του
Χρίστου Αλεξόπουλου*
Η σύγχρονη δυναμική στις ανεπτυγμένες κοινωνίες χαρακτηρίζεται από την μεγάλη ταχύτητα, την μη προβλεψιμότητα, που επιφέρουν η εξέλιξη της επιστημονικής γνώσης και οι τεχνολογικές της εφαρμογές στην ροή της πολύπλοκης πραγματικότητας και τον καταναλωτισμό στο πλαίσιο του κυρίαρχου μοντέλου κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης.
Στο πλαίσιο αυτών των δεδομένων η δυναμική, που αναπτύσσεται, δεν στηρίζεται στην ελεύθερη βούληση των πολιτών και στην κάλυψη των αναγκών τους ως ατομικών και συλλογικών υποκειμένων, αλλά υπηρετεί λειτουργικές ανάγκες των διαφόρων κοινωνικών συστημάτων και την αναπαραγωγή των κοινωνικών σχέσεων και στάσεων, που συμβάλλουν στην πραγμάτωση του συστημικού και όχι του κοινωνικού συμφέροντος.
Βασικά εργαλεία για την επίτευξη αυτών των στόχων είναι η ενεργοποίηση των πολιτών στο πλαίσιο των διαφόρων κοινωνικών ρόλων. Για παράδειγμα ο ρόλος του εργαζόμενου ή του καταναλωτή.
Στο πλαίσιο αυτών των δεδομένων η δυναμική, που αναπτύσσεται, δεν στηρίζεται στην ελεύθερη βούληση των πολιτών και στην κάλυψη των αναγκών τους ως ατομικών και συλλογικών υποκειμένων, αλλά υπηρετεί λειτουργικές ανάγκες των διαφόρων κοινωνικών συστημάτων και την αναπαραγωγή των κοινωνικών σχέσεων και στάσεων, που συμβάλλουν στην πραγμάτωση του συστημικού και όχι του κοινωνικού συμφέροντος.
Βασικά εργαλεία για την επίτευξη αυτών των στόχων είναι η ενεργοποίηση των πολιτών στο πλαίσιο των διαφόρων κοινωνικών ρόλων. Για παράδειγμα ο ρόλος του εργαζόμενου ή του καταναλωτή.
Και οι δύο συμβάλλουν στην λειτουργικότητα και απόδοση του οικονομικού συστήματος ανεξάρτητα από τις ισορροπίες, εσωτερικές και μη, που διαμορφώνονται στην ανθρώπινη οντότητα και στο φυσικό περιβάλλον, δηλαδή στις περιβαλλοντικές συνθήκες, οι οποίες αποτελούν βασική παράμετρο της ποιότητας ζωής (π.χ. ποιότητα ατμόσφαιρας στις πόλεις).
Για να αποκτήσει η δυναμική, που αναπτύσσεται στις τοπικές κοινωνίες, βιώσιμο και λειτουργικό περιεχόμενο για τους πολίτες, πρέπει να πληρούνται ορισμένες βασικές προϋποθέσεις.
Κατ’ αρχήν επείγει να διασφαλισθεί η δυνατότητα της τοπικής κοινωνίας να επεξεργάζεται τα υπερεθνικά πρότυπα, με τα οποία «βομβαρδίζεται» στο πλαίσιο της κοινωνίας του θεάματος και να τα ισορροπεί με την πολιτισμική της ταυτότητα, όπως αυτή διαμορφώθηκε στην ιστορική της διαδρομή.
Με αυτό τον τρόπο δεν απειλείται η τοπική κοινωνία σε σχέση με την διατήρηση και μετεξέλιξη της πολιτισμικής της ταυτότητας, ενώ διαμορφώνονται οι προϋποθέσεις για την αναγκαία διαπολιτισμική προσέγγιση στην σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη πραγματικότητα από το ένα μέρος και από το άλλο την βιώσιμη διαχείριση των αρνητικών επιπτώσεων της ανθρώπινης δραστηριότητας στον πλανήτη, όπως είναι η κλιματική αλλαγή και οι μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών.
Η αντιμετώπιση και των δύο αυτών προβλημάτων προϋποθέτει την δυνατότητα των κοινωνιών με διαφορετική ιστορική διαδρομή και πολιτισμική ταυτότητα να λειτουργούν έχοντας συνείδηση της αλληλεξάρτησης μεταξύ τους και της ανάγκης κοινής πορείας και συνεργασίας.
Ειδάλλως απειλείται η βιωσιμότητα του μέλλοντος και η ευημερία.
Για να αποκτήσει η δυναμική, που αναπτύσσεται στις τοπικές κοινωνίες, βιώσιμο και λειτουργικό περιεχόμενο για τους πολίτες, πρέπει να πληρούνται ορισμένες βασικές προϋποθέσεις.
Κατ’ αρχήν επείγει να διασφαλισθεί η δυνατότητα της τοπικής κοινωνίας να επεξεργάζεται τα υπερεθνικά πρότυπα, με τα οποία «βομβαρδίζεται» στο πλαίσιο της κοινωνίας του θεάματος και να τα ισορροπεί με την πολιτισμική της ταυτότητα, όπως αυτή διαμορφώθηκε στην ιστορική της διαδρομή.
Με αυτό τον τρόπο δεν απειλείται η τοπική κοινωνία σε σχέση με την διατήρηση και μετεξέλιξη της πολιτισμικής της ταυτότητας, ενώ διαμορφώνονται οι προϋποθέσεις για την αναγκαία διαπολιτισμική προσέγγιση στην σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη πραγματικότητα από το ένα μέρος και από το άλλο την βιώσιμη διαχείριση των αρνητικών επιπτώσεων της ανθρώπινης δραστηριότητας στον πλανήτη, όπως είναι η κλιματική αλλαγή και οι μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών.
Η αντιμετώπιση και των δύο αυτών προβλημάτων προϋποθέτει την δυνατότητα των κοινωνιών με διαφορετική ιστορική διαδρομή και πολιτισμική ταυτότητα να λειτουργούν έχοντας συνείδηση της αλληλεξάρτησης μεταξύ τους και της ανάγκης κοινής πορείας και συνεργασίας.
Ειδάλλως απειλείται η βιωσιμότητα του μέλλοντος και η ευημερία.
Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η επισήμανση του διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδας σε συνέδριο για την βιώσιμη ανάπτυξη, ότι «το ελληνικό ΑΕΠ μπορεί να μειώνεται σε ετήσια βάση, κατά 2% μέχρι το 2050 και ακόμη περισσότερο μέχρι το 2100, εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, ενώ το συνολικό κόστος για την ελληνική οικονομία, σωρευτικά μέχρι το 2100, είναι δυνατόν να φθάσει τα 701 δισεκατ. ευρώ» (Καθημερινή online, 1.10.2018).
Ο τομέας, που θα πληγεί περισσότερο, είναι η γεωργία. Προβλήματα βέβαια θα έχει επίσης ο τουρισμός και τα υδάτινα αποθέματα, από τα οποία εξαρτάται η γεωργία και η ύδρευση.
Τα γενεσιουργά αίτια της κλιματικής αλλαγής, με όλες αυτές τις επιπτώσεις, έχουν πλανητική αναφορά και η ευθύνη, μικρότερη ή μεγαλύτερη, βαρύνει το σύνολο των κοινωνιών. Η αλληλεξάρτηση τους έχει προεκτάσεις και στην αντιμετώπιση των κλιματικών ανισορροπιών και προϋποθέτει την ενεργοποίηση όλων.
Οι απαραίτητες όμως διεργασίες για την ανάπτυξη δυναμικής είναι εφικτές, εάν η τοπική κοινωνία διαθέτει δομές της κοινωνίας πολιτών, οι οποίες πληρούν τις γνωστικές και μεθοδολογικές προϋποθέσεις, ώστε να προσεγγίζουν δημιουργικά για την τοπική κοινωνία την υπερεθνική δυναμική, ως θετικής παραμέτρου για την οριοθέτηση της πορείας προς το μέλλον.
Γι’ αυτό είναι αναγκαία η δημιουργία Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΜΚΟ), οι οποίες έχουν θεματική αναφορά, ώστε να διασφαλίζεται η πολυδιάστατη γνώση του τομέα δραστηριοποίησης τους. Αυτό επιβάλλει την πλαισίωση τους με εκπροσώπους της επιστημονικής κοινότητας.
Ο τομέας, που θα πληγεί περισσότερο, είναι η γεωργία. Προβλήματα βέβαια θα έχει επίσης ο τουρισμός και τα υδάτινα αποθέματα, από τα οποία εξαρτάται η γεωργία και η ύδρευση.
Τα γενεσιουργά αίτια της κλιματικής αλλαγής, με όλες αυτές τις επιπτώσεις, έχουν πλανητική αναφορά και η ευθύνη, μικρότερη ή μεγαλύτερη, βαρύνει το σύνολο των κοινωνιών. Η αλληλεξάρτηση τους έχει προεκτάσεις και στην αντιμετώπιση των κλιματικών ανισορροπιών και προϋποθέτει την ενεργοποίηση όλων.
Οι απαραίτητες όμως διεργασίες για την ανάπτυξη δυναμικής είναι εφικτές, εάν η τοπική κοινωνία διαθέτει δομές της κοινωνίας πολιτών, οι οποίες πληρούν τις γνωστικές και μεθοδολογικές προϋποθέσεις, ώστε να προσεγγίζουν δημιουργικά για την τοπική κοινωνία την υπερεθνική δυναμική, ως θετικής παραμέτρου για την οριοθέτηση της πορείας προς το μέλλον.
Γι’ αυτό είναι αναγκαία η δημιουργία Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΜΚΟ), οι οποίες έχουν θεματική αναφορά, ώστε να διασφαλίζεται η πολυδιάστατη γνώση του τομέα δραστηριοποίησης τους. Αυτό επιβάλλει την πλαισίωση τους με εκπροσώπους της επιστημονικής κοινότητας.
Παράλληλα είναι απαραίτητη η δικτύωση τους σε υπερεθνικό και ιδιαιτέρως σε ευρωπαϊκό επίπεδο με ΜΚΟ, οι οποίες έχουν κοινή θεματική αναφορά.
Ειδάλλως η είσοδος στην ψηφιακή εποχή και στην ταχύτατη ροή του χρόνου θα οδηγήσει στην αποστασιοποίηση της ανθρώπινης οντότητας από την λειτουργία της ως ατομικού και συλλογικού υποκειμένου και θα την μετατρέψει σε ενεργούμενο και εργαλείο, που υπηρετεί στοχεύσεις και σκοπιμότητες ολιγομελών κοινωνικών ελίτ.
Η μονοδιάστατη ατομική διαχείριση της πραγματικότητας χωρίς την ένταξη των μεμονωμένων πολιτών σε συλλογικές μορφές δραστηριοποίησης, οι οποίες πληρούν τις γνωστικές και μεθοδολογικές προϋποθέσεις στο πλαίσιο της θεματικής τους αναφοράς (π.χ. περιβάλλον, πολιτισμός κ.λ.π.), καταλήγει στην μαζοποίηση και στην χειραγώγηση των κοινωνιών.
Σε αυτό συμβάλλουν και τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας, τα οποία αποτυπώνουν εικονικά την πραγματικότητα ανάλογα με τα όρια και τις δυνατότητες του τεχνολογικού μέσου (π.χ. τηλεοπτικός φακός) αλλά και τους στόχους, που υπηρετούν.
Πολύ σημαντική βοήθεια για την ανάπτυξη δυναμικής στις τοπικές κοινωνίες μπορεί να παρέχει η Τοπική Αυτοδιοίκηση, η οποία λειτουργεί με σύγχρονη λογική, με μεθοδολογική και πολιτική επάρκεια, αλλά χωρίς εξαρτήσεις από το κομματικό κατεστημένο.
Ταυτοχρόνως αποτελεί ζωτικής σημασίας ανάγκη για την βιωσιμότητα της τοπικής κοινωνίας ο διαρκής διάλογος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης με τις δομές της Κοινωνίας Πολιτών, ώστε να διασφαλίζεται η πραγμάτωση του κοινωνικού συμφέροντος σε σύνδεση πάντα με το μέλλον και την πραγματικότητα, που αυτό συνεπάγεται για την τοπική κοινωνία και τον μεμονωμένο πολίτη.
Η ροή του χρόνου επιφέρει μεγάλες αλλαγές στα ποιοτικά χαρακτηριστικά της ζωής των πολιτών με την παρεμβολή των επιπτώσεων τόσο της παγκοσμιοποίησης όσο και της ψηφιακής τεχνολογίας και ιδιαιτέρως της τεχνητής νοημοσύνης, η οποία θα δημιουργήσει νέα δεδομένα όχι μόνο στο εργασιακό πεδίο αλλά και σε άλλους τομείς δραστηριοποίησης του ανθρώπου (π.χ. εξυπηρέτηση αναγκών ατόμων τρίτης ηλικίας στα γηροκομεία της Ιαπωνίας από ρομπότ).
Γι’ αυτό είναι απαραίτητη η έκφραση της ελεύθερης βούλησης των πολιτών για αυτές τις εξελίξεις και τις επιπτώσεις στην καθημερινότητα τους, την οποία βιώνουν στο επίπεδο της τοπικής κοινωνίας, όπου διαμορφώνεται η ποιότητα της ζωής τους.
Στο τοπικό επίπεδο με την συμβολή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης πρέπει να διασφαλίζεται η δυνατότητα δημιουργικής αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου και η όσμωση της υπερεθνικής δυναμικής στην παραγωγή πολιτισμού με την ταυτότητα, που διαμορφώθηκε στην ιστορική διαδρομή της τοπικής κοινωνίας. Ειδάλλως θα ευδοκιμεί η εσωστρέφεια και η στατική προσέγγιση της πραγματικότητας, ενώ στο πολιτικό πεδίο θα αναπτύσσεται ο λαϊκισμός.
Μπορεί η Τοπική Αυτοδιοίκηση να ανταποκριθεί σε αυτό τον πολυδιάστατο ρόλο;
Σίγουρα όχι, όταν το Δημοτικό Συμβούλιο ασχολείται με την «τροποποίηση του κανονισμού λειτουργίας του δημοτικού κοιμητηρίου (τροποποίηση του άρθρου 8 της ΑΔΣ 343/2016)», στο πλαίσιο της οποίας «αποβιούντες διατελέσαντες ή εν ενεργεία Δήμαρχοι ενταφιάζονται δωρεάν στο διηνεκές κατά περίπτωση με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου». Περίπου ίδια είναι και η αντιμετώπιση των δημοτικών συμβούλων και των δημοτικών υπαλλήλων.
Η κορύφωση έρχεται με την συμπλήρωση, ότι «οι αλλόθρησκοι ενταφιάζονται στη Δ΄ ζώνη του κοιμητηρίου». Το παράδειγμα αναφέρεται στον Δήμο Ηλιούπολης (συνεδρίαση δημοτικού συμβουλίου στις 27.9.2018), χωρίς αυτό να σημαίνει, ότι περιορίζεται μόνο εκεί.
Είναι εμφανές, ότι η πραγματικότητα στο επίπεδο της τοπικής κοινωνίας και ιδιαιτέρως στο θεσμικό πεδίο υφίσταται τις επιπτώσεις των γενικότερων παθογενειών (π.χ. συντεχνιακή λογική, μόνο που σε αυτή την περίπτωση προεκτείνεται η ισχύς της και μετά τον θάνατο), οι οποίες δεν επιτρέπουν την ανάπτυξη σύγχρονης δυναμικής. Αυτές οι συνθήκες πρέπει να αλλάξουν.
Ειδάλλως η είσοδος στην ψηφιακή εποχή και στην ταχύτατη ροή του χρόνου θα οδηγήσει στην αποστασιοποίηση της ανθρώπινης οντότητας από την λειτουργία της ως ατομικού και συλλογικού υποκειμένου και θα την μετατρέψει σε ενεργούμενο και εργαλείο, που υπηρετεί στοχεύσεις και σκοπιμότητες ολιγομελών κοινωνικών ελίτ.
Η μονοδιάστατη ατομική διαχείριση της πραγματικότητας χωρίς την ένταξη των μεμονωμένων πολιτών σε συλλογικές μορφές δραστηριοποίησης, οι οποίες πληρούν τις γνωστικές και μεθοδολογικές προϋποθέσεις στο πλαίσιο της θεματικής τους αναφοράς (π.χ. περιβάλλον, πολιτισμός κ.λ.π.), καταλήγει στην μαζοποίηση και στην χειραγώγηση των κοινωνιών.
Σε αυτό συμβάλλουν και τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας, τα οποία αποτυπώνουν εικονικά την πραγματικότητα ανάλογα με τα όρια και τις δυνατότητες του τεχνολογικού μέσου (π.χ. τηλεοπτικός φακός) αλλά και τους στόχους, που υπηρετούν.
Πολύ σημαντική βοήθεια για την ανάπτυξη δυναμικής στις τοπικές κοινωνίες μπορεί να παρέχει η Τοπική Αυτοδιοίκηση, η οποία λειτουργεί με σύγχρονη λογική, με μεθοδολογική και πολιτική επάρκεια, αλλά χωρίς εξαρτήσεις από το κομματικό κατεστημένο.
Ταυτοχρόνως αποτελεί ζωτικής σημασίας ανάγκη για την βιωσιμότητα της τοπικής κοινωνίας ο διαρκής διάλογος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης με τις δομές της Κοινωνίας Πολιτών, ώστε να διασφαλίζεται η πραγμάτωση του κοινωνικού συμφέροντος σε σύνδεση πάντα με το μέλλον και την πραγματικότητα, που αυτό συνεπάγεται για την τοπική κοινωνία και τον μεμονωμένο πολίτη.
Η ροή του χρόνου επιφέρει μεγάλες αλλαγές στα ποιοτικά χαρακτηριστικά της ζωής των πολιτών με την παρεμβολή των επιπτώσεων τόσο της παγκοσμιοποίησης όσο και της ψηφιακής τεχνολογίας και ιδιαιτέρως της τεχνητής νοημοσύνης, η οποία θα δημιουργήσει νέα δεδομένα όχι μόνο στο εργασιακό πεδίο αλλά και σε άλλους τομείς δραστηριοποίησης του ανθρώπου (π.χ. εξυπηρέτηση αναγκών ατόμων τρίτης ηλικίας στα γηροκομεία της Ιαπωνίας από ρομπότ).
Γι’ αυτό είναι απαραίτητη η έκφραση της ελεύθερης βούλησης των πολιτών για αυτές τις εξελίξεις και τις επιπτώσεις στην καθημερινότητα τους, την οποία βιώνουν στο επίπεδο της τοπικής κοινωνίας, όπου διαμορφώνεται η ποιότητα της ζωής τους.
Στο τοπικό επίπεδο με την συμβολή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης πρέπει να διασφαλίζεται η δυνατότητα δημιουργικής αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου και η όσμωση της υπερεθνικής δυναμικής στην παραγωγή πολιτισμού με την ταυτότητα, που διαμορφώθηκε στην ιστορική διαδρομή της τοπικής κοινωνίας. Ειδάλλως θα ευδοκιμεί η εσωστρέφεια και η στατική προσέγγιση της πραγματικότητας, ενώ στο πολιτικό πεδίο θα αναπτύσσεται ο λαϊκισμός.
Μπορεί η Τοπική Αυτοδιοίκηση να ανταποκριθεί σε αυτό τον πολυδιάστατο ρόλο;
Σίγουρα όχι, όταν το Δημοτικό Συμβούλιο ασχολείται με την «τροποποίηση του κανονισμού λειτουργίας του δημοτικού κοιμητηρίου (τροποποίηση του άρθρου 8 της ΑΔΣ 343/2016)», στο πλαίσιο της οποίας «αποβιούντες διατελέσαντες ή εν ενεργεία Δήμαρχοι ενταφιάζονται δωρεάν στο διηνεκές κατά περίπτωση με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου». Περίπου ίδια είναι και η αντιμετώπιση των δημοτικών συμβούλων και των δημοτικών υπαλλήλων.
Η κορύφωση έρχεται με την συμπλήρωση, ότι «οι αλλόθρησκοι ενταφιάζονται στη Δ΄ ζώνη του κοιμητηρίου». Το παράδειγμα αναφέρεται στον Δήμο Ηλιούπολης (συνεδρίαση δημοτικού συμβουλίου στις 27.9.2018), χωρίς αυτό να σημαίνει, ότι περιορίζεται μόνο εκεί.
Είναι εμφανές, ότι η πραγματικότητα στο επίπεδο της τοπικής κοινωνίας και ιδιαιτέρως στο θεσμικό πεδίο υφίσταται τις επιπτώσεις των γενικότερων παθογενειών (π.χ. συντεχνιακή λογική, μόνο που σε αυτή την περίπτωση προεκτείνεται η ισχύς της και μετά τον θάνατο), οι οποίες δεν επιτρέπουν την ανάπτυξη σύγχρονης δυναμικής. Αυτές οι συνθήκες πρέπει να αλλάξουν.
Τόσο η κοινωνία πολιτών όσο και το πολιτικό σύστημα επιβάλλεται να αναλάβουν τις ευθύνες τους για την βιωσιμότητα της ελληνικής κοινωνίας.
*Ερευνητής Κοινωνιολόγος
