ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου

Έκπληκτη, τα τελευταία χρόνια, η παγκόσμια κοινή γνώμη παρακολούθησε, πέρα από την χρηματοοικονομική κρίση, το σκάνδαλο της Enron, τις θεαματικές πτωχεύσεις, όπως αυτήν της Kodak και της Worldcom, είδε την ιταλική Parmalat να καταρρέει και εντυπωσιάστηκε από τις τεράστιες πτώσεις τραπεζών, ασφαλιστικών εταιρειών και επωνύμων επιχειρήσεων. Παρόμοια φαινόμενα παρατηρήθηκαν και στην Ελλάδα, με πιο γνωστό αυτό των δυσκολιών του ομίλου Κορασίδη, του ομίλου Ασπίς και άλλων εταιρειών εισηγμένων στο Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών (ΧΑΑ).

Το καίριο έτσι ερώτημα που τίθεται για κάθε οικονομικώς σκεπτόμενο άνθρωπο, είναι αυτό των αιτίων τα οποία οδηγούν μία επιχείρηση σε αδιέξοδα και σε ανήθικες συμπεριφορές έναντι αυτών που συνδέονται μαζί τους.

Πριν δώσουμε μία διεξοδικότερη απάντηση στο βασανιστικό αυτό ερώτημα, θα πρέπει να τονίσουμε ότι οι εταιρείες που αποκτούν προβλήματα, κατά κανόνα διαθέτουν αλαζονικές ηγεσίες και ως εκ τούτου δεν επιθυμούν να εφαρμόζονται οι κανόνες της αγοράς και στο εσωτερικό τους. Με άλλα λόγια, η αγορά και οι λειτουργίες της είναι μόνον …για τους άλλους. Παράλληλα, η αντίληψη αυτή συνοδεύεται και με κλειστές νοοτροπίες και, βεβαίως, μεγάλες δόσεις αδιαφάνειας. Και πώς να μην είναι έτσι τα πράγματα, όταν κάποιες ηγεσίες επιχειρήσεων πιστεύουν και στην παντογνωσία τους. Δηλαδή, αρνούνται να θέτουν ερωτήματα και να αναζητούν τα «γιατί» και τα «πώς» μιας κατάστασης, ή κάποιων εξελίξεων στο επιχειρηματικό γίγνεσθαι.

Με βάση αυτές τις σκέψεις, μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η προσέγγιση των καθηγητών Tyler Cowen και David Parker, οι οποίοι σε ένα μικρό αλλά περιεκτικό βιβλίο τους με τίτλο Markets in the Firm: a Market-Process Approach to Management, θέτουν ένα σημαντικό θέμα για την σύγχρονη επιχείρηση. Πρόκειται γι αυτό της εισόδου στην επιχειρηματική λειτουργία των κανόνων της οικονομίας της αγοράς.

Κατά τους δύο καθηγητές, στην σημερινή εποχή της παγκοσμιοποίησης και της αυξημένης αβεβαιότητας, οι εταιρείες πρέπει να είναι εύκαμπτες και προσανατολισμένες προς την οικονομία της αγοράς που και αυτή μεταβάλλεται με γρήγορους ρυθμούς. Για να επιτευχθεί ο στόχος αυτός, οι δύο συγγραφείς προτείνουν συστήματα ταχείας λήψης αποφάσεων, ανθρώπους που να μπορούν να αναπτύσσουν πρωτοβουλίες, λιγότερες ιεραρχικές δομές και κανόνες αγοράς στην χρησιμοποίηση των επιχειρηματικών πόρων. Υπό καθεστώς, όμως, πλήρους διαφάνειας.

Αρκετές εταιρείες, γράφουν οι δύο καθηγητές, ακολουθούν τους κανόνες της αγοράς στην εσωτερική τους λειτουργία και κορυφαίο παράδειγμα αποτελεί η πετρελαϊκή εταιρεία Koch Industries Inc., που είναι και η δημιουργός του Market Based Management (MBM). Πρόκειται για μία τεχνική που έχει ως ακρογωνιαίο λίθο την καλύτερη δυνατή αξιοποίηση της γνώσης και την διαίρεση της επιχείρησης σε «κέντρα κέρδους», τα οποία λειτουργούν σαν ξεχωριστές επιχειρήσεις μέσα στην επιχείρηση. Ακόμα, η Koch Industries έχει δημιουργήσει μία πρωτότυπη ιεραρχική δομή στα πλαίσια της οποίας οι εργαζόμενοι δεν λογοδοτούν σε έναν μόνον ανώτερό τους, αλλά σε περισσότερους. Είναι η αρχή του matrix management, η οποία έχει αποδειχθεί αποτελεσματική και βέβαια αποδοτική. Η αρχή αυτή συνοδεύεται και με ένα σημαντικό πλέγμα κινήτρων, τα οποία έχουν επιτρέψει στην Koch Industries να έχει εντυπωσιακά αποτελέσματα και να παρακολουθεί από πολύ κοντά τον σφυγμό της πορείας της.

Οι εργαζόμενοι στην εταιρεία συμπεριφέρονται, σε μεγάλο βαθμό, ως επιχειρηματίες και θεωρούν την εξυπηρέτηση του πελάτη αμιγώς δική τους υπόθεση. «Πρόκειται για μία μοναδική εμπειρία», γράφει ο κ. Charles Koch, ιδρυτής της εταιρείας, που ήδη θεωρείται από τις πλέον αποδοτικές των ΗΠΑ. Όπως γράφουν οι δύο καθηγητές, η εφαρμογή των κανόνων της αγοράς στην διοίκηση της επιχείρησης μπορεί να έχει λαμπρά αποτελέσματα. Πριν απ` όλα, προσφέρει ισχυρά κίνητρα να μεγιστοποιούνται τα αποτελέσματα από την χρησιμοποίηση των πόρων της επιχείρησης. Από την άλλη μεριά, το γεγονός ότι κάθε τμήμα της επιχείρησης λειτουργεί στο εσωτερικό της ως ανεξάρτητη επιχειρηματική μονάδα, παράγει ένα πραγματικό επιχειρηματικό πνεύμα και έτσι κάθε ομάδα λειτουργεί στους κόλπους μιας εσωτερικής αγοράς. Μέσα σ` αυτό το περιβάλλον, οι αγοραπωλησίες που γίνονται στο εσωτερικό της επιχείρησης οδηγούν σε μία πολύ καλύτερη αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων απ` ό,τι το παλαιό διοικητικό σχήμα που στηριζόταν στις διαταγές και τους ελέγχους.

Όπως είναι αυτονόητο, οι συνθήκες αυτές δημιουργούν ανταγωνιστικό κλίμα στο εσωτερικό της επιχείρησης και οι συμμετέχοντες στην λειτουργία της πρέπει να γνωρίζουν όσο γίνεται περισσότερα για να μπορούν να ανταποκριθούν στην εσωτερική ζήτηση. Επισημαίνουν όμως οι T.Cowen και D.Parker ότι οι αρχές της αγοράς πρέπει να μπουν με μεγάλη προσοχή μέσα στην επιχείρηση και να τύχουν μιας σχολαστικής αλλά και εκλεπτυσμένης επεξεργασίας. Διαφορετικά, η άκριτη εισαγωγής τους μπορεί να καταλήγει σε δυσάρεστες αποτυχίες. Υπό αυτή την έννοια, οι δύο συγγραφείς προτείνουν, παράλληλα με την ύπαρξη μιας εσωτερικής αγοράς μέσα στην επιχείρηση, να δημιουργηθεί και μία «κοινωνική τάξη», η οποία θα παίζει συντονιστικό ρόλο και θα αμβλύνει τις όποιες διαφορές μπορούν να δημιουργήσουν οι μηχανισμοί της αγοράς.

Μηχανισμοί της αγοράς οι οποίοι, κατά τους δύο καθηγητές, πρέπει να στηρίζονται σε ένα σύστημα εσωτερικών τιμών, το οποίο είναι αρκετά πολύπλοκο αλλά αποτελεσματικό όταν εφαρμόζεται σωστά. Τονίζουν επίσης οι δύο συγγραφείς την επείγουσα ανάγκη για επιχειρήσεις και άλλες ιδιωτικές οργανώσεις να βελτιώσουν τα συστήματα πληροφόρησής τους και να ενισχύσουν την παραγωγή γνώσεων. Οι τελευταίες είναι πολύτιμες για την λήψη αποφάσεων και, στο μέτρο που διαχέονται, δημιουργούν τις συνθήκες για την καλύτερη αξιοποίησή τους. Τέλος, οι δύο συγγραφείς κρίνουν απαραίτητη την αποκέντρωση μέσα στην επιχείρηση και προτείνουν την υιοθέτηση κινήτρων τέτοιων ώστε να υπάρχει ευρεία συμμετοχή στις λήψεις αποφάσεων.

Μιλώντας σε αμερικανικό τηλεοπτικό σταθμό για την περίπτωση Enron, οι δύο καθηγητές τόνιζαν ότι «αν οι ιδέες του Χάγιεκ είχαν εφαρμοσθεί στο εσωτερικό της εταιρείας, πολλοί θα είχαν περισώσει τις επενδύσεις τους, ενώ η εταιρεία θα μπορούσε να σωθεί».