της Rosa Balfour*
Το Ταμείο Ανάκαμψης από τον κορονοϊό, ύψους 750 δισεκατομμυρίων ευρώ (890 δισεκατομμύρια δολάρια), στο οποίο συμφώνησαν οι χώρες της Ε.Ε. τον Ιούλιο του 2020, εγκαινίασε ένα semi normal ευρωπαϊκό καλοκαίρι παρά την πανδημία. Υπάρχει η αισιοδοξία ότι η Ε.Ε. είχε κάνει σημαντικά βήματα. Δεν ήταν, ωστόσο, μια αδιατάρακτη περίοδος, σύμφωνα με ορισμένους παρατηρητές, καθώς η συμφωνία δεν ήταν προάγγελος μιας νέας φάσης πολιτικής ολοκλήρωσης. Ωστόσο, το πακέτο σηματοδότησε μια αλλαγή σε σχέση με την προηγούμενη δεκαετία, στην οποία η Ε.Ε. χαρακτηρίζονταν από αλλεπάλληλες κρίσεις και βραχυπρόθεσμες λύσεις που δεν αντιμετώπισαν ποτέ τα προβλήματα της ευρωζώνης, της ασφάλειας, της μετανάστευσης, ή των εχθρικών διεθνών πολιτικών.
Το 2020, η ΕΕ απέρριψε την πολιτική λιτότητας υπέρ ενός Ταμείου Ανάκαμψης με αναδιανεμητικά στοιχεία, το οποίο αύξησε τον επταετή προϋπολογισμό της ΕΕ στα 1.8 τρισεκατομμύρια ευρώ (2.1 τρισεκατομμύρια δολάρια). Ο πράσινος και ψηφιακός μετασχηματισμός της οικονομίας φάνηκε να σηματοδοτεί την ανασύσταση του ευρωπαϊκού μοντέλου.
Η Ε.Ε. θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι διαχειρίζεται επιτυχώς την πανδημία του κορoνοϊού, σε σύγκριση με τις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ηνωμένο Βασίλειο. Αν και το θέμα της υγείας άνηκε πάντα στις αποκλειστικές ευθύνες των κρατών- μελών της Ε.Ε., οι ευρωπαϊκές πρωτεύουσες ανέθεσαν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προμηθεύεται εμβόλια και να υποστηρίζει μια συντονισμένη προσπάθεια διανομής τους.
Αυτή η προσέγγιση φανερώνει μια προφανή εγκατάλειψη της αρχής «ο καθένας για τον εαυτό του», η οποία είχε εκθέσει την Ε.Ε. κατά τις πρώτες εβδομάδες της πανδημίας, προς μια ενωμένη Ευρώπη. Η νέα συνεργασία θα μπορούσε να μειώσει τον ανταγωνισμό μεταξύ των χωρών και να υποστηρίξει τις χώρες που βρίσκονται σε μειονεκτική θέση, αναφορικά με τις αποφάσεις της Επιτροπής για τις φαρμακευτικές συμβάσεις.
Λίγους μήνες αργότερα, οι ρόλοι έχουν αντιστραφεί. Ενώ το τρίτο κύμα του κορονοϊού κατακλύζει την Ευρώπη, οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Ηνωμένο Βασίλειο έχουν χορηγήσει 37.2 και 44.7 δόσεις εμβολίου ανά 100 άτομα, στην Ε.Ε. οι αντίστοιχες δώσεις ανέρχονται στις 12.9. Η νέα διοίκηση των ΗΠΑ συμφώνησε σε ένα πακέτο τόνωσης «μαμούθ»- ύψους 1.9 τρισεκατομμυρίων δολαρίων που θα διανεμηθούν άμεσα, ενώ η Ε.Ε. παραμένει σε συζητήσεις για λεπτομέρειες που αφορούν το Ταμείο Ανάκαμψης. Οι προβλέψεις ανάπτυξης παρουσιάζουν μια εικόνα ενός αναδυόμενου χάσματος μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ε.Ε.
Το ζήτημα είναι περίπλοκο, αλλά οι Ευρωπαίοι ηγέτες βρίσκονται σε κατάσταση πανικού εξαιτίας της επιτάχυνσης της προμήθειας εμβολίων, αποδίδοντας αλλού την ευθύνη για τις πολλαπλές αποτυχίες και απειλώντας με μονομερείς απαγορεύσεις εξαγωγής εμβολίων. Αρκετές μικρές κρίσεις ξεσπούν ανά την Ευρώπη, καθώς οι εθνικές κυβερνήσεις προσπαθούν να σωθούν από το παιχνίδι επίρριψης ευθυνών.
Η κρίση του κορονοϊού έχει φέρει στο προσκήνιο κάποιες από τις αντιφάσεις της ΕΕ: τεχνοκρατία έναντι εθνικισμού, κράτη-μέλη εναντίον της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, και την Ευρώπη έναντι του διεθνούς ανοίγματος. Ενδεχομένως, θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια αλληλεγγύη μεταξύ των φυλών, κάτι το οποίο δεν υπήρχε στη διάρκεια της πανδημίας.
Σε μια περίοδο που επικρατεί σκεπτικισμός για το εμβόλιο, είναι εκπληκτικό το ότι οι mainstream πολιτικοί ηγέτες στάθηκαν εναντίον της εξουσίας της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Φαρμάκων και του ΠΟΥ, εκφράζοντας αμφιβολίες για την ασφάλεια του εμβολίου της AstraZeneca εξαιτίας του φόβου των αντιεμβολιαστών και των αντιποίνων. Όποια και αν είναι τα θέματα της σύμβασης με την AstraZeneca, η εκστρατεία δυσφήμισης κατά της εταιρείας θέτει όλη τη στρατηγική της ανοσίας της αγέλης σε κίνδυνο. Η υπονόμευση της εμπιστοσύνης στην επιστήμη είναι "χαρτί" στα χέρια των λαϊκιστών πολιτικών που απορρίπτουν τα μέτρα για τον περιορισμό της πανδημίας.
Η ΕΕ έχει πάντα μια τεχνοκρατική "κλίση”, και η ισορροπία μεταξύ της λήψης αποφάσεων από εμπειρογνώμονες και των δημοκρατικών πολιτικών, είναι δύσκολη. Σήμερα, οι πολιτικοί ηγέτες φαίνεται να ξεχνούν το δημοκρατικό μέρος αυτής της εξίσωσης και εστιάζουν αποκλειστικά στη μάχη μεταξύ λαϊκισμού και τεχνοκρατίας. Εάν αυτές είναι οι παράμετροι της ευρωπαϊκής πολιτικής, η ΕΕ είναι καταδικασμένη να αποτύχει.
Ομοίως, η ισορροπία μεταξύ των εθνικών και των ευρωπαϊκών συμφερόντων είναι πάντα δύσκολη. Η αλληλεγγύη στην Ευρώπη είναι συχνά η αρχή την οποία επικαλούνται πιο συχνά, αλλά αυτή που εφαρμόζεται λιγότερο. Ο χρόνος θα δείξει πώς θα κατανεμηθεί η ευθύνη, αλλά ο συνδυασμός του κακού σχεδιασμού και των συμβάσεων από τις επιδιώξεις της Κομισιόν και των κρατών-μελών για τις δικές τους πολιτικές lockdown και εμβολιασμού, απέχουν πολύ από το να φέρουν εις πέρας τις υποσχέσεις που δόθηκαν. Η νομιμότητα και η αξιοπιστία της ΕΕ είναι σε κίνδυνο.
Σε διεθνές επίπεδο, αυτές οι άτακτες και πανικόβλητες αντιδράσεις υπονομεύουν την παγκόσμια εμπιστοσύνη προς την ΕΕ. Οι απειλές για το μπλοκάρισμα εξαγωγών δόσεων εμβολίων ρισκάρουν να εκτροχιάσουν τις αλυσίδες εφοδιασμού –για να αποκτηθεί μικρό μόνο πλεονέκτημα, σύμφωνα με τις έρευνες. Οι πρώτες κόντρες έγιναν με το Ηνωμένο Βασίλειο, με το οποίο βρίσκεται ήδη στα μαχαίρια εξαιτίας του Brexit. Οι υγειονομικοί αξιωματούχοι στην Αφρική είναι απογοητευμένοι και προειδοποιούν ότι μια βραδεία ανάκαμψη της οικονομίας και της υγείας εκεί, θα έχει παγκόσμιες συνέπειες. Η Αυστραλία, που έχει ήδη πληγεί από μια ευρωπαϊκή απαγόρευση εξαγωγών, έχει απευθύνει έκκληση για ανθρωπιστικούς λόγους να συνεχιστούν να ρέουν οι προμήθειες προς τις φτωχότερες χώρες, όπου ο ιός εξαπλώνεται γρήγορα. Η ΕΕ μετά τον κορονοϊό οφείλει να λάβει υπόψη της πώς θα φαίνεται στον υπόλοιπο κόσμο.
Μαζί με αυτές τις αντιφάσεις, βρίσκεται μια βαθύτερη διάσπαση. Η Ευρώπη έχει πληγεί σημαντικά από τον κορονοϊό εξαιτίας της δημογραφικής μεταμόρφωσης της ως μια γηρασμένη κοινωνία. Μέχρι στιγμής, οι ευρωπαϊκές πολιτικές έχουν θέσει προτεραιότητα τις πιο ευπαθείς ηλικιακά ομάδες, αν μη τι άλλο για να προστατεύσει τα υγειονομικά συστήματα. Αλλά τώρα, εάν η ΕΕ θέλει να έχει μέλλον, πρέπει να επενδύσει στη νεολαία της. Κολλημένοι στο σπίτι, μην έχοντας τη δυνατότητα να απολαύσουν την κοινωνική διάσταση της μελέτης και της ελευθερίας να ταξιδεύουν σε όλη την ήπειρο, και με περιορισμένες προοπτικές απασχόλησης, η νεολαία της Ευρώπης κινδυνεύει να γίνει μια χαμένη γενιά.
Για να γυρίσει τα πράγματα υπέρ της, η ΕΕ δεν θέλει τίποτα λιγότερο από ένα ριζοσπαστικό σχέδιο για να απελευθερώσει τη νεότερη γενιά από το lockdown και να βάλει ξανά σε τροχιά την οικονομία της Ευρώπης. Αυτό είναι κάτι που μπορεί να κάνει η ΕΕ. Αλλά οι αντιφάσεις και τα παράδοξα στη συμπεριφορά των πολιτικών ηγετών της Ευρώπης και στην υλοποίηση της πολιτικής των ευρωπαϊκών θεσμικό οργάνων θα παραμείνουν για μεγαλύτερο διάστημα, μπλοκάροντας τις γενικές αρχές που διέπουν την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και τον παγκόσμιο ρόλο της ΕΕ.
*διευθύντρια, «Carnegie Europe»
**πρώτη δημοσίευση: carnegieeurope.eu
