του Marc Pierini
Το αδιέξοδο στη Λιβύη συνεχίζεται.
Τα τελευταία χρόνια, οι διεθνείς διπλωματικές προσπάθειες έχουν αποτύχει να σταματήσουν τις μάχες μεταξύ της Κυβέρνησης Εθνικής Συμμαχίας (GNA) υπό τον πρωθυπουργό Fayez al-Sarraj στην Τρίπολη και τις δυνάμεις που υποστηρίζουν τον στρατηγό Khalifa Haftar στα ανατολικά της χώρας.
Σήμερα, οι ξένες παρεμβάσεις προέρχονται κυρίως από την Τουρκία στα Δυτικά, που υποστηρίζει την GNA και την Ρωσία που υποστηρίζει τον Haftar και έχει τραβήξει μια γραμμή στην άμμο στο κέντρο της χώρας για να σταματήσει την προώθηση του GNA. Η Αίγυπτος, άλλος ένας σύμμαχος του haftar, έχει δηλώσει την προθυμία της να υπερασπιστεί τα συμφέροντά της αλλά δεν έχει στείλει στρατό στο λιβυκό έδαφος.
Η στήριξη της Ρωσίας στον Haftar δεν είναι κάτι νέο. Είναι στο πλαίσιο μιας στρατηγικής πολλών διαστάσεων στη λεκάνη της Μεσογείου με στόχο την ενίσχυση του στρατιωτικού της αποτυπώματος, των επενδύσεων σε ενεργειακούς πόρους και με το να είναι πολιτικά παρούσα στη γειτονιά της εε.
Περιλαμβάνει τη χρήση ιδιωτικών στρατιωτικών δυνάμεων, όπως της Wagner Group και συριακών πολιτοφυλακών, αλλά και αποστολή αεροπορικών assets από τη βάση της Hmeimin στη Συρία, μια ενδιάμεση εγκατάσταση που σχεδιάστηκε για ολόκληρη τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική -όχι μόνο για τον πόλεμο της Συρίας.
Η τουρκική στρατιωτική παρουσία προκύπτει από πολλαπλά κίνητρα και ακολουθεί μια διπλή συμφωνία με την GNA να επαναπροσδιορίζει τα τουρκο-λιβυκά θαλάσσια σύνορα στην Ανατολική Μεσόγειο και να συνάπτει συμφωνία συνεργασίας για την ασφάλεια.
Σε γεωπολιτικούς όρους, αυτή η συμφωνία μπορεί να θεωρηθεί ως ένα μονομερές βήμα που έκανε η Άγκυρα σε μια στιγμή που η GNA και η πρωτεύουσά της, η Τρίπολη, βρισκόταν υπό ακραία πίεση από τα στρατεύματα του Haftar. Οι στρατιωτικές ενέργειες της Τουρκίας έχουν διασώσει την GNA με σημαντικές στρατιωτικές προμήθειες -συμπεριλαμβανομένων ένοπλων drones και πυραύλων μικρής εμβέλειας- συμβούλους και συριακές πολιτοφυλακές. Αυτή η επιχείρηση, σε σύγκριση με τη ρωσική διάσωση του καθεστώτος του Σύριου προέδρου Bashar al-Assad από το χείλος της κατάρρευσης τον Σεπτέμβριο του 2015, αποσκοπούσε να φέρει απτά οφέλη στην Άγκυρα.
Ασχέτως με τις πρόσφατες αυτές εξελίξεις, η Λιβύη συνεχίζει να έχει μεγάλη σημασία για την Ευρώπη.
Με τα 1800 χλμ μεσογειακών ακτογραμμών και 4.000 χλμ χερσαίων συνόρων με την Αλγερία, το Τσαντ, την Αίγυπτο, τον Νίγηρα, το Σουδάν και την Τυνησία, η Λιβύη αποτελεί μια τεράστια χερσαία μάζα. Έχει φιλοξενήσει παραδοσιακά πολλούς Ευρωπαίους και Αμερικανούς φορείς εκμετάλλευσης πετρελαίου καθώς και σταθερά επιχειρηματικά συμφέροντα, ιδιαίτερα ιταλικά (ένας αγωγός αερίου διασχίζει την Melittah και τη Σικελία).
Στη διάρκεια της διακυβέρνησης του Muammar Qaddafi, καλά εξοπλισμένα δίκτυα εμπορίας ανθρώπων, διοχέτευαν παράτυπους μετανάστες από τη Δυτική και Κεντρική Αφρική στη δυτική λιβυκή όχθη και προς την Ιταλία. Ο Qaddafi χρησιμοποίησε αυτά τα δίκτυα για να πιέσει την Ιταλία και την ΕΕ. Το εμπόριο ανθρώπων δεν σταμάτησε ποτέ στη διάρκεια του εμφυλίου πόλεμου στη Λιβύη, ο οποίος ξεκίνησε το 2011, και θα μπορούσε να αυξηθεί σημαντικά κάθε στιγμή, αναλόγως του πολιτικού ελέγχου -αυστηρός ή χαλαρός- που ασκούνταν στους εμπόρους ανθρώπων.
Μια σημαντική καινοτομία τους τελευταίους μήνες, ήταν η μεταφορά από τη Ρωσία και την Τουρκία αρκετών χιλιάδων τζιχαντιστών από την συριακή επαρχία της Ιντλίμπ προς τη Λιβύη, για να χρησιμοποιηθούν ως proxy μαχητές και στις δύο πλευρές της σύγκρουσης. Ακόμη και εάν εδραιωθεί ειρήνη στο μέλλον στη Λιβύη, αυτοί οι μαχητές θα μπορούσαν να αποτελούσαν φορέα τρομοκρατικής δραστηριότητας εναντίον της Ευρώπης, της Αλγερίας, της Αιγύπτου, της Τυνησίας ή των χωρών του Σαχέλ. Σε κάθε περίπτωση, τα ευρωπαϊκά και αμερικανικά συμφέροντα ασφάλειας θα κινδύνευαν.
Μια μόνιμη χρήση των αεροπορικών και ναυτικών βάσεων στη Λιβύη από τη Ρωσία και την Τουρκία, θα αποτελούσε μεγάλο game changer για την ασφάλεια στη Δυτική Ευρώπη, και θα είχε επιπτώσεις και στο ΝΑΤΟ και στις ΗΠ
Παρά τα μεγάλα αυτά διακυβεύματα, οι περισσότεροι σχολιαστές βλέπουν την Ευρωπαϊκή Ένωση ως περιθωριοποιημένη, ανίσχυρη και διαιρεμένη σε ό,τι αφορά στην προσέγγιση της στη Λιβύη.
Πραγματικά, η πρώτη δεκαετία της Συνθήκης της Λισσαβόνας οδήγησε σε μέτρια αποτελέσματα για την εξωτερική πολιτική της ΕΕ, είτε στην Ουκρανία (Κριμαία και Ντομπάς), στο Ιράν ή στη Συρία. Η χάραξη πολιτικής για τις εξωτερικές υποθέσεις μεταφέρθηκε στο επίπεδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, ενώ κάποιες χώρες, ιδιαίτερα οι μεγαλύτερες, συχνά δρούσαν μόνοι τους.
Υπάρχουν πολλά ερωτήματα για την ΕΕ
Υπάρχουν πολλά ερωτήματα: αντιμέτωποι με τέτοια μεγάλα διακυβεύματα, θα ξυπνήσουν οι ηγέτες της ΕΕ και θα αποφασίσουν να δράσουν από κοινού ως Ευρωπαϊκή Ένωση ή θα είναι ικανοποιημένοι να αφήσουν το μέλλον της Λιβύης στα χέρια της Τουρκίας και της Ρωσίας; Θα αντληθούν διδάγματα από την προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσία ή του στρατιωτικού αποτυπώματος στη Σύρια από το 2015; Εάν η Τουρκία αναλάβει μόνιμη στρατιωτική δράση στη Λιβύη κατά μήκος των γραμμών των συριακών της επιχειρήσεων, θα θεωρηθεί αβλαβές για την ασφάλεια της Ευρώπης;
Θα αγνοηθεί η συνδυασμένη πρόκληση Ρωσίας και Τουρκίας απέναντι στα συμφέροντα της ΕΕ;
Στην περίπτωση που η ΕΕ ξυπνήσει, οι Ευρωπαίοι ηγέτες μπορούν άμεσα να κάνουν τρία βήματα:
Να πραγματοποιήσουν μια ολοκληρωμένη συζήτηση για τις δραστηριότητες της Τουρκίας στη Λιβύη στην έκτακτη συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών της ΕΕ για τις 13 Ιουλίου. Αυτό θα πρέπει να είναι μια συζήτηση για την ΕΕ, όχι απλώς οι Γαλλία, Γερμανία ή Ιταλία να προσπαθούν να πείσουν τους συναδέλφους τους να ακολουθήσουν τον ηγετικό τους ρόλο. Θα πρέπει να οδηγήσει σε μια ισχυρή δήλωση σχετικά με την πολιτική της ΕΕ να σταματήσει τις εχθροπραξίες και τις ξένες παρεμβάσεις στη Λιβύη και να καταλήξουν σε μια ειρηνική διευθέτηση. Ιδανικά, θα πρέπει επίσης να ξεκινήσει να αντιμετωπίζει τα άλλα εκκρεμή ζητήματα μεταξύ ΕΕ και Τουρκίας.
2. Να ξεκινήσει μια διπλωματική εκστρατεία τη διάρκεια όλου του καλοκαιριού για να διαβουλευτεί με τους εμπλεκόμενους στο θέμα της Λιβύης, τον γ,γ, των Ηνωμένων Εθνών Antonio Guterres, το Ηνωμένο Βασίλειο, τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ καθώς και την Αίγυπτο, τη Ρωσία, τη Σαουδική Αραβία, την Τουρκία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, αναφορικά με την κατάσταση ασφάλειας στη Λιβύη.
3. Να προετοιμάσει ένα δεύτερο συνέδριο Βερολίνου, όπου οι συζητήσεις θα ξεκινούν εκεί που τερμάτισε το συνέδριο του Βερολίνου τον Ιανουάριο, συμπεριλαμβανομένων και των επιμέρους συναντήσεων.
Η τριμερής θεσμική ηγεσία της ΕΕ (Charles Michel, πρόεδρος Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Ursula von der Leyen πρόεδρος της Κομισιόν και ύπατος εκπρόσωπος για Εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας ο Josep Borrell) θα πρέπει επίσης να βρίσκονται στο επίκεντρο αυτής της διαδικασίας, καθώς και ένα μέσο για να εγγυηθεί ότι τα συμφέροντα της ΕΕ λαμβάνονται υπόψη πλήρως και ότι η εργαλειοθήκη της ΕΕ χρησιμοποιείται με ολοκληρωμένο τρόπο -συμπεριλαμβανομένων των στρατιωτικών, οικονομικών, εμπορικών και χρηματοπιστωτικών εργαλείων, βοήθειας στους πρόσφυγες, προστασίας συνόρων, κυρώσεων και σύνδεσης με άλλα ζητήματα στην Ανατολική ΜΕσόγειο.
Αυτές οι ιδέες μπορεί να ακούγονται ντεμοντέ ευσεβείς πόθοι. Ωστόσο, οι εμπλεκόμενοι στο θέμα της Λιβύης και τρίτα μέρη ενδέχεται να έχουν την τάση να ακούνε πιο προσεκτικά την θέση όλης της Ευρώπης παρά διάσπαρτες φωνές από το Βερολίνο, το Παρίσι και τη Ρώμη.
Μια ισχυρή πρωτοβουλία της ΕΕ για τη Λιβύη θα μπορούσε να υποστηρίξει την τρίτη προτεραιότητα της Γερμανίδας καγκελαρίου Angela Merkel για την γερμανική προεδρία της ΕΕ: ενίσχυση της ικανότητας της ΕΕ να δράσει πέρα από τα σύνορα της. Και εγκαίρως.
*πρώτη δημοσίευση: de-facto.gr
