Ώρα για επανεκκίνηση του ΝΑΤΟ

του Giles Merritt*

Οι επόμενοι μήνες προσφέρουν στο ΝΑΤΟ μια μοναδική ευκαιρία για επανεκκίνηση και για να αποφασίσει τη μελλοντική του πορεία. Οι δομές και οι στρατηγικές προτεραιότητες της συμμαχίας θα έπρεπε να έχουν επανεκτιμηθεί εδώ και χρόνια, αλλά «κάλλιο αργά παρά ποτέ»...

Η «αναζωογόνηση» του ΝΑΤΟ δεν αφορά μόνο την κρίση στην Ουκρανία και την αντιπαράθεση με τη Ρωσία, αν και αυτό είναι προφανώς ένας παράγοντας. Ακόμη ένας παράγοντας είναι και η βραδύτητα που χαρακτηρίζει το ΝΑΤΟ στην προσαρμογή στις υβριδικές συγκρούσεις και στον κυβερνοπόλεμο.

Μια συνεχής εκστρατεία κυβερνοεπιθέσεων από τη Ρωσία, κυρίως το 2017 και το 2019, κόστισε στους Ουκρανούς δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια. Το Κίεβο χρειάζεται κυβερνοάμυνα και όχι αντιαρματικά όπλα, αφήνοντας τους Ουκρανούς και πολλούς άλλους να συμπεράνουν ότι οι μέθοδοι και ο τρόπος σκέψης του ΝΑΤΟ είναι δυστυχώς ξεπερασμένες.

Τα περισσότερα ευρωπαϊκά μέλη απέχουν ακόμη πολύ από την εκπλήρωση της υποχρέωσής τους για αμυντικές δαπάνες 2% του ΑΕΠ

Κανείς δεν γνωρίζει πώς θα εξελιχθεί τελικά η κρίση στην Ουκρανία. Αν δεν εκτονωθεί, μπορεί να καταλήξει σε κυρώσεις τύπου «οφθαλμός αντί οφθαλμού» που θα μετατρέψουν τη μετα-covid ύφεση της Ευρώπης σε οικονομική ύφεση που θα καταλάβει τον κόσμο.

Οι αναφορές των μέσων ενημέρωσης για την παρακινδυνευμένη διπλωματία έχουν επισκιάσει τις πτυχές της κρίσης που είναι επωφελείς και για τις δύο πλευρές. Απλά και μόνο με την ανάπτυξη στρατευμάτων ο πρόεδρος Πούτιν έχει αποκαταστήσει τη Ρωσία ως μια τρομακτική παγκόσμια δύναμη παρά την αδύναμη οικονομία της και την ταχέως συρρικνούμενη δημογραφία της.

Το ΝΑΤΟ έχει επίσης επωφεληθεί. Χάρη στην κρίση έχει ανακτήσει τη φήμη του μετά την ταπεινωτική απόσυρση από το Αφγανιστάν τον περασμένο Αύγουστο, όταν οι ΗΠΑ αρνήθηκαν να συμβουλευτούν τις άλλες κυβερνήσεις της συμμαχίας. Το γεγονός ότι ο πρόεδρος Μπάιντεν ξεσκόνισε τα ξεχασμένα από καιρό εγχειρίδια του Ψυχρού Πολέμου για να ισχυροποιήσει τη θέση του στο εσωτερικό έχει επίσης συμβάλει σε κάποιο βαθμό στην καθησυχαστική για την Ευρώπη διαβεβαίωση ότι η Αμερική παραμένει προσηλωμένη στο ΝΑΤΟ.

Ο καταλύτης για την επανεξέταση του ΝΑΤΟ -και ίσως την αναγέννησή του- θα είναι ο νέος γενικός γραμματέας της συμμαχίας. Ο απερχόμενος Νορβηγός Γενς Στόλτενμπεργκ βρίσκεται στη θέση αυτή εδώ και οκτώ χρόνια και, αν και ένας αμείλικτος ψυχρός πολεμιστής, έχει κάνει ελάχιστα για την αντιμετώπιση των εσωτερικών προβλημάτων.

Η αιχμή του Γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν πριν από δύο χρόνια ότι το ΝΑΤΟ είναι «εγκεφαλικά νεκρό» αποτελεί την ουσία του προβλήματος. Τα περισσότερα ευρωπαϊκά μέλη απέχουν ακόμη πολύ από το να εκπληρώσουν τη δέσμευσή τους για αμυντικές δαπάνες ύψους 2% του ΑΕΠ, και έχει παρατηρηθεί έντονη απουσία στρατηγικής σκέψης στο αρχηγείο των Βρυξελλών.

Τα μικρά και μεγάλα μέλη του ΝΑΤΟ έχουν αρχίσει να θέτουν ορισμένα διερευνητικά ερωτήματα

Μέχρι ο Βλαντιμίρ Πούτιν να εγείρει τον φόβο μιας ρωσικής στρατιωτικής εισβολής στην Ουκρανία, το ερώτημα «για ποιο λόγο υπάρχει το ΝΑΤΟ;» ήταν όλο και πιο δύσκολο να απαντηθεί. Η συμμαχία χρησίμευε ως διπλωματική «αίθουσα αναμονής» για τις χώρες που φιλοδοξούσαν να ενταχθούν στην ΕΕ αλλά δεν ήταν ακόμη σε θέση να ανταποκριθούν στις αυστηρότερες απαιτήσεις ένταξής της. Ένας μακρύς κατάλογος χωρών έχει ακολουθήσει αυτή την οδό, με τελευταία το 2020 τη Βόρεια Μακεδονία - τον βαλκανικό γείτονα της Ελλάδας, του οποίου οι πιθανότητες ένταξης στην ΕΕ είναι εξίσου μικρές με αυτές της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ.

Ο κ. Στόλτενμπεργκ θα αποχωρήσει τον Σεπτέμβριο για να γίνει κεντρικός τραπεζίτης της χώρας του, οπότε ο αγώνας δρόμου για τη διαδοχή του έχει ξεκινήσει. Μπορεί να την κερδίσει ένας πραγματικός μεταρρυθμιστής ή να την απονείμει σε κάποιον στον οποίο οι κυβερνήσεις των μελών μπορούν να βασιστούν για να αντισταθεί στην αλλαγή.

Οι επικριτές του ΝΑΤΟ λένε ότι έχει χάσει την αίσθηση του σκοπού του. Μια θύελλα διαμαρτυριών από τις κυβερνήσεις του ΝΑΤΟ υποδέχτηκε την έκκληση του κ. Στόλτενμπεργκ για ειδική αύξηση των μισθών των αξιωματούχων. Το εκσυγχρονιστικό νέο αρχηγείο είναι κατά 80% μεγαλύτερο από τις παλιές εγκαταστάσεις και με κόστος 750 εκατομμυρίων ευρώ προσθέτει σημαντικά στον ετήσιο προϋπολογισμό των 2,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Στις σημερινές τεταμένες μετα-covid εποχές, τα μικρά και μεγάλα μέλη του ΝΑΤΟ έχουν αρχίσει να θέτουν ορισμένα διερευνητικά ερωτήματα.

Έντεκα προσχωρήσεις μέσα σε 20 χρόνια έφεραν τα μέλη του ΝΑΤΟ στα 30, αλλά χωρίς καμία άλλη λογική εκτός από την ιδρυτική υπόσχεση του 1949 για μια ευκαιρία για τους αιτούντες, ακόμη και αν δεν εξασφαλίζεται εξ αρχής η αποδοχή τους.

Η διαδικασία διεύρυνσης του ΝΑΤΟ έλυσε διάφορες πολιτικές προκλήσεις στην Ευρώπη, αλλά δημιούργησε προβλήματα με τη Ρωσία. «Αν η Ρωσία θέλει λιγότερο ΝΑΤΟ στα σύνορά της, πέτυχε το αντίθετο», σχολίασε πρόσφατα ο Στόλτενμπεργκ, προφανώς αγνοώντας ότι ο Πούτιν μπορεί να πει το ίδιο για το ΝΑΤΟ.

Το κρίμα είναι ότι η ασφάλεια της Ευρώπης θα εξαρτηθεί από τη συνεργασία με τη Ρωσία

Υπάρχουν ήδη σχεδόν δώδεκα υποψήφιοι για να αναλάβουν τα ηνία το ΝΑΤΟ, τέσσερις από αυτούς γυναίκες - το γενικότερο κλίμα μπορεί κάλλιστα να ευνοεί μια γυναίκα ηγέτη. Δύο προέρχονται από τις δημοκρατίες της Βαλτικής - η Εσθονή πρόεδρος Κέρστι Κάλιουλαϊντ και η πρώην πρόεδρος της Λιθουανίας Ντάλια Γκριμπαουσκάιτε. Και οι δύο είναι μεγάλα ονόματα, αν και η αντιπάθεια των χωρών τους προς τη Μόσχα μπορεί να αποδειχθεί περισσότερο εμπόδιο παρά βοήθεια.

Το Βέλγιο, το οποίο υπερέχει των δυνατοτήτων του στο ΝΑΤΟ, κατεβάζει υποψήφια την πρώην πρωθυπουργό και νυν υπουργό Εξωτερικών Σόφι Βίλμες. Η τέταρτη γυναίκα υποψήφια μέχρι στιγμής είναι η Κολίντα Γκράμπαρ-Κιτάροβιτς, η οποία πριν υπηρετήσει πέντε χρόνια ως πρόεδρος της Κροατίας ήταν για ένα διάστημα μία από τις βοηθούς γενικούς γραμματείς του ΝΑΤΟ.

Η διαδικασία επιλογής, όμως, δεν είναι ιδιαίτερα ικανοποιητική. Το «παζάρι» της διακυβερνητικής των πιο σκοτεινών και ύπουλων συναλλαγών είναι ο τρόπος με τον οποίο διευθετούνται αυτές οι θέσεις-κλειδιά, χωρίς να δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στις ιδέες των υποψηφίων.

Το κρίμα είναι ότι η ασφάλεια της Ευρώπης θα εξαρτηθεί από τη συνεργασία με τη Ρωσία. Δεν υπάρχει κανένα casus belli, αλλά υπάρχουν ρωσικές ευαισθησίες που κατά καιρούς μοιάζουν με παράνοια, και ένα ανερμάτιστο ΝΑΤΟ που κατά καιρούς ταλανίζεται από τους αντίθετους ανέμους της αμερικανικής πολιτικής. Το καθήκον του επόμενου γενικού γραμματέα της συμμαχίας είναι να μειώσει τις εντάσεις και ταυτόχρονα να αυξήσει την ικανότητά του να προσφέρει ουσιαστικά σε αυτή την νέα εποχή του υβριδικού πολέμου και των κυβερνοσυγκρούσεων.

*Ιδρυτής, «Friends of Europe»
**πρώτη δημοσίευση: www.friendsofeurope.org