Του Ηλία Καραβόλια
Ο G. Zimmel στο βιβλίο του «Μητροπολιτική Αίσθηση-Οι μεγαλουπόλεις και η διαμόρφωση της συνείδησης», γραμμένο το 1900, μας εισάγει στην κοινωνιολογία των αισθήσεων και στην σχέση χώρου και χρόνου, στην συνάρτηση βλέμματος-τοπίου.
Η τέχνη του Χρόνου, είτε είναι κοινωνικός είτε ατομικός/βιωμένος, συνάρπαζε ανέκαθεν συγγραφείς (Μ.Proust, Ν .Elias, J. Servan, κ.α.) που εξιστορούν το βίωμα της κάθε χρονικής στιγμής, το διάνυσμα του χρόνου, σε σχέση με την εμπειρία και την χωρική διάσταση του τόπου στον οποίο βρίσκεται το άτομο.
Και αυτό είναι που κάνει ο Zimmel με την καταγραφή των παρατηρήσεων του στις μεγαλουπόλεις, αρχές του 20ου αιώνα. «Αν όλα τα ρολόγια του Βερολίνου σταματούσαν έστω για μια ώρα, ολόκληρη η χώρα θα παραδιδόταν στο χάος» λέει ο Γερμανός κοινωνιολόγος.
Επειδή εσωτερικεύουμε τον χρόνο μπορούμε να πηγαίνουμε πιο γρήγορα από αυτόν. Γι’ αυτό εκμηδενίζονται οι αποστάσεις, μικραίνει ο χώρος, το τοπίο γίνεται πιο κοντινό, ειδικά όταν η αισθητηριακή μας αντίληψη οξύνεται ή όταν μιλάμε και επικοινωνούμε με τον συνάνθρωπο μας.
Πόσο γρήγορο μοιάζει το ταξίδι όταν κουβεντιάζουμε με τον διπλανό μας στο αμάξι, στο τρένο, στο αεροπλάνο. Και αυτή η συμπύκνωση του χώρο-χρόνου έχει κατακόρυφα αυξηθεί στην σημερινή εποχή της υπερδικτύωσης, της μόνιμης αλληλεπίδρασης και αλληλόδρασης, την σημερινή εποχή της έκστασης της επικοινωνίας .( J. Baudrilliard)
Ζούμε την εποχή μιας κατασκευής νέων συμβολικών συστημάτων και ενός νέου φαντασιακού( βλ. D. Harvey, Δρόμοι και Τρόπο του Κόσμου, εκδ. Angelus Novus). Yπερπαραγωγή εικόνων, συμβόλων, θεαμάτων, «μεταθέτουν» συνεχώς τον τόπο ύπαρξης του καθενός, τον ατομικό του χώρο δηλαδή, εντός του αχανούς δικτύου, εντός μιας ανοριοθέτητης ψηφιακής /εικονικής επικράτειας.
Ο χρόνος θρυμματίζεται, μπαίνει σε κυψέλες όταν χρησιμοποιείται ασταμάτητα το smartphone και το tablet και ο χώρος απλώνεται έξω από την οπτική μας εμβέλεια, σε ένα επέκεινα φαντασιακό. Ο άλλος, στην άλλη πλευρά του κινητού τηλεφώνου μοιάζει να είναι εδώ, δίπλα μας. Η εγγύτητα δεν κατανοείται ως εικονική αλλά ως πραγματική.
Eίναι όμως χωροχρονικά φαντασιακή, έξω από την αισθητηριακή μας αντίληψη.
Οι netizens( κάτοικοι- citizens- του internet) καταναλώνουν τον χρόνο με μια μεγεθυντική συνάρτηση, με ρυθμούς εκθετικής αύξησης. Τίποτα δεν μοιάζει πιο ηδονικό από το εδώ και τώρα, το στιγμιαίο chat, το ποστάρισμα, το upload της φωτογραφίας στο Instagram. O χώρος μετατοπίζεται, στην ουσία επεκτείνεται, μεγαλώνει, ακολουθεί την επικοινωνία, την ανταλλαγή μηνυμάτων. Λέει ο Servan : ‘’Δρομείς ταχύτητας της δράσης, δεν μας μένει ανάσα για τον δρόμο αντοχής του στοχασμού’’.
Πρέπει το σύγχρονο υποκείμενο να τρέξει ώστε να προλάβει τα σκιρτήματα του χρόνου. Τίποτα δεν γλυτώνει από τον κατακερματισμό της ώρας, ούτε καν ο έρωτας. Βλέπουμε πως μεταλλάχθηκε και αυτός, πώς οι νέοι φλερτάρουν με μια χρονική συχνότητα που ταιριάζει στους ψηφιακούς τόπους, στις εικονικές κοινότητες. Ζούμε σε έναν κόσμο εφήμερων δημιουργημένων εικόνων.
Ο χώρος, η πόλη, η γειτονιά, η φύση, οπτικοποιούνται και ταυτόχρονα εξακοντίζονται στην σφαίρα της διαδικτυακής επικοινωνίας. Στην παλάμη του χεριού, με τον αντίχειρα να σκρολάρει συνεχώς εικόνες και τα greeklish να κονιορτοποιούν την γλώσσα, ο χώρος «εξαφανίζεται», η απόσταση εκμηδενίζεται και ο κάθε τόπος μοιάζει διπλανός, εγγύτερος.
Η σύγχρονη κοινωνία της υπερδικτύωσης και της υπερσυνδεσιμότητας έχει κατακερματίσει τον χρόνο, τόσο στο ζήτημα της εργασίας όσο και σε αυτό της απόλαυσης από την επικοινωνία με τον Άλλο.
Η χωροχρονική συμπύκνωση στην εποχή των big data, των εικόνων και των συνεχών αναρτήσεων για το πού βρίσκεται και τι εμπειρίες αποκτά ο καθένας, είναι το σύγχρονο φαινόμενο που δίνει το στίγμα του στον μιντιοκρατούμενο πολιτισμό των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Το check in είναι η νέα δηλωτική εκδοχή της ύπαρξης.
Στο χέρι του καθενός είναι το πώς να αντιλαμβάνεται την διάσταση του χρόνου και του χώρου όταν αλληλεπιδρά, επικοινωνεί, εργάζεται. Οι κοινωνίες της ρομποτοποίησης, της υπερεξιδίκευσης και του αυτοματισμού, καταργούν σύνορα, χώρες, τόπους, χώρους εργασίας και ανθρώπινης συνύπαρξης και δημιουργείται ένας νέος κόσμος ψηφιακής εγγύτητας και χωροχρονικής συμπύκνωσης της πραγματικότητας.
