Του
Αθ. Παπανδρόπουλου
Τόσο η Δύση όσο και η σύμμαχός της, η Ελλάδα, θα πρέπει πλέον να το πάρουν για καλά χαμπάρι ότι δεν θα έχουμε μια κοσμική και φιλοδυτική Τουρκία, αλλά ένα υπό εκκόλαψη ισλαμικό κράτος, ο ηγέτης του οποίου για την ώρα φλερτάρει με το Ιράν και την ορθόδοξη χριστιανική Ρωσία.
Αμφότερες οι δυο προαναφερόμενες χώρες γράφουν στα παλαιότερα των υποδημάτων τους την δυτική τύπου κοινοβουλευτική δημοκρατία και τους θεσμούς της, παράλληλα δε φιλοδοξούν να καταστήσουν τον αυταρχισμό τους, διεθνές παράδειγμα δια πολιτικής διακυβέρνησης.
Όμως τόσο το Ιράν όσο και η Ρωσία ταιριάζουν απόλυτα σε αντιλήψεις και στάσεις που χαρακτηρίζουν την Τουρκία τα τελευταία 90 χρόνια. Με πιο απλά λόγια η Τουρκία, από το 1923 και μετα ναι με αλληθώριζε προς τη Δύση ποτέ όμως σε λαϊκό επίπεδο δεν υπήρξε μία αμιγώς φιλοδυτική χώρα. Όσο για τον κεμαλισμό, στην ουσία ήταν ένα αυταρχικό και αντιδημοκρατικό και εσωτερικό καθεστώς που καταπίεζε ιδιαίτερα τη θρησκευόμενη τουρκική Ανατολή.
Κατά συνέπεια, από το 2002 και μετα το ισλάμ που κυβερνά πλέον την Τουρκία, όχι μόνο παίρνει μια ιστορική ρεβάνς απέναντι στον κεμαλισμό αλλά δημιουργεί και τις δομές για παραμονή του πολλά χρόνια στην εξουσία.
Το ερώτημα που τίθεται σ΄αυτή την κρίσιμη φάση είναι αυτό του προσανατολισμού που θα πάρει μια ισλαμική σε μεγάλο βαθμό Τουρκία.
Στο πλαίσιο αυτό, όπως επισημαίνει ο ερευνητής Κόλιν Κλαρκ του οργανισμού Rand Corporation ο Τούρκος πρόεδρος Ερντογάν φαίνεται να βλέπει τον εαυτό του ως σύγχρονο σουλτάνο και νόμιμο κληρονόμο της ηγεσίας των Σουιτών.
Αυτό το πιστεύει ακράδαντα και είναι ο λόγος για τον οποίο έχει δηλώσει με έμφαση ότι <<η δική του χώρα μπορεί να ηγηθεί του μουσουλμανικού κόσμου>>. Όπως αντιλαμβάνεται κανείς η δήλωση αυτή κάθε άλλο παρά φιλική είναι προς τη Σαουδική Αραβία και τον οίκο των Σαούτ, που και αυτός έχει παρόμοιες φιλοδοξίες.
Έτσι, η πρόσφατη δολοφονία του Σαουδάραβα δημοσιογράφου Κασόγκι στην Κωνσταντινούπολη είναι η τελευταία σε μια σειρά εξελίξεων που έχουν επιδεινώσει τις εντάσεις μεταξύ Τουρκίας και Σαουδικής Αραβίας.
Στο συνεχιζόμενο ρήγμα στον Περσικό κόλπο, όπου η Σαουδική Αραβία και οι σύμμαχοι της διέκοψαν του δεσμούς με το Κατάρ (φαινομενικά λόγω της ισχυρής και ανεξάρτητης εξωτερικής πολιτικής του Κατάρ, αλλά στην πραγματικότητα λόγω των αυξανόμενων εντάσεων που απορρέουν από τον πόλεμο στην Υεμένη), η Άγκυρα συμπαρατάχθηκε με τη Τεχεράνη στηρίζοντας τη Ντόχα.
Για την Τουρκία το κράτος του κόλπου ήταν ένας σημαντικός σύμμαχος του οποίου η περιφερειακή προοπτική ευθυγραμμίζεται με τη δική της. Και οι οικονομικοί δεσμοί των δύο χωρών ήταν επίσης σημαντικοί για την Άγκυρα. Ακόμη και πριν από την κρίση, η Τουρκία είχε υπογράψει στρατιωτικό πρωτόκολλο με το Κατάρ και άνοιξε την πρώτη στρατιωτική βάση της στην περιοχή το 2015.
Πιο πρόσφατα, η Τουρκία υπέγραψε συμφωνία για την αγορά ρωσικών πυραυλικών συστημάτων S-400, παρακινώντας τον υπουργό Άμυνας των ΗΠΑ, Τζέιμς Μάττις, να προειδοποιήσει την Τουρκία ότι θα πρέπει να επανεξετάσει την κίνηση, καθώς το ΝΑΤΟ δεν θα ήταν σε θέση να ενσωματώσει αυτά τα όπλα στον στρατιωτικό σχηματισμό.
Αυτές οι εξελίξεις σημειώθηκαν με φόντο τη συριακή σύγκρουση, όπου οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Σαουδική Αραβία παρέμειναν λόγω της μακρόχρονης συνεργασίας, της αντίστοιχης εχθρότητάς τους προς το Ιράν και του συνεχιζόμενου πολέμου στην Υεμένη. Για την Τουρκία, ο σύνδεσμος Ιράν-Ρωσία φαίνεται να της ταιριάζει καλύτερα από το ΝΑΤΟ. Η άγκυρα ενδιαφέρεται για τη σταθεροποίηση της Συρίας, ακόμη κι αν αυτό σημαίνει ότι ο πρόεδρος Μπασαρ αλ-Άσαντ θα παραμείνει στην εξουσία. Ο στόχος αυτός ευθυγραμμίζεται με τους στόχους του Ιράν και της Ρωσίας.
Η Μόσχα και η Τεχεράνη συνεργάστηκαν στενά στην Συρία με την Ρωσία να παρέχει αεροπορική κάλυψη στα στρατεύματα ξηράς του Ιράν για να εξασφαλίσουν τόσο την λαβή του Ασσα στην εξουσία όσο και τη δική τους περιφερειακή θέση. Αμφότερες, όσο και η Τουρκία, ενδιαφέρονται για τη διατήρηση της εδαφικής ακεραιότητάς της Συρίας, κάτι που θα μπορούσε να τους βοηθήσει να αποφύγουν ένα πιθανό κατακερματισμό και μία κρατική αποτυχία που θα μπορούσε να διαχυθεί και να απειλήσει την επιβίωση τους.
Η Τουρκία φαίνεται επίσης να ανησυχεί περισσότερο για τους κούρδους απ’ όσο για το ISIS, ένας άλλος παράγοντας που την ευθυγραμμίζει περισσότερο με το Ιράν και τη Ρωσία πάρα με τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Σαουδική Αραβία. Το Ιράν είναι ίσως σε κατώτερη θέση από τις Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ για να βοηθήσει να μετριαστούν οι τουρκικές ;ανης6υχίες σχετικά με ντο μέλλον των Κούρδων.
Παρόλο που προφανώς κανένα μέρος δεν επιθυμεί να δει τους Κούρδους να αποσπώνται από τα αντίστοιχα κράτη τους, το Ιράν –όπως και η Τουρκία- φαίνεται να αισθάνεται ότι απειλείται έντονα από έναν ενισχυμένο κουρδικό πληθυσμό. Για αμφότερα το Ιράν και την Τουρκία, η διάλυση της Συρίας και μια κουρδική απόσχιση από την χώρα θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια ολισθηρή οδό που θα ενθαρρύνει τους κουρδικούς πληθυσμούς και θα δημιουργήσει μια απειλή για την εδαφική τους ακεραιότητα και τη εθνική τους ενότητα.
Μια εναπομείνασα παρουσία του ISIS, εν τω μεταξύ, παρέχει στο κο6υαρτετο Άγκυρας-Τεχεράνης-Μόσχας-Δαμασκού την δικαιολογία για να κρατήσουν τους στρατούς τους ενεργούς στο θέατρο. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι πρωτεύουσες αυτές δεν θεωρούν δικαιολογημένα το ISIS ως απειλή. Αντ’ αυτού, βλέπουν ευκαιρίες σε ένα αποδυναμωμένο ISIS , του οποίου ο εδαφικός έλεγχος και οι ικανότητες είναι σε μεγάλο βαθμό μειωμένες, επιτρέποντας τους να δικαιολογήσουν τις επίμονες και ενίοτε επιθετικές στρατιωτικές τους προσπάθειες.
Πράγματι, ο ερντογάν μέχρι που αναπτύσσει στενότερους δεσμούς με την Tahrir al-sham, μια τρομοκρατική ομάδα συνδεδεμένη με την Αλ Καιντα που δραστηριοποιείται κυρίως στη Συρία και αριθμεί περίπου 10.000 μαχητές. Η ομάδα, όπως φαίνεται να πιστεύει ο Ερντογάν, μπορεί να στραφεί εναντίον των μονάδων Λαϊκής Προστασίας (YPG), μια κουρδική πολιτοφυλακή, την οποία οι τούρκοι φέρονται να βλέπουν ως ενισχυμένη από τις προσπάθειες των ΗΠΑ και της Σαουδικής Αραβίας στην Συρία.
Με βάση αυτών που προηγούνται και με δεδομένα τον βάλτο της γεωπολιτικής στη Μέση Ανατολή, η Τουρκία φαίνεται να είναι κερδισμένη. Έτσι, την στάση της βελτιώνονται της εικόνας της στο μουσουλμανικό κόσμο ως ηγετικό έθνος, ένα έθνος εξάλλου, πρόθυμο να αντισταθεί στη Σαουδική Αραβία –της οποίας η στενότερη σχέση με το Ισραήλ και ο πρωταγωνιστικός ρόλος της στον καταστρεπτικό πόλεμο στην Υεμένη έχει αμαυρώσει τη φήμη της. Η Άγκυρα φαίνεται να παίζει και στις δυο πλευρές της συριακής διαμάχης, ίσως σε μια προσπάθεια να μεγιστοποιήσει τη μόχλευση της σε μελλοντικές διαπραγματεύσεις.
Πράγματι, η επιτυχία της αμερικανικής πολιτικής για την Συρία εξαρτάται εν μέρη από την Τουρκία. Ως αποτέλεσμα, η Ουάσιγκτον θα πρέπει να κατανοήσει τους κύριους περιφερειακούς στόχους της άγκυράς και να αξιολογήσει την ικανότητα του ΝΑΤΟ να προλάβει μια ανεπιθύμητη μετατόπιση στην περιφερειακή ισορροπία ισχύος.
Είναι προφανές έτσι, ότι η διοίκηση Donald Trump θα πρέπει να επανεξετάσει τις θέσεις στην νοτιοανατολική μεσόγειο και ενδεχομένως να προσεγγίσει με διαφορετικά κριτήρια απ’ ότι στο παρελθόν τον ελληνικό ρόλο στην περιοχή. Ένα ρόλο εξάλλου που οι δυτικοί σύμμαχοι μας θα πρέπει να λάβουν σοβαρά υπόψιν τους στο γενικότερο πλαίσιο των εξελίξεων στα Βαλκάνια.
