ΑΝΑΠΤΥΣΣΕΤΑΙ ΤΟ ΛΙΑΝΕΜΠΟΡΙΟ ΓΙΑ ΦΤΩΧΟΥΣ

του Αθαν. Χ. Παπανδρόπουλου

Το ότι ο Βέλγος οικονομολόγος Μπερνάρ Στιγκλέρ προσπαθεί να επανεισάγει την μαρξιστική ανάλυση για την οικονομία και τις λειτουργίες της στην σημερινή οικονομική πραγματικότητα του δυτικού κόσμου, είναι ένα γεγονός που κάθε άλλο παρά μπορεί να αγνοήσει κανείς. Διότι η κρίση της Δύσεως έχει σε κάποιο βαθμό χαρακτηριστικά που ο Κ.Μαρξ είχε ανιχνεύσει στην εποχή του, χωρίς όμως να τα προεκτείνει στον χρόνο. Έτσι, ενώ αναφερόταν κατά κόρον στην παραγωγή, είχε παραμελήσει τον ρόλο του εμπορίου και βέβαια τού ήταν αδύνατον να προβλέψει τις διάφορες μορφές του τελευταίου, στο μέτρο που η μαζική κατανάλωση αποτελούσε θεμελιακό εργαλείο για την ανάπτυξη, την διάδοση και την έδραση του συστήματος της οικονομίας της αγοράς.

Σήμερα, λοιπόν, όταν ο Μπ. Στιγκλέρ τονίζει ότι «τα σούπερ-μάρκετ είναι ένας καθρέπτης που μάς ανοίγει τα μάτια για τον ρόλο της οικονομίας στην ζωή του ανθρώπου», μάλλον δεν έχει άδικο. Μία επίσκεψη σε ένα επώνυμο και οργανωμένο σούπερ-μάρκετ μιας χώρας δίνει την ευκαιρία να σχηματίσει κανείς λίγο ως πολύ έγκυρες απόψεις για το βιοτικό επίπεδο της χώρας αυτής και την κατάσταση της οικονομίας της.

Στο πλαίσιο των σκέψεων αυτών, η παράταση της λιτότητας στον αναπτυγμένο κόσμο προκαλεί αρκετές διαφοροποιήσεις και στο λιανικό εμπόριο –το οποίο, όπως και να έχουν τα πράγματα, βρίσκεται σε φάση αναζητήσεων, γιατί, πέρα από τις αλλαγές που παρατηρούνται στην κατανάλωση, μετασχηματισμούς υπαγορεύει και η εισβολή της ψηφιακής τεχνολογίας σε τομείς που μέχρι πρότινος εθεωρούντο «άβατον». Μία από τις διαφοροποιήσεις αυτές είναι και τα λιανεμπορικά καταστήματα για φτωχούς.

Όλα ξεκίνησαν από το Ηνωμένο Βασίλειο, με την δημιουργία των καταστημάτων Crazy George’s (που είναι γνωστά και σαν Bright House) από τον βρεταννικό όμιλο Thorn. Τα καταστήματα αυτά πρότειναν στους πελάτες τους την απόκτηση επίπλων και ηλεκτρικού οικιακού εξοπλισμού έναντι ενοικίου, αλλά με option αγοράς. Για να αποκτήσει ο πελάτης ένα ψυγείο, μία τηλεόραση, ή ακόμα και ένα στρώμα, καταβάλλει ένα ενοίκιο κάθε εβδομάδα ή ανά δεκαπενθήμερο, επί μία τριετία. Το ύψος αυτού του ενοικίου είναι ασήμαντο: για παράδειγμα, για μία καλή ψηφιακή τηλεόραση ανέρχεται στα 6 ευρώ κάθε 15 ημέρες.

Για να μπορέσει να έχει αυτή την διευκόλυνση, ο πελάτης πρέπει να αποδείξει το χαμηλό του εισόδημα και να ονομάσει πέντε πρόσωπα τα οποία θα είναι ηθικοί εγγυητές, όχι νομικοί. Τα προϊόντα παραδίδονται στην οικία του πελάτη, γεγονός που επιτρέπει να διαπιστωθεί ότι κατοικεί στην δηλωθείσα διεύθυνση. Εάν ο πελάτης διακόψει τις πληρωμές του, το κατάστημα, με πολύ ήπιο τρόπο, παίρνει πίσω τις συσκευές κλπ, αλλά ο πελάτης μπορεί να τις ενοικιάσει εκ νέου όταν βελτιωθούν τα οικονομικά του.

Αυτή η νομική μορφή επέκτασης της αγοράς έχει γνωρίσει εντυπωσιακή ανάπτυξη στις ΗΠΑ, όπου υπάρχουν 10.000 καταστήματα αυτού του τύπου. Στην Βρεταννία, η αλυσσίδα Crazy George’s κατέχει 65 καταστήματα, τα οποία βρίσκονται στην Σκωτία, στο βιομηχανικό κέντρο και στον βρεταννικό Βορρά, που έχει μεγάλους θύλακες φτώχειας. Στην Γαλλία έχουν εγκατασταθεί επτά καταστήματα Crazy George’s, αλλά η υποδοχή τους από τις αρχές, τα κόμματα και τα μαζικά μέσα ενημέρωσης δεν υπήρξε ιδιαιτέρως θερμή –θα λέγαμε ότι, σε αρκετές περιπτώσεις, υπήρξε και σαφέστατα εχθρική.

Οι αντίπαλοι αυτής της μορφής εμπορίου προσάπτουν στους εμπνευστές της, κατά κύριο λόγο, την κερδοσκοπία επί της φτώχειας. Επισημαίνουν ότι μία τηλεόραση αξίας 400 ευρώ, με καταβολές 22 ευρώ τον μήνα, τελικώς κοστίζει στον αγοραστή 792 ευρώ, δηλαδή σχεδόν τα διπλά χρήματα. Ωστόσο, οι υπέρμαχοι του συστήματος αντιτείνουν ότι τα άτομα πολύ χαμηλού εισοδήματος μπορούν, με αυτό το ιδιότυπο σύστημα leasing, να έχουν αμέσως στην διάθεσή τους αντικείμενα τρέχουσας κατανάλωσης, χωρίς τραπεζικές διαδικασίες και άλλα παρόμοια. Επίσης, τονίζουν ότι σε περιόδους κρίσης οι διευκολύνσεις αυτές ανταποκρίνονται σε καταναλωτικές ανάγκες που δεν είναι ευκολονόητες.

Στην Γερμανία, τα καταστήματα αυτού του τύπου φέρουν το όνομα Sozial Kaufhaus (Κοινωνικοί Οίκοι Εμπορίου) και έχουν εγκατασταθεί σε φτωχογειτονιές του Βερολίνου και άλλων μεγάλων πόλεων. Η πελατεία τους απαρτίζεται από ανέργους μακράς διάρκειας, χαμηλοσυνταξιούχους και μισθωτούς με πολύ χαμηλό εισόδημα. Οι κατηγορίες αυτές μπορούν να αγοράσουν ένα κρεββάτι και στρώμα με 50 ευρώ, μία πλήρη τραπεζαρία με 60 ευρώ, ένα βιβλίο με ένα ευρώ και έξι νεροπότηρα έναντι 1,20 ευρώ. Επίσης, ρούχα –μέχρι πέντε κομμάτια– προσφέρονται δωρεάν. Συνήθως δε, πρόκειται για ρουχισμό που κάποιοι άλλοι θέλουν να …ξεφορτωθούν.

«Τα καταστήματα αυτά γνωρίζουν αρκετή επιτυχία και ορισμένα δέχονται μέχρι και 150 πελάτες την ημέρα», τονίζει ο Μίκαελ Μάσκολους, ιδρυτής της φιλανθρωπικής οργάνωσης «Τα Πιάτα του Θεού». Η οργάνωση έχει και αυτή πέντε καταστήματα για φτωχούς και δεν δέχεται καμμία κρατική επιχορήγηση. Το δε προσωπικό που απασχολείται στα Sozial Kaufhaus απαρτίζεται από ανέργους μακράς διάρκειας, οι οποίοι πληρώνονται 1,50 ευρώ την ώρα. «Αυτή η μικρή αμοιβή μάς επιτρέπει να αυξάνουμε λίγο το μηνιαίο επίδομα ανεργίας και μάς δίνει την ευκαιρία κάτι να κάνουμε, από το να καθόμαστε στο σπίτι», λέει ο άνεργος οικοδόμος Ντίτερ Ράντιγκερ, 52 ετών. Ας σημειωθεί, επίσης, ότι στα καταστήματα αυτά πηγαίνουν και άτομα που δεν έχουν άμεσες εισοδηματικές ανάγκες. «Τα δεχόμαστε γιατί αρκετά από αυτά μάς ενισχύουν και με κάποια ευρώ», υπογραμμίζει ο Μ.Μάσκολους.

Μία άλλη μορφή εμπορίου για τους οικονομικά ασθενείς, η οποία ξεκίνησε από την Αυστραλία και σήμερα μπήκε για καλά στην Ευρώπη, είναι αυτή που εφαρμόζουν τα καταστήματα Cash Converters. Στα καταστήματα αυτά, οι πελάτες μπορούν να αγοράσουν τα αγαθά που επιθυμούν σε τιμές δύο και τρεις φορές χαμηλότερες από το να αγοράσουν το συγκεκριμένο αγαθό καινούργιο. Σήμερα, σε παγκόσμιο επίπεδο, λειτουργούν 460 καταστήματα αυτού του τύπου, τα οποία είναι κατανεμημένα σε χώρες όπως η Νέα Ζηλανδία, η Ιαπωνία, η Σιγκαπούρη, η Αργεντινή, το Ηνωμένο Βασίλειο, το Βέλγιο, η Γαλλία, η Ιταλία και οι ΗΠΑ. Σύμφωνα με δημοσκόπηση που έγινε στις ΗΠΑ, το 26% των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι έχουν αγοράσει αγαθά με αυτούς τους τρόπους και ένα επιπλέον 16% δηλωνει ότι είναι πρόθυμο να προσφύγει σε αυτό το ιδιόμορφο εμπόριο.

Ευρωπαίοι και Αμερικανοί αναλυτές υποστηρίζουν ότι, στις αναπτυγμένες χώρες, οι μεσαίες τάξεις βρίσκονται σε φάση αναβρασμού και σοβαρών ανακατατάξεων. Κύρια γνωρίσματα αυτών των ανακατατάξεων είναι ο περιορισμός της μισθωτής εργασίας, οι ταχύτατες αλλαγές στις τηλεπικοινωνίες, τις μετακινήσεις και τις αγοραστικές συνήθειες. Αργά αλλά σταθερά, η κοινωνία της μαζικής κατανάλωσης παραχωρεί την θέση της σε νέες κατηγορίες καταναλωτών, που έχουν άλλες προτεραιότητες και αποκτούν νέες, αλλά γρήγορα μεταβαλλόμενες συνήθειες. Ωστόσο, στα με ταχύτητα μεταβαλλόμενα κοινωνικά και οικονομικά τοπία, ισχυρές αυξομειώσεις παρουσιάζουν και οι αριθμοί πλουσίων, φτωχών και μεσαίων εισοδηματικών τάξεων. Ακόμα, οι επιτροπές στις εργασιακές σχέσεις φέρνουν στο προσκήνιο καταναλωτές πιο αυτόνομους και, βεβαίως, περισσότερο υπεύθυνους.

Αυτή η νέα πραγματικότητα είναι ήδη ορατή και στην χώρα μας, όπου οι μεγάλες λιανεμπορικές αλυσσίδες επαναθεωρούν τις στρατηγικές τους και, στην παρούσα φάση, στόχο έχουν να έλθουν πιο κοντά στις ασθενέστερες οικονομικά τάξεις.