Η ορθή κρίση είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον ρόλο του ηγέτη. Ο διακεκριμένος ψυχολόγος Barry Schwartz, καθηγητής στο Swarthmore College αποδομεί τη διαδικασία λήψης δύσκολων αποφάσεων και προβάλει την έννοια της «φρόνησης» ως θεμελιώδες στοιχείο της αποτελεσματικής ηγεσίας.
Ο ψυχολόγος Barry Schwartz και συγγραφέας του βιβλίου «Practical Wisdom: The Right Way to Do the Right Thing», διατρανώνει ότι στο επιχειρηματικό περιβάλλον αλλά και γενικότερα στη ζωή, δεν υπάρχουν εύκολες αποφάσεις, ειδικότερα όταν σκεφτόμαστε με όρους «σωστό» και «λάθος». Αυτό διότι, το απλουστευτικό αυτό δίπολο μας οδηγεί μονίμως σε διλήμματα. Ας πάρουμε για παράδειγμα τους γιατρούς: ένας καλός γιατρός πρέπει να είναι ειλικρινής με τους ασθενείς του, να αφιερώνει άπλετο χρόνο σε αυτούς αλλά και να είναι συμπονετικός μαζί τους. Εάν κάποιος προσπαθεί να επιτύχει όλα αυτά, θεωρώντας ότι «κάνει το σωστό», το μόνο σίγουρο είναι ότι θα προβληματιστεί έντονα. Γιατί πώς μπορεί ένας γιατρός να είναι ταυτόχρονα ειλικρινής και συμπονετικός απέναντι σε έναν ασθενή που πρέπει να υποβληθεί σε μια επίπονη θεραπεία; Πώς μπορεί να αφιερώσει πολύ χρόνο σε έναν ασθενή όταν γνωρίζει ότι έχει να εξετάσει δεκάδες άλλους;
Η κατάσταση δυσκολεύει ακόμα περισσότερο εάν αναλογιστούμε το πλαίσιο το οποίο η κοινωνία έχει «επιβάλλει» προκειμένου να ορίσει τη διαδικασία λήψης αποφάσεων για κάθε άνθρωπο - θεωρούμε ότι, για να κάνουμε τις σωστές επιλογές, πρέπει να ακολουθούμε πιστά τους κανόνες (κοινωνικούς κανόνες, ηθικούς κανόνες, κανόνες επαγγελματικής συμπεριφοράς κ.α.) και ότι για να κινητοποιήσουμε κάποιον να κάνει το σωστό πρέπει να του δώσουμε αρκετά ελκυστικά κίνητρα, που ανταμείβουν τη συμπεριφορά του.
Η ιδέα της ύπαρξης δύσκολων επιλογών σε κάθε πτυχή της ζωής μας δεν είναι καινούργια και σαφώς ο Schwartz δεν διεκδικεί την «πατρότητα» αυτής. Ο πρώτος που μίλησε για τα διλήμματα που κρύβονται σε κάθε κοινωνική μας πράξη ήταν ο Αριστοτέλης, στην πραγματεία «Ηθικά Νικομάχεια».
Μπροστά στην αξιωματική αποδοχή της χρησιμότητας των κανόνων και των κινήτρων, ο Αριστοτέλης προτάσσει την αξία της «πρακτικής σοφίας». Σύμφωνα με τον μεγάλο φιλόσοφο, η ηθική δεν μπορεί να διασφαλιστεί αποκλειστικά και μόνο από τους κανόνες. Αντίθετα, μπροστά σε οποιαδήποτε καθημερινή επιλογή, ο κάθε άνθρωπος πρέπει να λειτουργεί με φρόνηση, ήτοι να μπορεί να ζυγίσει μια κατάσταση και να μπορεί να αποφασίσει ποια είναι η σωστή αντίδραση σε κάθε κατάσταση, με κάθε άνθρωπο, λαμβάνοντας υπόψη τις συγκεκριμένες συνθήκες και τη χρονική συγκυρία. Σε αυτό το πλαίσιο, οφείλουμε να καλλιεργήσουμε τις αρετές του αυτοέλεγχου, της πίστης, της δικαιοσύνης, του θάρρους, της ευγένειας, της γενναιοδωρίας, της φιλικότητας και της ειλικρίνειας, προκειμένου να μπορούμε να πράξουμε το σωστό μπροστά σε πιεστικά διλήμματα.
Εάν ο Αριστοτέλης ήταν CEO...
Στον απόηχο της οικονομικής κρίσης, οι πολίτες έχουν απολέσει την εμπιστοσύνη τους προς τους μεγάλους οργανισμούς και η σημαντικότερη αποστολή για κάθε ηγέτη σήμερα είναι να ξανακερδίσει την εμπιστοσύνη του κοινού. Ο Schwartz υποστηρίζει ότι η κοντόφθαλμη εμμονή στο δίπολο κανόνες-κίνητρα είναι αυτή που καλλιέργησε τη δυσπιστία απέναντι σε μεγάλες επιχειρήσεις. «Σκεφτείτε τους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς στους οποίους εδράζονται τα αίτια της κρίσης: πραγματοποιούσαν ηχηρές εξαγγελίες για την κοινωνική τους υπευθυνότητα και την επιχειρηματική τους ηθική, όταν τα bonus των managers που βρίσκονταν δύο βαθμίδες κάτω από τον CEO εξαρτώνταν από το απόλυτο νούμερο των πωλήσεών τους, χωρίς κανείς να αναλογίζεται με ποιον τρόπο πραγματοποιήθηκαν οι συμφωνίες αυτές. Μόνο η επιβράβευση της σωστής συμπεριφοράς δεν αρκεί, όταν κάνεις τα στραβά μάτια απέναντι στα κακώς κείμενα», τονίζει ο Schwartz.
Σύμφωνα με τον αμερικανό ψυχολόγο, ο ηγέτης πρέπει να λειτουργεί με φρόνηση μπροστά σε κάθε απόφαση που καλείται να πάρει. Προσαρμόζοντας το αριστοτελικό πρότυπο στο επιχειρηματικό περιβάλλον, η ευημερία ενός οργανισμού εξαρτάται όχι μόνο από τη σωστή στρατηγική ή το κατάλληλο επιχειρηματικό μοντέλο, αλλά κυρίως από το να αποτελείται από ανθρώπους με καλό χαρακτήρα. Και κατά τον Αριστοτέλη, ο καλός χαρακτήρας είναι κάτι που μαθαίνεται, όχι μια έμφυτη ιδιότητα.
Πώς μπορεί ο ηγέτης να «διδάξει» τον καλό χαρακτήρα και τη φρόνηση στους ανθρώπους της επιχείρησης και στους άμεσους συνεργάτες του; Σύμφωνα με τον Schwartz, μόνο μέσα από το προσωπικό του παράδειγμα. Ο ηγέτης πρέπει να αποτελεί το καλό πρότυπο συμπεριφοράς που θέλει να βλέπει στους ανθρώπους του.
Το αριστοτελικό πρότυπο ηθικής βρίσκει εφαρμογή και στο φλέγον ζήτημα των ημερών, που δεν είναι άλλο από την ανάκτηση της εμπιστοσύνης του κοινού προς τις επιχειρήσεις. Ωστόσο ο Schwartz προειδοποιεί ότι η αποστολή αυτή δεν είναι καθόλου εύκολη, καθώς οι οργανισμοί πρέπει να «μιλήσουν» αποκλειστικά μέσα από τις ενέργειες τους, να αποτελούν πρότυπα ηθικής συμπεριφοράς σε κάθε έκφανση της λειτουργίας τους και, κυρίως, να μην βιάζονται, γιατί η δυσπιστία δεν κάμπτεται σε μία μέρα, αλλά βήμα-βήμα.
