Όταν η Φιλανδή πρωθυπουργός Σάνα Μαρίν συγκρούστηκε με τον Ισπανό Πέδρο Σάντσεθ σε ένα δείπνο υψηλών τόνων στις Βρυξέλλες το βράδυ του Σαββάτου, οι ηγέτες της ΕΕ άρχισαν να φοβούνται ότι υπάρχει πραγματικός κίνδυνος οι μαραθώνιες διαπραγματεύσεις για την απόκριση της ένωσης στην πανδημία να καταλήξουν σε αποτυχία.
Η Μαρίν, μια 34χρονη σοσιαλδημοκράτισσα και μία από τις λίγες γυναίκες ηγέτιδες της ένωσης, αντέδρασε έντονα στις απαιτήσεις του Ισπανού πρωθυπουργού η συμμαχία των «τσιγκούνηδων», μικρών και πλούσιων χωρών να αυξήσει περαιτέρω την προσφορά της στον όγκο των επιχορηγήσεων που θα μοιραστούν στο πλαίσιο του προγραμματισμένου ταμείου έκτακτης ανάγκης της ΕΕ για την πανδημία. «Έχουμε ηγέτες σε αυτό το τραπέζι που πήγαν από το μηδέν στα 350 δισ. ευρώ. Τι κάνατε εσείς; Εμείς μετακινηθήκαμε από τις θέσεις μας. Τώρα είναι η σειρά σας», είπε η Φιλανδή πρωθυπουργός.
Αυτή η αλληλεπίδραση σήμανε τη στιγμή που η Φινλανδία ενώθηκε με τα τέσσερα «τσιγκούνικα» κράτη-μέλη που ήταν αποφασισμένα να περιορίσουν τα σχέδια της ΕΕ για χρηματοδότηση της οικονομικής ανάκαμψης μέσω δανείων ύψους 750 δισ. ευρώ από τις κεφαλαιαγορές και να διανέμουν το μεγαλύτερο μέρος τους με τη μορφή επιχορηγήσεων αντί για δανείων. Τρεις ημέρες μετά την έναρξη της συνάντησης κορυφής, με τη συμφωνία να φαίνεται ακόμη πως απείχε πολύ, η κατάσταση έμοιαζε δυσοίωνη.
«Όλα ήταν έτοιμα να καταρρεύσουν εν μέσω του δείπνου», δήλωσε στους Financial Times κορυφαίος διπλωμάτης. «Οι τέσσερις τσιγκούνηδες έγιναν πέντε».
Αντί να αφήσει τη συνάντηση κορυφής να καταρρεύσει σε αντίποινα και αλληλοκατηγορίες, όμως, η Μαρίν και οι ομόλογοί της από την Αυστρία, τη Σουηδία, τη Δανία και την Ολλανδία συνομίλησαν με την Γερμανίδα καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ και τον Γάλλο Εμμανουέλ Μακρόν το ίδιο βράδυ.
Από τη συνάντησή τους προέκυψε η αίσθηση ότι η σύνοδος θα καταλήξει σε επιχορηγήσεις, με τον πυρήνα των τεσσάρων τσιγκούνηδων να λαμβάνει ως «αποζημίωση» τις δημοσιονομικές εκπτώσεις που αιτούνταν.
Ήταν μια ανταλλαγή στις 4 το πρωί που ξεκλείδωσε τη συμφωνία που ολοκληρώθηκε τις πρώτες πρωινές ώρες της τρίτης, επιτρέποντας στη σύνοδο κορυφής με τη δεύτερη μεγαλύτερη διάρκεια στην ιστορία της ένωσης να στεφθεί με επιτυχία. Μετά από τέσσερις ημέρες τεταμένων δείπνων, συνομιλιών και ατέλειωτων συναντήσεων, οι ηγέτες ανταποκρίθηκαν τελικά στο κάλεσμα των επικεφαλής της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των Μέρκελ και Μακρόν, για μια εκτεταμένη προσπάθεια καταπολέμησης της ύφεσης.
Τι περιλαμβάνει η συμφωνία
Το ταμείο ανάκαμψης στο οποίο κατέληξαν, σηματοδοτεί το σημαντικότερο βήμα στη συγκέντρωση της οικονομικής δύναμης πυρός της ΕΕ από την κρίση της Ευρωζώνης και αποτελεί την πρώτη σημαντική προσπάθεια της ένωσης μετά την περίοδο του Brexit. Εκτός από τον σημαντικό δανεισμό, οι ηγέτες κατάφεραν να συμφωνήσουν και στους όρους ενός κοινού προϋπολογισμού ύψους 1,07 τρισ. ευρώ για τα επόμενα επτά χρόνια, εξασφαλίζοντας μεσοπρόθεσμα ασφάλεια για την οικονομία της ΕΕ.
Η ανταπόκριση στην πανδημία, ύψους 750 δισ. ευρώ, η οποία στηρίζεται σε μια γαλλογερμανική πρόταση του Μαΐου, αλλά και σε λεπτομερή σχέδια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, συμπεριλαμβάνει 350 δισ. ευρώ επιχορηγήσεων, αλλά και δάνεια που θα βοηθήσουν τις χώρες να ανακάμψουν από την κρίση. Έρχεται μόλις τέσσερις μήνες αφού οι χώρες της Ευρώπης αναγκάστηκαν να μπουν σε χειμερία νάρκη εξαιτίας του κοροναϊού.
«Αν μου έλεγες πριν ένα χρόνο ότι η ΕΕ θα συμφωνήσει στην έκδοση μαζικού κοινού χρέους και σε έναν προϋπολογισμό όπως αυτός, θα σου έλεγα ότι ονειροπολείς», τονίζει η Μαρία Δεμερτζή, υποδιευθύντρια της δεξαμενής σκέψης Bruegel. «Το πακέτο της Τρίτης ίσως είναι ένα προσωρινό μέτρο για την κρίση, αλλά δεν αποκλείεται να καταλήξει μόνιμο εκ των πραγμάτων – ασχέτως του σκεπτικισμού των τσιγκούνηδων χωρών».
Οράματα σε σύγκρουση
Το ερώτημα που αντιμετωπίζει τώρα η ΕΕ είναι αν αυτό το πακέτο θα αποδειχθεί μεταβατικό σημείο της οικονομικής ενοποίησης ή σημείο χωρίς επιστροφή. Οι δημόσιοι πανηγυρισμοί των ηγετών μετά τη συμφωνία αναδεικνύουν ακόμη πιο έντονα τις διαιρέσεις γύρω από αυτό το ερώτημα, αφού παρουσίασαν εντελώς διαφορετικά οράματα για τη φιλοσοφία και τους σκοπούς πίσω από το εργαλείο ανάκαμψης στο οποίο μόλις είχαν συμφωνήσει.
Ο Μακρόν δήλωσε το πρωί της τρίτης ότι οι επιχορηγήσεις συνιστούν σημαντικές «μεταφορές» εντός της ένωσης. «Αλλάζει τα πάντα, γιατί δημιουργούμε προϋπολογισμό για την ευρωζώνη», τόνισε. «Πρόκειται για ουσιαστικές μεταφορές. Επομένως είναι πράγματι μια στιγμή μεγάλης αλλαγής για την Ευρώπη και την Ευρωζώνη».
Λίγα λεπτά αργότερα, όμως, όταν ερωτήθηκε αν το ταμείο προέκυψε από μεταφορές, ο Ολλανδός Μαρκ Ρούτε απάντησε με χαρακτηριστική σιγουριά: «Όχι!».
Επέμεινε ότι η προσωρινή φύση του εργαλείου σήμαινε ότι δεν πρόκειται να μεταμορφωθεί ποτέ σε σταθερό μηχανισμό μεταφορών κεφαλαίων. «Πρόκειται για κάτι που γίνεται άπαξ», δήλωσε ο Ρούτε, ο οποίος παίζει κεντρικό ρόλο στη συμμαχία των… τσιγκούνηδων.
Ο ρόλος του Ρούτε
Οι γραμμές της μάχης χαράχτηκαν τη στιγμή που οι ηγέτες συναντήθηκαν για ένα τεταμένο γεύμα την Παρασκευή, την ημέρα των 66ων γενεθλίων της Άνγκελα Μέρκελ. Ο θυμός προέκυψε από την επιμονή του Ρούτε στο βέτο του για την εκταμίευση χρημάτων από τα κράτη-μέλη που δέχτηκαν ισχυρό πλήγμα, ένα μέτρο που η Ιταλία και άλλες χώρες προειδοποιούσαν ότι θα μπορούσε να υπονομεύσει ολόκληρο το πακέτο.
Αν και ο Ολλανδός αντιμετώπισε αποδοκιμασίες από όλες τις πλευρές, οι διπλωμάτες που συμμετείχαν στις διαπραγματεύσεις ανέφεραν ότι οι τέσσερις τσιγκούνηδες, με την υποστήριξη της Μαρίν, ύψωναν όλο και περισσότερο τους τόνους κατά τη διάρκεια των συνομιλιών.
Κερδισμένος ο Κουρτς
Ο Σεμπάστιαν Κουρτς της Αυστρίας αναδύθηκε ως ένα από τα κυριότερα εμπόδια στην πίεση του Μακρόν για επιχορηγήσεις 400 δισ. ευρώ, απαιτώντας σημαντική αύξηση της δημοσιονομικής έκπτωσης της χώρας του ως τίμημα για τη συμφωνία. Αποχώρησε από τη σύνοδο έχοντας εξασφαλίσει διπλασιασμό της έκπτωσης της Βιέννης – ένα κατόρθωμα που πρώην πρωθυπουργοί της Βρετανίας, συμπεριλαμβανομένης και ης Μάργκαρετ Θάτσερ που είχε επιτύχει έκπτωση για τη Βρετανία το 1984 – θα είχαν θαυμάσει.
Ο ρόλος του Brexit
Για ορισμένους ηγέτες, η σύγκριση με έναν άλλο πρώην πρωθυπουργό του βρετανικού κόμματος των Συντηρητικών, του Ντέιβιντ Κάμερον, ήταν παραπάνω από προφανής. Μόνο που στην προκειμένη περίπτωση, οι ηγέτες που ήταν προετοιμασμένοι να δυναμιτίσουν τις συνομιλίες ήταν περισσότεροι. Ο Μακρόν δεν δίστασε να ξεσπάσει απέναντι στους τσιγκούνηδες και να παρομοιάσει τη στρατηγική τους με εκείνη του Κάμερον, όταν απαιτούσε μικρότερο προϋπολογισμό της ΕΕ το 2013.
Μετά τη σύνοδο, η Μέρκελ, βετεράνος των ευρωπαϊκών διαπραγματεύσεων, αναγνώρισε ότι η αποχώρηση της Βρετανίας είχε οδηγήσει σε μια «νέα δυναμική» γύρω από το τραπέζι της συνόδου. «Τώρα που η Βρετανία δεν είναι πλέον μαζί μας, ίσως άλλα κράτη-μέλη να έρθουν στο προσκήνιο», σημείωσε.
Ο Μακρόν τόνισε ότι οι διαπραγματεύσεις «σημαδεύτηκαν από δυσκολίες, ορισμένες φορές και από συγκρούσεις – διαφορετικών αντιλήψεων για την Ευρώπη». Ο Τζουζέπε Κόντε, πρωθυπουργός της Ιταλίας, ήταν λιγότερο διπλωματικός, κατηγορώντας τους τσιγκούνηδες ότι «εκβιάζουν την Ευρώπη».
Για τους αισιόδοξους, τα βαθιά ρήγματα δεν αλλάζουν την πολιτική σημασία της στιγμής: Η ΕΕ έχει θέσει τον εαυτό της σε ένα μονοπάτι οικονομικών μεταφορών και έκδοσης κοινού χρέους – κάτι που μέχρι πολύ πρόσφατα αποτελούσε φευγαλέο όνειρο όσων υποστηρίζουν μια ευρωπαϊκή ομοσπονδία.
Όμως το ιδεολογικό χάσμα που έχει ορίσει το δρόμο προς την οικονομική ενοποίηση δεν έχει εξαφανιστεί. Η συμφωνία για το ταμείο ανάκαμψης μπορεί να κάλυψε προσωρινά αυτούς τους διαχωρισμούς, όμως αυτό δεν σημαίνει και ότι έχουν επιλυθεί.
*πρώτη δημοσίευση: www.in.gr
