Του
Γιώργου Κουρμούση*
Ολοένα και συχνότερα προκύπτουν ορισμένα βασικά και βασανιστικά
ερωτήματα:
Μήπως ζούμε άραγε, μέσα σε έναν οικονομικό κόσμο που διέπεται από έναν στυγνό και αδιάλειπτο αγώνα πορισμού πλούτου; Μήπως έχει πια καθιερωθεί ο εμπορικός..
«μακιαβελισμός», σύμφωνα με τον οποίον ο σκοπός αγιάζει και τα πιο αισχρά και ταπεινά μέσα;
Μήπως είχε δίκιο το
«Κομμουνιστικό Μανιφέστο» των Marx-Engels, που διακήρυσσε ότι ακόμα και οι ιδεώδεις κινητοποιήσεις θα πνιγούν «μέσα στα παγωμένα νερά ενός εγωιστικού υπολογισμού» και οι άνθρωποι για να θυμηθούμε και τις
Γραφές ίσως να κερδίσουν όλο τον κόσμο αλλά θα χάσουν τελικά την ίδια την ψυχή τους:
Μήπως υπάρχει πράγματι ο κίνδυνος να καταστραφεί αυτή η ψυχή, όταν περιβάλλεται διαρκώς και ασφυκτικώς από αρχές και αξίες, που εκτιμώνται μόνο σε χρήμα και διέπονται από σκέψεις γύρω από το πώς θα αποκτηθεί περισσότερο από αυτό;
Υπάρχει χειρότερο και καταστροφικότερο δηλητήριο από την εμπορευματοποίηση του πολιτισμού μας;
Ξαναδιαβάζοντας, κατά τις πρόσφατες κρύες νύχτες του χειμώνα σε μια ανεμοδαρμένη γωνιά της Αίγινας, τους παλαιούς στοχαστές, που παραμένουν, όμως εξαιρετικά επίκαιροι, βλέπω ότι ο Γάλλος κλασικός οικονομολόγος
Jean – Baptiste Say, 1767 – 1832, που υποστήριζε θερμά τη φιλελεύθερη οικονομική σκέψη και την τριγωνική διάκριση
παραγωγή – διανομή – κατανάλωση, έγραφε μεταξύ πολλών άλλων ενδιαφερόντων, εκφράζοντας παρόμοια προβλήματα.
«Ακόμη και στα πιο φιλελεύθερα έθνη θα μπορούσε
η κρατική εξουσία να αναμειχθεί σε ορισμένες περιπτώσεις στις ιδιωτικές υποθέσεις των πολιτών, χωρίς να διαταράσσει τη δημιουργικότητα και την παραγωγικότητα τους. Φυσικά δεν έχει το δικαίωμα να τιμωρεί την οκνηρία και την αδιαφορία, εφόσον αυτές είναι μειονεκτήματα μόνο για αυτόν που τις έχει και βλάπτεται από αυτές.
Αλλά όταν ένας πολίτης προκαλεί ζημιές και σε άλλους, τότε η κρατική εξουσία πρέπει να επεμβαίνει διορθωτικά. Το ίδιο συμβαίνει και σε μια αγροτική καλλιέργεια. Το αρρωστημένα και καχεκτικά φυτά πρέπει να ξεριζώνονται και απομονώνονται, για να μπορέσουν να αναπτυχθούν ανεμπόδιστα τα εναπομένοντα υγιή».
Ο συγγραφέας δεν εισηγείται κατά κανέναν τρόπο την υπονόμευση της οικονομίας. Η φιλοσοφία του εκφράζεται με το αξίωμα. «Η ευημερία απαιτεί ασφάλεια και ελευθερία». Όταν η οκνηρία των μεν αποβαίνει επιβλαβής για τους δε και συνεπώς για το κοινωνικό σύνολο, τότε η πολιτεία έχει υποχρέωση να πάρει μέτρα για να αποφευχθούν οι βλάβες αυτές.
Όταν λοιπόν δραστηριοποιείται για την καταστολή αυτού του απροσχημάτιστου εγωισμού, πόσο περισσότερο θα πρέπει να παρεμβαίνει και σε περίπτωση σημαντικότερων ζημιών στο σύνολο και στην κοινωνία. Αν τελικά η κρατική εξουσία είναι το μόνο μέσο που θα προστατέψει την κοινωνία από τον σκληρό και άκαμπτο εγωισμό των μεμονωμένων, τότε το πρώτο ερώτημα που προκύπτει είναι εάν πράγματι είναι σε θέση να τα κάνει.
Μπορεί δηλαδή να αναλάβει τον ρόλο
«προστάτη – αγγέλου». Σίγουρα μπορεί, όταν πρόκειται να προστατέψει τους νόμους από τους παραβάτες.
Γράφει ακόμη ο J. B. Say: «Σκοπός μου δεν είναι να εξηγήσω τους λόγους, για τους οποίους εφαρμόζονται τόσο άσχημα οι νόμοι της Πολιτείας θέλω απλώς να επισημάνω, ότι κανένας νόμος δεν πρόκειται να εφαρμοσθεί σωστά, αν δεν ενδιαφέρει άμεσα αυτούς στους οποίους απευθύνεται»…
Έχουμε διαπιστώσει, συνεχίζει, πόσο λίγο ωφελεί το κράτος, την παραγωγή με απαγορεύσεις, δεσμευτικά μέτρα, προτιμήσεις, προνόμια, βραβεία κ.λπ. ή μάλλον έχουμε αντιληφθεί πόσο πολύ βλάπτει αυτούς, προς του οποίους τα απευθύνει. Έχουμε, τέλος διαπιστώσει ότι όταν το κράτος θέλει να ασχοληθεί το ίδιο με την παραγωγή, καταστρέφει περισσότερα από όσα δημιουργεί. Αυτά έγραψε ο Say το 1803.
Έχει αλλάξει, άραγε, τίποτα σημαντικό έκτοτε;
Αλλά το ενδιαφέρον του πολίτη δεν βρίσκεται και στο ότι θέλει μόνος του να προσπαθήσει να πετύχει τους…
‘ιδιοτελείς’ σκοπούς του: και αυτό δεν σημαίνει πως με τον τρόπο αυτό μπορεί να βλάψει τον συμπολίτη του; Όμως, αν συνέβαινε κάτι τέτοιο, τότε θα έπρεπε όλη η κοινωνική δραστηριότητα να ήταν ένας στυγνός αγώνας επιβίωσης.
Κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να αδιαφορήσει για τα «εγώ» του αν ο ίδιος δεν τα θέλει.
Και όταν θελήσει να προβάλει και να αρπάξει αυτό το «εγώ» με το να καταπιέζει και να περιορίζει το «εγώ» των άλλων, τότε η κινητήρια δύναμη κάθε προσωπικής σχέσης θα ήταν η καχυποψία, η κακία και το μίσος.
Αυτό περίπου ισχυρίζονται και άλλο μεγάλοι μεταγενέστεροι διανοητές, όπως π.χ. ο Jean Paul Santre, ο οποίος υποστήριζε, πως το μίσος είναι ο πατέρας της κατανόησης, γιατί μόνο αυτό οξύνει τον νου και οδηγεί στη γνώση!
Εδώ σταματώ, γιατί έφτασα ήδη στο τέλος της στήλης. Θα επανέλθω, συν θεώ, τελειώνοντας στο επόμενο τεύχος.
* Οικονομολόγος
