του
Αθ. Χ. Παπανδρόπουλου
Στα τριάντα χρόνια που πέρασα στον Δημοσιογραφικό Οργανισμό Λαμπράκη, είχα πάντα την αίσθηση ότι βρισκόμουν σε ένα ιδιαίτερα σημαντικό εργαστήρι παραγωγής πολιτισμού και αναδείξεως της παιδείας σε κορυφαία προτεραιότητα της ελληνικής κοινωνίας.
Ήμουν τυχερός που πρωτομπήκα στον Οργανισμό τον Αύγουστο του 1963, χρονιά που εκδόθηκε το μηνιαίο περιοδικό «πνευματικού προβληματισμού και γενικής παιδείας» Εποχές.
Με διευθυντή τον Άγγελο Τερζάκη και συμβούλους τους Γ. Σεφέρη, Κ. Θ. Δημαρά, Κ. Σκαλιώρα, Λ. Β. Καραπαναγιώτη και Χρήστο Δ. Λαμπράκη, το περιοδικό αυτό υπήρξε για την μεταπολεμική Ελλάδα μία κορυφαία πρωτοβουλία.
Kύριος δε στόχος της ηταν να φέρει την Ελλάδα πιο κοντά στην Ευρώπη του Διαφωτισμού και να χειραφετήσει πνευματικά μία αστική τάξη στην οποία κυριαρχούσε ο νεοπλουτισμός και η αμάθεια.
Χαρακτηριστικό της προσπάθειας που αναλάμβανε τότε προσωπικά ο αείμνηστος Χρήστος Δ. Λαμπράκης, ήταν το προλογικό άρθρο του στο αφιέρωμα του τεύχους 8 στον Βολταίρο.
Μεταξύ άλλων, ο τότε επικεφαλής του ΔΟΛ έγραφε:
«Με την δημοσίευση κλασσικών κειμένων κάτω από την γενική επικεφαλίδα της Ελεύθερης Σκέψης, οι Εποχές απέβλεψαν στην εξοικείωση του Έλληνα αναγνώστη με τις μορφές εκείνες της ευρωπαϊκής κυρίως διανόησης, τις ελάχιστα γνώριμες στον τόπο μας, που πρωτοστάτησαν στην αναζήτηση και στην υπόδειξη νέων κατευθύνσεων για τον φιλοσοφικό στοχασμό, ιδιαίτερα σε περιόδους όπου το ανθρώπινο πνεύμα λίμναζε σε τέλματα μιας επιβεβλημένης από κοινωνικές ή θρησκευτικές συνθήκες ακινησίας.
Αν οι πρωτοπόροι αυτοί έχουν όλοι τους αναμφισβήτητο ιστορικό ενδιαφέρον, όλων το έργο δεν επιβιώνει με την ίδια ζωντάνια κι εγκυρότητα.
Μονάχα εκείνοι που με την διαπεραστική τους ενόραση κατόρθωσαν να συλλάβουν, μέσα από τις ειδικές περιστάσεις της εποχής τους, την ουσία των αιωνίων προβληματισμών του ανθρώπου κι αγωνίσθηκαν για ακατάλυτες και σταθερές “θέσεις” του ανθρώπινου γένους, διασχίζουν άφοβα τους αιώνες κι αποδεικνύονται μέχρι σήμερα αναντικατάστατοι καθοδηγητές συνειδήσεων.
Ανάμεσά τους κατατάσσεται αυτοδικαίως ο Βολταίρος, που μπορεί να θεωρηθεί όχι ο εμπνευστής αλλ’ ο δυναμικώτερος και πιο τελεσφόρος εκφραστής της φιλελεύθερης δημοκρατικής ιδεολογίας.
Μερικές δεκαετίες ενωρίτερα, ο Άγγλος John Locke είχε κιόλας διατυπώσει με σαφήνεια ορισμένες θεμελιώδεις αρχές της φιλοσοφίας του φιλελευθερισμού, αρχές που έγιναν άρθρα πίστης για τον νεαρό Βολταίρο.
Ωστόσο, αν κρίνεται ένας φιλόσοφος σαν προϊόν των συνθηκών του αιώνα του, αλλά ταυτόχρονα και σαν αιτία συνθηκών μέλλοντος, τότε ο Βολταίρος κρατά την πρώτη θέση σε ό,τι αφορά ευεργετικόν ερεθισμό συνειδήσεων και πραγμάτωση σκοπών.
Επηρέασε άμεσα την γενιά του και έμμεσα τις επερχόμενες, σε ακτίνα δράσης που κάλυπτε ολόκληρο τον τότε σκεπτόμενο κόσμο, για να αποδειχθεί τελικά η πιο γονιμοποιός πνευματική φυσιογνωμία, όπως ίσως και ο πιο απελευθερωτικός από τους στοχαστές της νεώτερης ευρωπαϊκής διανόησης.
Ανοίγω εδώ μία σύντομη παρένθεση: Χαρακτηρίζοντας “απελευθερωτικόν” έναν στοχαστή ή “απελευθερούσα” την σκέψη του, είναι κοντά στο νου πως η κάθε εποχή δίδει περιεχόμενο κάπως διαφορετικά σε τούτη την έννοια.
Την κοινή συνισταμένη, ή καλύτερα, το στοιχείο αναγνώρισης που καθιστά συγγενικά και αλληλέγγυα μέσα από τους αιώνες τα απελευθερωτικά ρεύματα στην Ιστορία του Δυτικού πνεύματος, το ανευρίσκομε στον σεβασμό προς το άτομο και στην πίστη στο απαραβίαστο του ανθρώπινου όντος, θεωρημένου από μιαν οικουμενική σκοπιά.
Σ’ όλα τα ανάλογα ρεύματα, ανθρώπινη αξιοπρέπεια και ελευθερία διατηρούν το προβάδισμα απέναντι στα εδραιωμένα κοινωνικο-πολιτικά ή θεοκρατικά συστήματα, που τείνουν συχνά να καθηλώσουν το άτομο σ’ ένα “νεκρό σημείο”, για να το εξουσιάζουν ευχερέστερα.
Ο φιλελευθερισμός του δέκατου όγδοου αιώνα, προερχόμενος από την κριτική επιστημονική σκέψη του προηγουμένου, συνδυάζει την πίστη στην ισότητα των ανθρώπων μεταξύ τους με την επιθυμία για την κατάργηση χρεωκοπημένων κοινωνικών φραγμών και κάθε περιορισμού πνευματικών αναζητήσεων, περιορισμού που αναπόφευκτα οδηγεί σ’ επικίνδυνη μισαλλοδοξία.
Υπογραμμίζει ακόμη την πεποίθηση στις δυνατότητες εξέλιξης και βελτίωσης του Ανθρώπου, στην διττή του υπόσταση πνευματικής οντότητας και κοινωνικής μονάδας.
Εξομαλύνεται έτσι η αντίθεση μεταξύ ατομικών και κοινωνικών ελευθεριών, αφού, στα μάτια των στοχαστών του Διαφωτισμού, η αρμονία προσωπικού και κοινού συμφέροντος πρέπει να δύναται να είναι πλήρης…».
Από το παραπάνω κείμενο γίνεται εύκολα αντιληπτή η φιλοσοφία της ηγεσίας του ΔΟΛ, η οποία, ως είναι επόμενο, επηρέασε και τους ευρύτερους προσανατολισμούς των εντύπων του.
Στο πλαίσιο αυτό, μπορώ να πω ότι ο ΟΤ της μεταπολίτευσης, υπήρξε, σε κάποιο βαθμό, προέκταση του πνεύματος των Εποχών, αλλά με έμφαση στην οικονομία.
Προς την κατεύθυνση αυτή, καίριος υπήρξε ο ρόλος του Γιάννη Μαρίνου, που είχε πάθος με την παιδεία, τον πολιτισμό και την μουσική.
