ΤΟ ΑΤΟΥ ΤΗΣ «ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΔΙΑΙΤΑΣ»

του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου

Τα τελευταία χρόνια, βρίθουν οι έγκυρες επιστημονικές έρευνες και μελέτες που έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η μεσογειακή δίαιτα, αφετηρία της οποίας είναι η Κρήτη, είναι η πιο υγιής στον αναπτυγμένο κόσμο και εξασφαλίζει μακροβιότητα. Το γεγονός αυτό, εξάλλου, αξιοποιούν οι Ιταλοί –όταν αυτό θα μπορούσαμε να το κάνουμε και εμείς.

Διότι, ο μεσογειακός τρόπος διατροφής γνωρίζει εντυπωσιακή απήχηση στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου προβάλλεται από την οργάνωση Oldways Preservation and Exchange Trust. Πρόκειται για μία μη κερδοσκοπική εταιρεία, η οποία στόχο έχει να διδάσκει και να προωθεί παγκοσμίως την αξία των τρόπων και τις συνήθειες της παραδοσιακής διατροφής. Το πρώτο έργο της Oldways ήταν να μαζέψει πρωτοπόρους επιστήμονες και καθηγητές, δημοσιογράφους τροφίμων και ποτών καθώς και κυβερνητικά στελέχη που εργάζονται στον τομέα αυτόν.

«Θέλαμε να αποκτήσουμε μία ομόφωνη απόφαση για τον ορισμό της παραδοσιακής μεσογειακής διατροφής και να αποφασίσουμε πώς να διατυπώσουμε ένα αποτελεσματικό μήνυμα για την μεσογειακή διατροφή προς το αμερικανικό κοινό», λέει ο ιδρυτής της, κ.Dun Gifford. «Γνωρίζουν πολύ καλά οι περισσότεροι γιατί το κάναμε αυτό: διότι οι συνήθειες της μεσογειακής διατροφής ήταν μελετημένες από ειδικούς τροφής και κρίθηκαν από συντάκτες πολιτικής (policy makers) ως άριστα παραδείγματα των καλύτερων τρόπων ζωής και διατροφής», προσθέτει.

Μας πληροφορεί δε κάτι το ιδιαιτέρως σημαντικό. «Η Ελλάδα», τονίζει, «έχει παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στις μελέτες της υγιεινής διατροφής. Πριν και πάνω από πενήντα χρόνια, η ελληνική κυβέρνηση και το Rockefeller Foundation ολοκλήρωσαν μία καταμέτρηση της μεταπολεμικής Κρήτης, για να ξεκινήσουν τα σχέδια ανασχηματισμού. Η καταμέτρηση είχε ένα απρόβλεπτο αποτέλεσμα: οι μεταπολεμικοί κάτοικοι της Κρήτης ήταν πιο υγιείς από τους μεταπολεμικούς Αμερικανούς, με χαμηλότερες τάσεις για χρόνιες ασθένειες».

Τα αποτελέσματα αυτά προσέλκυσαν την προσοχή πολλών διατροφολόγων, και ειδικότερα του Ancel Keys, ο οποίος οργάνωσε τις Seven Countries Studies, δηλαδή τις Μελέτες Επτά Χωρών. Οι μελέτες αυτές ανέτρεψαν την διεθνή σκέψη για τις σχέσεις μεταξύ τροφής και υγείας. Οι Κρητικοί και οι Κερκυραίοι ήταν δύο πληθυσμοί υπό εντατική μελέτη κατά την διάρκεια των έργων και βαθμιαία περιλαμβάνονταν και άλλα μέρη της Ελλάδας. Τα αποτελέσματα παρουσιάστηκαν συνοπτικά σε συνέδριο στους Δελφούς, το 1988, κάτι που βοήθησε να τραβήξει την προσοχή στις καλές υγιεινές αξίες των διατροφικών τρόπων της Μεσογείου.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, η Oldways πήρε πολλά στοιχεία από τις Μελέτες Επτά Χωρών για την προετοιμασία των συνεδρίων για την μεσογειακή διατροφή. Το πρώτο συνέδριο οργανώθηκε στις ΗΠΑ από την Oldways και την Σχολή του Harvard για την Δημόσια Υγεία, τον Ιανουάριο του 1993, και είχε μεγάλη επιτυχία. Σημαντική βοήθεια έδωσε και ο κ. Δημήτρης Τριχόπουλος, ένας από τους πρεσβύτερους καθηγητές του πανεπιστημίου. Αυτή η συνάντηση ήταν που αποδέσμευσε την πρώτη Πυραμίδα Μεσογειακής Διατροφής. Ακολούθησε η δεύτερη Πυραμίδα, τον Ιούνιο του 1994, στο Σαν Φρανσίσκο όπου πραγματοποιήθηκε το δεύτερο συνέδριο, στο οποίο παρουσιάστηκε δημοσίως και στα μέσα μαζικής ενημέρωσης ως η Επίσημη Πυραμίδα Μεσογειακής Διατροφής. Μία πυραμίδα που γνώρισε μεγάλη δημοσιότητα και την οποία αξιοποιούν σήμερα οι Ιταλοί.

Όπως υποστηρίζει ο κ. Ι. Μανιός, ειδικός σε θέματα υγιεινής διατροφής, τα ευρήματα της μελέτης Keys ήταν οι πρώτες ισχυρές ενδείξεις ότι η διατροφή είναι ένας από τους βασικούς παράγοντες που σχετίζονται με την ανάπτυξη αθηροσκλήρωσης.

Συγκεκριμένα, η συχνότητα καρδιαγγειακών νοσημάτων σε πληθυσμούς με μέση τιμή χοληστερόλης ορού μεταξύ 240 και 280 mg/dl ήταν δέκα φορές μεγαλύτερη από ό,τι σε πληθυσμούς με μέση τιμή 160 mg/dl. Έτσι, αρχικά, τα θετικά οφέλη της κρητικής διατροφής αποδόθηκαν κυρίως στον προστατευτικό ρόλο που φάνηκε να έχει αυτός ο τύπος διατροφής πάνω στα επίπεδα της ολικής χοληστερόλης, αλλά κυρίως στις δύο μεγάλες υποομάδες της, που είναι η LDL–χοληστερόλης («κακή» χοληστερόλη) και της HDL–χοληστερόλης («καλή» χοληστερόλη).

Με την πάροδο των χρόνων και μετά την ολοκλήρωση πολλών κλινικών μελετών, η θετική αυτή δράση της κρητικής διατροφής αποδόθηκε στην πλούσια περιεκτικότητά της σε μονοακόρεστο λίπος (ελαιόλαδο) και την χαμηλή περιεκτικότητά της σε κορεσμένο λίπος (κόκκινο κρέας). Όντως, διατροφή που χαρακτηρίζεται από χαμηλή πρόσληψη κόκκινου κρέατος και ζωικού λίπους, ενώ παράλληλα η κύρια πηγή λίπους είναι με την μορφή του ελαιόλαδου, φαίνεται να έχει ιδιαιτέρως θετική δράση στο λιπιδαιμικό προφίλ του χρήστη.

Ωστόσο, με την πάροδο των χρόνων και καθώς η κατανόηση της αθηρογένεσης, των καρδιαγγειακών νοσημάτων αλλά και γενικότερα των χρόνιων νοσημάτων άρχισε να διευρύνεται, παρατηρήθηκε ότι η θεωρία αυτή (ελαιόλαδο) δεν μπορούσε από μόνη της να απαντήσει στο ερώτημα γιατί οι Έλληνες, ενώ δεν είχαν από τα χαμηλότερα επίπεδα χοληστερόλης ανάμεσα στους πληθυσμούς που συμμετείχαν στην Μελέτη Επτά Χωρών, εντούτοις παρουσίαζαν τα χαμηλότερα ποσοστά θνησιμότητας και νοσηρότητας από ΚΝ. Η διαπίστωση αυτή, καθώς και σειρά ερευνών που ξεκίνησε γύρω από το θέμα, κατέδειξε ότι και άλλα συνθετικά μέρη της ελληνικής / μεσογειακής διατροφής φαίνεται να έχουν προστατευτική δράση έναντι των καρδιαγγειακών νοσημάτων και των χρόνιων νοσημάτων, γενικότερα. Η μία μελέτη μετά την άλλη άρχισε να φέρνει στην επιφάνεια και άλλα συνθετικά μέρη της ελληνικής / μεσογειακής διατροφής, όπως είναι το κόκκινο κρασί, τα ψάρια, τα άγρια χόρτα, τα γαλακτοκομικά και κυρίως το γιαούρτι, η περιορισμένη χρήση κόκκινου κρέατος, κλπ.
Το σύνολο των ευρημάτων αυτών κατέδειξε τελικά ότι δύσκολα θα μπορούσε κανείς να αποδώσει τα θετικά οφέλη της κρητικής διατροφής σε ένα μόνον συνθετικό μέρος, ενώ, αντιθέτως, το σύνολο αυτών των επιμέρους στοιχείων φαίνεται να έχει ιδιαιτέρως προστατευτική δράση. Έτσι, σήμερα, όλη η επιστημονική κοινότητα δεν αναφέρεται σε μεμονωμένα τρόφιμα, αλλά σε διαιτητικές πρακτικές, βασισμένες στο μοντέλο της ελληνικής / μεσογειακής διατροφής.

Με βάση το μοντέλο αυτό, η καθημερινή διατροφή μας θα πρέπει να είναι πλούσια σε τρόφιμα φυτικής προελεύσεως (φρούτα, λαχανικά, όσπρια και δημητριακά), ελαιόλαδο ως κύρια πηγή λίπους, γαλακτοκομικά (κυρίως γιαούρτι), ενώ η κατανάλωση ψαριών ή πουλερικών θα πρέπει να περιορίζεται σε λίγα γεύματα την εβδομάδα και η κατανάλωση κόκκινου κρέατος θα πρέπει να γίνεται σε ευκαιριακή βάση. Θετικός είναι, επίσης, και ο ρόλος του γιαουρτιού στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος, γιατί μειώνει τον κίνδυνο λοιμώξεων και διαρροιών.

Υπό αυτές τις συνθήκες, τονίζουν ο οικονομολόγος κ. Ι. Ανδρεαδάκης, διευθύνων σύμβουλος της Cretacot ΑΕ, και ο κ. Κρίστοφερ Σπηντ, οικονομικός σύμβουλος της Oldways, η μεσογειακή δίαιτα αποτελεί για την Ελλάδα ένα πολύ σοβαρό εξαγωγικό και οικονομικό πλεονέκτημα το οποίο, ωστόσο, για να αξιοποιηθεί, απαιτούνται πέντε βασικές ενέργειες από τις ελληνικές επιχειρήσεις.

Πρώτον, προωθημένες στρατηγικές μάρκετινγκ και δημιουργίας εικόνας για τα ελληνικά προϊόντα.

Δεύτερον, άψογες ενημερωτικές συσκευασίες. Τα καταστήματα στην Βόρεια Αμερική και σε άλλες δυτικές χώρες φιλοξενούν προϊόντα από όλο τον κόσμο. Καλές συσκευασίες και ετικέττες προσελκύουν την προσοχή των καταναλωτών, κάτι που είναι σημαντικό, όπως και η διατήρηση πιστών πελατών. Ποιοτικές ετικέττες είναι απαραίτητες για ποιοτικά προϊόντα και, στον χώρο της λιανικής, είναι γεγονός ότι οι καταναλωτές περιμένουν καλές συσκευασίες και ετικέττες στα καλά προϊόντα. Δεν υπάρχει εναλλακτική λύση στην οργάνωση μιας επιτυχημένης εισόδου σε «σοφιστικέ» αγορές. Οι ετικέττες και οι συσκευασίες πρέπει να είναι διαμορφωμένες έχοντας υπ΄ όψιν τον καταναλωτή των χωρών αυτών.

Τρίτον, απαιτείται προβολή αυτής της ίδιας της μεσογειακής διατροφής και των επιμέρους προϊόντων που την συνθέτουν.

Τέταρτον, απαραίτητες είναι και οι επιχειρηματικές συμμαχίες, ώστε τα προϊόντα να κυκλοφορούν σε ευρύτατα δίκτυα διανομής. Τέλος, οι προσπάθειες των εξαγωγέων θα πρέπει να γίνουν στα υψηλά και μεσαία τμήματα των αγορών των αναπτυγμένων χωρών. Αυτονόητος είναι, επίσης, και ο ρόλος του Διαδικτύου.

«Πιστεύω ότι έχουμε στα χέρια μας έναν θησαυρό. Με συστηματική προσπάθεια, με υπομονή, με συνεργασία φορέων και πολιτείας, με αξιοποίηση των σύγχρονων εργαλείων μάρκετινγκ, μπορούμε να κερδίσουμε το μερίδιο που μας ανήκει. Είναι στο χέρι μας να καθορίσουμε σε μεγάλο βαθμό το μέλλον μας. Είναι ευκαιρία να αξιοποιήσουμε το κεφάλαιο που λέγεται πρότυπο ελληνικής υγιεινής διατροφής σε όφελος και της Κρήτης, αλλά και της Ελλάδας», λέει ο κ. Γιώργος Αμπαρτζάκης, πρόεδρος του Οικονομικού Επιμελητηρίου Ανατολικής Κρήτης και άνθρωπος που κάνει πολλές προσπάθειες προς την κατεύθυνση της ανάπτυξης. Είναι θετικό δε το γεγονός ότι στην Κρήτη κάποιες επιχειρήσεις αφυπνίζονται –υπό μύριες, όμως, γραφειοκρατικές δυσκολίες.