή με τους Ευρωπαίους ώστε να ανοικοδομήσει τη νομιμότητα της, αφενός, και να ανανεώσει τον παγκόσμιο ρόλο της Ευρώπης σε συνεργασία με πολίτες όλου του κόσμου, αφετέρου.
Η πανδημία έδειξε ότι όσο καλύτερη είναι η συνεργασία μεταξύ διαφορετικών επιπέδων διακυβέρνησης, τόσο καλύτερη είναι η υγεία και η ασφάλεια του κοινού καθώς και οι προοπτικές οικονομικής ανάκαμψης. Το ιστορικό της Ευρώπης έχει περάσει από έλεγχο, μετά από ένα λάθος ξεκίνημα, αλλά ο συντονισμός της είναι αξιοσημείωτος, σε σύγκριση με την Αμερική.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι επίσης πολύ καλύτερα εξοπλισμένη από τα έθνη, ώστε να αξιοποιήσει τις αισιόδοξες ιστορίες συνεργασίας εν όψει της πανδημίας και να αναμορφώσει το σύστημα διακυβέρνησής της.
Για να κινηθεί η Ε.Ε. προς ένα ανθρωποκεντρικό μοντέλο διακυβέρνησης, πρέπει να ξεφύγει από το διακυβερνητικό modus operandi που κυριάρχησε στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων κατά την τελευταία δεκαετία, και να συνδεθεί με τα διαφορετικά επίπεδα διακυβέρνησης εντός της Ευρώπης - της Ε.Ε., σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Αυτό είναι ένα μέσο τόσο για τον σχεδιασμό πολιτικών με προτεραιότητα στον άνθρωπο, όσο και για να φέρει τους πολίτες πιο κοντά στην ευρωπαϊκή πολιτική και τη λήψη αποφάσεων.
Σε διεθνές επίπεδο, ο διπλός αντίκτυπος του κορονοϊού και η απουσία παγκόσμιας ηγεσίας προκαλούν κινδύνους για επιπλέον πολιτικές ταραχές. Η ανάγκη για διεθνείς πρωτοβουλίες σταθεροποίησης και αποκλιμάκωσης των εντάσεων είναι μεγάλη, ενώ ο χώρος για αυτές είναι πολύ περιορισμένος. Η μεταρρύθμιση των θεσμών διεθνούς διακυβέρνησης είναι απίθανο να συμβεί με τα εμπόδια των αντίπαλων δυνάμεων.
Αλλά η κρίση έφερε επίσης νέες αντιλήψεις σχετικά με το τι είναι τα παγκόσμια δημόσια αγαθά: το περιβάλλον, η υγεία, η ορθή διακυβέρνηση. Αυτά μπορούν να ξαναρχίσουν μια συζήτηση μεταξύ συνασπισμών και διακρατικών συμμαχιών, οργανισμών και της παγκόσμιας κοινωνίας των πολιτών, με στόχο να αναθεωρηθούν οι προσπάθειες επανεξέτασης της διεθνούς συνεργασίας.
Η Ευρώπη εξακολουθεί να έχει σημασία. Όχι μόνο επειδή το συνεργατικό της παρελθόν έφερε την ειρήνη και τη δημοκρατία σε μια ήπειρο που είχε πληγεί από πολέμους, αλλά επειδή μπορεί να συγκεντρώσει τις θετικές ιστορίες της πανδημίας και να συμβάλει στις παγκόσμιες προσπάθειες αναμόρφωσης της συνεργασίας και της διακυβέρνησης.
Για να επιτευχθεί αυτό, η Ευρώπη θα χρειαστεί πολιτικό οραματισμό - και εμπιστοσύνη.
*διευθύντρια, «Carnegie Europe», τομείς εμπειρογνωμοσύνης- συμπεριλαμβανομένης της ευρωπαϊκής πολιτικής, των θεσμών, της εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας
**πρώτη δημοσίευση: carnegieeurope.eu
