του Gideon Rachman
Πριν μια δεκαετία στον αραβικό κόσμο πανηγύριζαν την πτώση των δεσποτών. Τώρα, πανηγυρίζουν την πτώση της δημοκρατίας.
Αυτά τα πισωγυρίσματα στην πολιτική ελευθερία στη Μέση Ανατολή έχουν παγκόσμιες επιπλοκές. Στις ΗΠΑ, ο Αμερικανός πρόεδρος Joe Biden υποστηρίζει ότι η μάχη μεταξύ του δεσποτισμού και της δημοκρατίας θα καθορίσει αυτό τον αιώνα. Αντίθετα, το Πεκίνο προωθεί ένα «κινεζικό μοντέλο» που τονίζει την σταθερότητα και την τάξη αντί της πολιτική ελευθερίας. Τα γεγονότα στη Μέση Ανατολή είναι απειλητικά σημάδια για στον αγώνα για Δημοκρατία.
Στην Τυνησία, ο πρόεδρος Kais Saied πρόσφατα απέλυσε τον πρωθυπουργό και ανέστειλε για 30 ημέρες τη λειτουργία του κοινοβουλίου (σ.σ. και αργότερα ανακοίνωσε ότι αυτό θα συνεχιστεί για απροσδιόριστο χρόνο). Ενώ, όμως, οι πράξεις του θεωρούνται πραξικόπημα φαίνεται να είναι δημοφιλείς σε μια χώρα που ταλανίζεται επί χρόνια από την οικονομική κρίση και ανίκανες κυβερνήσεις.
Η Τυνησία είναι μια μικρή χώρα που έπαιξε ένα μεγάλο ρόλο στην πρόσφατη ιστορία της Μέσης Ανατολής. Η εξέγερση των Αράβων ξεκίνησε εκεί, πριν μια δεκαετία, με την ανατροπή του προέδρου Zine El Abidine Ben Ali που βρέθηκε επί 23 χρόνια στην εξουσία. Οι επόμενοι που έπεσαν ήταν ο Hosni Mubarak και ο Muammer Gaddafi σε Αίγυπτο και Λιβύη.
Το πείραμα της Αιγύπτου με την Δημοκρατία τελείωσε το 2013 με στρατιωτικό πραξικόπημα, το οποίο τότε ήταν επίσης δημοφιλές, το οποίο ανέτρεψε την εκλεγμένη κυβέρνηση της οποίας ηγούταν η Μουσουλμανική Αδελφότητα. Η Λιβύη οδηγήθηκε σε εμφύλιο πόλεμο μετά τον θάνατο του Gaddafi. Η δημοκρατική εξέγερση στη Συρία καταπνίγηκε από το καθεστώς Assad.
Η επιβίωση, όμως, της Δημοκρατίας στην Τυνησία σήμαινε ότι οι ελπίδες που δημιούργησαν οι Αραβικές εξεγέρσεις ήταν ακόμα ζωντανές. Η εξάλειψή τους στη χώρα θα έστελνε το αντίθετο μήνυμα. Και ενώ τα τελικά σχέδια του Προέδρου δεν είναι ακόμα ξεκάθαρα, φαίνεται πως η Τυνησία οδεύει σε μια πιο δεσποτική κατεύθυνση.
Πως λοιπόν όσοι ασπάζονται τα επιχειρήματα Biden αντιδρούν στην οπισθοχώρηση της Δημοκρατίας στη Μέση Ανατολή; Δεν υπάρχει ανάγκη να εγκαταλείψουμε την πεποίθηση ότι η πολιτική ελευθερία έχει σημασία ή την ελπίδα ότι μπορεί εν τέλει να ριζώσει στην περιοχή. Η αρχή αυτή όμως, πρέπει να ισορροπεί με τη συμπάθεια για τους απλούς ανθρώπους που είναι εγκλωβισμένοι και κράτη που αποτυγχάνουν. Αν εκλεγμένες κυβερνήσεις αποτυγχάνουν να καλύψουν βασικές ανάγκες, τότε το δέλεαρ για να αποδεχτείς έναν ισχυρό άνδρα που υπόσχεται σταθερότητα γίνεται πολύ ισχυρό.
Στη Μέση Ανατολή, Λίβανο και Ιράκ, που αμφότερες είναι ακόμα, επισήμως, Δημοκρατίες, είναι επικίνδυνα κοντά στο να γίνουν «αποτυχημένες» (failed) χώρες. Πριν από ένα χρόνο, η πρωτεύουσα του Λιβάνου ρήμαξε από μια έκρηξη που προκάλεσαν χημικά που είχαν εγκαταλειφθεί στο λιμάνι. Πολιτικοί μεταρρυθμιστές δολοφονούνται συχνά, γεγονός που υπογραμμίζει την πραγματικότητα ότι πίσω από τις εκλογές και την ελευθερία του λόγου, βρίσκεται μια χώρα που ελέγχεται από πολέμαρχους και την Hizbollah, την παραστρατιωτική οργάνωση.
Το Ιράκ, όπως ο Λίβανος, έχει υιοθετήσει μια μορφή Δημοκρατίας που μοιράζει την εξουσία σε κοινοτική βάση, ένα σύστημα που δημιουργεί άκαμπτα συμφέροντα σε ομάδες και κάνει τις μεταρρυθμίσεις δύσκολες. Καθώς υποφέρει από ελλείψεις σε ηλεκτρική ενέργεια και νερό τους καυτούς καλοκαιρινούς μήνες, δεν είναι ασυνήθιστο να ακούς Ιρακινούς να φαίνεται να νοσταλγούν τον Saddam Hussein, ένα σκληρό δικτάτορα, που τουλάχιστον προσέφερε αξιόπιστο σύστημα ηλεκτρισμού.
Οι νεόκοπες Δημοκρατίες της Μέσης Ανατολής είναι επίσης άτυχες. Οι ισχυρότερες και πλουσιότερες χώρες, Σαουδική Αραβία, Ιράν, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και Κατάρ, είναι απολυταρχικές με μικρό ενδιαφέρον να βοηθήσουν ώστε να πετύχουν δημοκρατικά πειράματα. Αντίθετα, χρηματοδότησαν μέσω αντιπροσώπων μάχες εξουσίας σε Λίβανο, Λιβύη, Συρία και Τυνησία.
Δεν υπάρχει λόγος να πιστεύουμε ότι οι άνθρωποι στη Μέση Ανατολή διαφέρουν από την υπόλοιπη ανθρωπότητα στο να προτιμούν την ελευθερία και το κράτος δικαίου από την δικτατορία. Η τελευταία δεκαετία έδειξε όμως και την αφέλεια όσων ήλπιζαν ότι η Δημοκρατία μπορεί να ριζώσει εύκολα στην περιοχή. Αντίθετα, τα γεγονότα υπογράμμισαν πόσο δύσκολο είναι οι ελεύθερες εκλογές να οδηγήσουν σε σταθερές κυβερνήσεις σε χώρες όπου δεκαετίες δικτατορίας απέτρεψαν την ανάδυση άλλων θεσμών που κάνουν μια Δημοκρατία να αποδίδει, ανεξάρτητη δικαιοσύνη, ελεύθερα μέσα ενημέρωσης, επαγγελματικές δημόσιες υπηρεσίες και μορφωμένο πληθυσμό (την εποχή της επανάστασης στην Αίγυπτο περίπου 26% του πληθυσμού ήταν αναλφάβητο).
Η εμπειρία σε ασιατικές χώρες, όπως η Νότια Κορέα και η Ταιβάν, υπονοούν ότι μια περίοδος ραγδαίας οικονομικής, μορφωτικής και θεσμικής ανάπτυξης υπό ένα αυταρχικό καθεστών μπορούν να δημιουργήσουν τις συνθήκες που κάνουν τη μετάβαση στη Δημοκρατία πιο πιθανό να πετύχει. Ακόμα και η Ευρώπη τον 18ο αιώνα αναπτύχθηκε γρήγορα υπό την ηγεσία μιας ομάδας κυβερνητών γνωστών ως «πεφωτισμένων δεσποτών». Η δυσκολία είναι ότι στη Μέση Ανατολή μη πεφωτισμένοι δεσπότες είναι ποιο συνήθεις από το «πεφωτισμένο» είδος. Ενας από τους λόγους είναι ότι οι εξεγέρσεις του 2011 έλαβαν χώρα εξαιτίας της απέχθειας που δημιουργήθηκε μετά από χρόνια διαφθοράς και στασιμότητας.
Η απολυταρχία μπορεί γενικά να ακούγεται ανεκτή αλλά συνήθως σημαίνει βασανιστήρια, δολοφονίες και αδικία. Προηγούμενες γενιές Αράβων απολυταρχών μπορεί να ήταν σε θέση να προσπαθήσουν και να αγοράσουν κάποια νομιμοποίηση με επιδοτήσεις σε τρόφιμα και υπηρεσίες και πλήθος κρατικών θέσεων εργασίας. Η επιλογή αυτή όμως μπορεί να έχει εκλείψει καθώς πολλές κυβερνήσεις είναι υπερχρεωμένες.
Τα πειράματα με την Δημοκρατία έχουν αποτύχει να λύσουν τα προβλήματα της Μέσης Ανατολής. Η ανανέωση της απολυταρχίας είναι απίθανο να είναι περισσότερο αποτελεσματική.
Από: Athanase Papandropoulos
