Ο ιός της συμμετοχικής απάθειας

του Ηλία Καραβόλια

Ένας άγονος ψηφιακός ακτιβισμός χαρακτηρίζει την ανθρωπότητα μέσω της μεγαλύτερης κομμούνας που είχε ποτέ η Ιστορία. Παρά την έκσταση της επικοινωνίας, οι πολλοί δεν συνδέονται για να δράσουν: αγανακτούν εκ του ασφαλούς, χωρίς τα βλέμματα και τα σώματα να συναντώνται. Και με τα ψηφιακά τους δίδυμα να συνασπίζονται για να διαμαρτυρηθούν στις ιντερνετικές πλατείες. Έτσι γλυτώνουν και τα δακρυγόνα. Πχ. η συντονισμένη από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αραβική άνοιξη, πριν χρόνια, και οι αγανακτισμένοι του ευρωπαϊκού νότου, μάλλον δεν πέτυχαν να αλλάξουν και πολλά στην ιστορία, ας είμαστε ειλικρινείς. Άλλωστε οι ’’πλατείες Ταχρίρ’’ στο ίντερνετ είναι χιλιάδες οπότε η εξέγερση και η επανάσταση σήμερα εξαντλούνται στα emoticons και στις καρδούλες.

Γιατί άραγε; Γιατί ενώ ποτέ στην ανθρωπότητα δεν υπήρχε τέτοια έκταση και ένταση διασυνδεσιμότητας και επικοινωνίας, οι πολλοί επιμένουν να κυριαρχούνται από τους λίγους; Πολύ απλά διότι η Πολιτική δεν ακουμπάει πλέον ευθέως το θυμικό, αφού ο αντίχειρας συνήθισε να την προσπερνάει με ένα κλικάρισμα στην είδηση, με ένα like και ένα share για να διαδοθεί η πληροφορία. Η ροή κυριαρχεί και δεν επιτρέπει τα θέσφατα, τα δόγματα, τις κοσμοθεωρίες. Μοιάζει σαν να πέθαναν οι ιδεολογίες μέσα στο instagram και στο twitter: εκμπέμπεται μόνο η βιοπολιτική.

Ο ιός της ’’συμμετοχικής απάθειας ’’ που εξαπλώθηκε στον πλανήτη πριν τον covid είχε μολύνει ήδη αρκετά τις αποχαυνωμένες στην ανούσια επικοινωνία μάζες, εξυπηρετώντας τις ελιτ του κεφαλαίου και της επικοινωνίας. Διότι αυτός ο γάμος, του χρήματος με την πληροφορία και του γνωσιακού κεφαλαίου με την αλγοριθμική μηχανική, είναι που άλλαξε το υποκείμενο και την παγκόσμια ιστορία (βλ. Μ. Σκομβούλης, Κεφάλαιο και Επικοινωνία, εκδ. Παπαζήση, 2020).

Εν αγνοία μας γινόμαστε όλοι πλατωνικοί, ως συνδεδεμένοι χρήστες, αφού δικαιώνουμε τον μεγάλο φιλόσοφο: ’’Φαίνεται πως η υπερβολική ελευθερία μετατρέπεται σε υπερβολική υποδούλωση’’. Δείτε τί γίνεται με τα zoom και τα webinars όπου αναστενάζει καθημερινά το σύγχρονο γνωσιακό προλεταριάτο (cognitariato) χωρίς να νιώθει την ανάγκη ότι πρέπει να σπάσει αλυσίδες και δεσμά : αφού δεν μετακινείται από το σπίτι δεν χρειάζεται και να ’’συνειδητοποιήσει’’ την υποαμοιβόμενη εξαρτημένη σχέση εργασίας και την αποικιοποίηση του χρόνου. Νιώθει ατομική επιχείρηση- Εγώ ΑΕ. Οπότε και δεν χρειάζεται να έλθει σε επαφή με την καταραμένη φράση της Ιστορίας : ταξική συνείδηση. Άλλωστε στον ελεύθερο χρόνο του σερφάρει δωρεάν και όποτε βλέπει το μήνυμα «αποδοχή» με ευκολία συναινεί με ένα κλικ στα sites της συστημικής και κατευθυνόμενης ενημέρωσης εκχωρώντας το συμπεριφορικό του πλέονασμα (Ζουμπόφ).

Γι’ αυτό ο τεχνολαϊκισμός των νεοφιλελεύθερων εξουσιών πάντα θα είναι ένα βήμα μπροστά από τις νεοαριστερές ηγεσίες που δεν ξέρουν και δεν μπορούν να ’’εγκαταστήσουν’’ ένα λογισμικό φιλελεύθερου σοσιαλισμού στα smartphones. Αρκούνται στην ανώδυνη ομφαλοσκόπηση, ψάχνονται να ορίσουν σημαίνοντα σε ανακοινωθέντα παλαιοκομματικών συνεδρίων, προσπερνώντας επιδεικτικά τα σύγχρονα διακυβεύματα, τις απαιτήσεις της Ιστορίας. Αγνοούν τις βασικές ιδέες που ταιριάζουν στην εποχή και στην οικονομία της ύφεσης. Όπως πχ. αυτές του πλέον χρήσιμου left liberal φιλόσοφου/οικονομολόγου (Κευνς).

Στην εποχή των social (!) media, της κοινωνικής δικτύωσης, δεν διαδίδεται ο σοσιαλφιλελευθερισμός. Δεν επικρατεί το κοινωνικό έναντι του ατομικού. Η εξατομίκευση κερδίζει τις συλλογικότητες παρά την υπερσυνδεσιμότητα και την υπερ-επικοινωνία. Παρά το ότι υπάρχουν τα εργαλεία της καινοτομίας, τα προσφέρει ο ίδιος ο ψηφιακός καπιταλισμός (πλατφόρμες, δημόσιες πατέντες, ανοιχτό λογισμικό,ομότιμη παραγωγή,κ.α) ώστε να γίνει το θηρίο πιο ανθρώπινο.

Δεν χρειάζεται σήμερα ένας ιδιαίτερος « ιδεολογικός ορισμός» για να κατανοήσει το δικτυωμένο υποκείμενο την χωρική διέξοδο του κεφαλαίου που καλείται Ίντερνετ. Το ξέρει, ψωνίζει, κλικάρει, συναλλάσσεται. Χρειάζεται όμως ιδεολογική πλαισίωση του χωρο-χρονικού εκείνου τόπου απασχόλησης του: δηλαδή να νιώσει ότι του έβαλαν το γραφείο στο υπνοδωμάτιο του, να αισθανθεί ότι η οθόνη του έγινε το πανοπτικό του παλιού βιομηχανικού εργοστασίου.

Αυτό που σίγουρα δεν πρέπει να ξεχνάμε, με την έκσταση της επικοινωνίας (αλλά και με την πανδημία, που νέκρωσε τις συλλογικότητες), είναι την μεγάλη αλλαγή της μορφής που έχει η κοινωνική διαστρωμάτωση σήμερα : το σχήμα της κοινωνίας, από πιθάρι γίνεται πυραμίδα. Η διογκωμένη μεσαία τάξη των τελευταίων δεκαετιών υποχωρεί προς την βάση, που συνεχώς πλατιάζει, ενώ η κορυφή συρρικνώνεται, αφού ο πλούτος συγκεντρώνεται σε ολοένα και λιγότερους.

Ταυτόχρονα, ο δορυφόρος του χρέους, με διαστημική ταχύτητα γυρίζει πάνω από τον πλανήτη, σαν τον κορονοϊό. Κινείται σε ανεξέλεγκτη τροχιά και ποτέ δεν θα καταλήξει σε μια χωματερή, ποτέ δεν θα εξαϋλωθεί. Απλώς σπάζει σε κομμάτια και επανασυναρ-μολογείται ώστε τo χρέος να κυκλοφορεί ζωντανό και να τρομοκρατεί. Διότι είναι μέσο παραγωγής και εργαλείο κέρδους ταυτόχρονα, καθώς και μέθοδος καθυπόταξης των πολλών από τους λίγους. Είναι ενσωματωμένος μικροφυσικός μηχανισμός στις δόσεις της πιστωτικής κάρτας για το εμπόρευμα που κυκλοφορεί διαδικτυακά ολοένα και περισσότερο. Είναι δηλαδή application στο smartphone. Και ότι γίνεται λογισμικό και εφαρμογή, πετυχαίνει να εγκατασταθεί και στον νου, όχι μόνο στη οθόνη που κρατάμε στην παλάμη...