Πολιτική χαμηλής εμπιστοσύνης

του Γιώργου Σιάκα*

Στις 27 Δεκεμβρίου 2021 το ποσοστό του πληθυσμού της Πορτογαλίας που είχε εμβολιαστεί πλήρως ήταν 89%. Το αντίστοιχο στη χώρα μας ήταν 67% και ο ευρωπαϊκός μέσος όρος ήταν 69% (27-12-21, ourworldindata.org).

Τι διαφορετικό έκανε η Πορτογαλία; Είναι ζήτημα εφαρμογής διαφορετικού προγράμματος εμβολιασμού, επικοινωνιακής καμπάνιας ή ζήτημα πολιτικής ηγεσίας; Ενδεχομένως όλα μαζί. Οι δύο χώρες μοιάζουν είναι χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, έχουν παρόμοιο πληθυσμό με πτωτική τάση και παρόμοιο ΑΕΠ, με την Πορτογαλία ωστόσο να μας έχει προσπεράσει από το 2015.

Υπάρχει, όμως, κάτι που μας διαφοροποιεί σημαντικά. Η ελληνική κοινωνία είναι μια κοινωνία χαμηλής πολιτικής εμπιστοσύνης. Στο πρόσφατο ευρωβαρόμετρο, μόνο το 26% των Ελλήνων δήλωσε πως εμπιστεύεται την κυβέρνηση (26% εμπιστεύεται - 71% δεν εμπιστεύεται). Αντίθετα, στην Πορτογαλία το 58% δηλώνει πως εμπιστεύεται την κυβέρνηση, ενώ 39% πως όχι (EB95 - άνοιξη 2021).

Πώς μπορούν να εφαρμοστούν πολιτικές σε μια χώρα χαμηλής πολιτικής εμπιστοσύνης; Μια απάντηση στο ερώτημα μπορεί να δώσει η ανάλυση της πολιτικής κουλτούρας.

Η πολιτική κουλτούρα περιγράφει τη σχέση των πολιτών με το πολιτικό σύστημα. Ο Νικηφόρος Διαμαντούρος έχει περιγράψει δύο υποκουλτούρες που συνυπάρχουν στην ελληνική περίπτωση. Από τη μία, η κουλτούρα της ενεργούς πολιτικής συμμετοχής θέλει τους πολίτες να πιστεύουν πως έχουν ρόλο και φωνή. Από την άλλη, η κουλτούρα των μη προνομιούχων ή της παθητικής συμμετοχής περιγράφει τους πολίτες ως απαθείς και αποστασιοποιημένους. Μάλιστα, οι υποκουλτούρες αντανακλούν και διαφορετικές πολιτικές προτιμήσεις, όπως η στάση έναντι του ευρώ, της συμμετοχής της χώρας στην ΕΕ ή ο ρόλος μας στα Βαλκάνια και η στάση μας στη Συμφωνία των Πρεσπών.

Πώς μπορούμε να αλλάξουμε πολιτική κουλτούρα; Δύσκολο ερώτημα. Η αλλαγή της πολιτικής κουλτούρας μπορεί να επιτευχθεί αργά και σταδιακά, με σχέδιο και προσήλωση. Θα σταθώ σε δύο βασικές προϋποθέσεις: την αλλαγή της κουλτούρας λογοδοσίας των πολιτικών και τη μείωση του κρατικού εναγκαλισμού στη ζωή μας με παράλληλη την αύξηση της ευθύνης από μέρους των πολιτών.

Τι σημαίνουν αυτά;

Πρώτον, η λογοδοσία. Μια νέα κουλτούρα λογοδοσίας απαιτεί κάθε πολιτικό σχέδιο να δίνει έμφαση σε στόχους, χρονοδιάγραμμα και κόστος. Η τεχνολογία παρέχει αυτή τη δυνατότητα. Οι πολίτες πρέπει να έχουν πρόσβαση και να κρίνουν τα πολιτικά αποτελέσματα σε πραγματικό χρόνο.

Δεύτερον, ο κρατικός εναγκαλισμός και η δράση των τοπικών κοινωνιών. Το κράτος σήμερα λειτουργεί εξισωτικά και πιεστικά για τις τοπικές κοινωνίες. Αυτό πρέπει να αλλάξει. Οι τοπικές κοινωνίες πρέπει να αναλάβουν δράση, μέσω διαδικασιών διαβούλευσης και απόφασης, ξεκινώντας από τα απλά. Για παράδειγμα, οι τοπικές κοινωνίες πρέπει να είναι σε θέση να αποφασίσουν αν με τον προϋπολογισμό ενός τοπικού διαμερίσματος πρέπει να ανεγερθεί πάρκο, πάρκινγκ ή τοπικό ιατρείο. Αυτό προφανώς σημαίνει και την αντίστοιχη ανάληψη των ενδεχόμενων θετικών ή αρνητικών επιπτώσεων των αποφάσεων.

Το μειονέκτημα της προσπάθειας αλλαγής κουλτούρας είναι πως απαιτεί χρόνο, σχέδιο και επιμονή. Το πλεονέκτημα είναι πως στην επόμενη κρίση θα δώσει τις απαντήσεις στα δύσκολα ερωτήματα, όπως μας έδειξε η περίπτωση της Πορτογαλίας.

*διευθυντής Ερευνών της Μονάδας Ερευνών Κοινής Γνώμης και Αγοράς του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και επισκέπτης λέκτορας στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης