του Γιάννη Μαστρογεωργίου*
Προσέξτε: το ερώτημα δεν είναι αν θέλετε να ζήσετε, ποιος δεν θέλει, αλλά αν είσαστε έτοιμοι.
Εδώ η απάντηση πρέπει να είναι πιο σύνθετη και όχι αυθόρμητη.
Η διάρκεια ζωής, όπως δείχνουν όλες οι προγνώσεις, θα επεκταθεί σημαντικά.
Όσοι έχουν γεννηθεί κοντά στο 2000 –η γενιά των millennials– θα έχουν προσδόκιμο ζωής κοντά στα 100 έτη.
Αυτό σημαίνει σημαντική αύξηση του χρόνου ζωής, που θα προκαλέσει αλυσιδωτές αντιδράσεις στο σύνολο της ζωής του ανθρώπου.
Πρώτη και σημαντικότερη επίπτωση θα είναι στο ασφαλιστικό σύστημα.
Η κατάσταση επιδεινώνεται σε χώρες σαν την Ελλάδα, όπου οι κρατικές συντάξεις μειώνονται, αφού τα διανεμητικά συστήματα καθίστανται ολοένα και λιγότερο βιώσιμα.
Η λέξη αποταμίευση θα καταστεί συνοδοιπόρος καθ’ όλη την διάρκεια του βίου μας.
Η ζωή μας έως σήμερα χωριζόταν σε τρία στάδια: εκπαίδευση, απασχόληση, σύνταξη. Αυτό το μοντέλο τελείωσε.
Η εκπαίδευση πλέον δεν θα είναι άπαξ. Η έννοια, η ουσία και το όφελος από την δια βίου μάθηση θα είναι πλέον απαραίτητη συνιστώσα της ζωής μας και της εξέλιξής μας. Δυστυχώς ή ευτυχώς, θα πρέπει να δουλεύουμε και περισσότερο.
Μπορεί για κάποιους η εξέλιξη αυτή να είναι ανεπιθύμητη, αλλά όταν κάποιος φτάνει με σχετικά καλή υγεία στα 75 ή και στα 80, ο εργασιακός του βίος αυτονόητα μακραίνει.
Είναι σαφές ότι η μεγαλύτερη διάρκεια ζωής και οι οικονομικές επιπτώσεις που θα την ακολουθήσουν σημαίνουν ότι η ζωή των τριών φάσεων έχει λήξει οριστικά. Αυτό συμβαίνει διότι ο μοναδικός τρόπος που έκανε την ζωή των τριών φάσεων να συνεχίζει να λειτουργεί είναι, κυρίως, η μακρά διάρκεια της δεύτερης φάσης –της εργασιακής.
Όμως, η φάση αυτή πλέον δεν θα είναι μονοκόμματη. Θα περιλαμβάνει στάδια, θα περιλαμβάνει διαφορετικά επαγγέλματα, θα περιλαμβάνει επένδυση στα άϋλα αγαθά, μετεκπαίδευση, εμπειρική απόκτηση γνώσης, διαπροσωπικές σχέσεις.
Η τελευταία περίοδος, την οποία αποκαλούμε σύνταξη, θα αποκτήσει νέο περιεχόμενο. Η ενεργητικότητα, η ζωντάνια, η νέα τεχνολογία, η κάλυψη του εισοδήματος, θα αποκτήσουν περιεχόμενο για μία γενιά συνταξιούχων που θα θέλουν να συνεχίσουν να προσφέρουν.
Χρειάζεται, ωστόσο, ένα διαφορετικό μοντέλο. Μπορείτε να φανταστείτε τον εαυτό σας να δουλεύει ασταμάτητα μέχρι τα 80, χωρίς παύσεις, χωρίς ευελιξία, χωρίς δια βίου εκπαίδευση;
Οι συνέπειες στην υγεία θα ήταν σημαντικές. Όχι κατ’ ανάγκην αρνητικές, αλλά σημαντικές. Η βελτίωση των συνθηκών υγείας θα ενισχύσει αυτό που λέμε νεότητα. Όλοι θα μεγαλώνουμε, αλλά όλοι θα μοιάζουμε μικρότεροι. Η ποιότητα της υγείας θα βελτιωθεί και έτσι θα ανταποκρινόμαστε ευκολότερα στον μακρύτερο βίο που θα απαιτεί σωματική και ψυχική ευεξία.
Οι σχέσεις μας με την οικογένεια επίσης θα αλλάξουν. Πώς θα διατηρηθούν μακροχρόνιες, αιωνόβιες σχεδόν σχέσεις και ευρύτερες οικογένειες;
Ίσως η βασικότερη λέξη στην νέα εποχή της μακροβιότητας να είναι η λέξη πολυμορφία. Η παραδοσιακή ζωή των τριών φάσεων απαιτούσε ελάχιστο προβληματισμό. Στην θέση της έρχεται η ποικιλομορφία και η επιλογή.
Στην Ελλάδα έχουμε συνηθίσει να μιλάμε για προβλήματα, ποτέ για ευκαιρίες. Η φοβικότητα πολλές φορές μάς καθιστά καθηλωμένους. Όμως, πώς μπορεί η πραγματικότητα να είναι πρόβλημα πριν προλάβει να εμφανιστεί;
Μπορεί μέσα στον κυκεώνα των προβλημάτων μας να μην κατανοούμε τις αλλαγές, παρόλο που θα έπρεπε γιατί αφορούν τα παιδιά μας. Η μακροβιότητα μπορεί να μάς φαίνεται αδιάφορη, όμως τα παιδιά που σήμερα πάνε νηπιαγωγείο θα αντιμετωπίσουν μιαν άλλη ζωή. Και αυτό μάς αφορά.
Σε επόμενα άρθρα θα δούμε τις αλλαγές που η μακροβιότητα, με την βοήθεια της τεχνολογίας, θα επιφέρει στην απασχόληση, στις συντάξεις, στις διαπροσωπικές σχέσεις, στους ρόλους μέσα στην οικογένεια, κλπ.
Η επέκταση του βίου μάς φέρνει αντιμέτωπους και με το κατ’ εξοχήν εθνικό μας θέμα: τις συντάξεις. Η συζήτηση μέσα από την επέκταση του βίου της ζωής εισάγει μία νέα παράμετρο στο ασφαλιστικό σύστημα. Εισάγει μία νέα αντίληψη για την τρίτη ηλικία και την οργάνωση της ζωής μας.
Μέχρι τώρα το Κράτος ήταν ο κυρίαρχος σε αυτό το ζήτημα της οργάνωσης της ζωής μας, στο τρίτο στάδιο, και εμείς παρατηρητές. Παρακολουθούμε ακαδημαϊκά μία συζήτηση που μάς αφορά. Τώρα και εμείς οι ίδιοι παίρνουμε ένα μερίδιο της οργάνωσης της δικής μας ζωής.
Ο προγραμματισμός της ζωής μας γίνεται δική μας υπόθεση.
*Γενικός Διευθυντής του Ινστιτούτου Δημοκρατίας «Κων. Καραμανλής».
