Του Αντώνη Τριφύλλη*
Ιστορικά στοιχεία
Από τους χρόνους της αρχαιότητας το εμπόριο υπήρξε και συνεχίζει να είναι η σπουδαιότερη οικονομική δραστηριότητα του ανθρώπινου είδους μαζί με την παραγωγή. Ο πλούτος ενός έθνους, αυτό που λέμε σήμερα ΑΕΠ, προέρχεται από τον συνδυασμό και την ισορροπία των δυο παραγόντων. Ειδικά το εμπόριο είναι, εκτός από παράγων οικονομικός και παράγων γεωστρατηγικός.
Ο καθηγητής Ιστορίας της Ελληνιστικής περιόδου Α. Χανιώτης θεωρεί ότι η Ελληνιστική περίοδος μπορεί να χαρακτηριστεί ως η πρώτη περιφερειακή παγκοσμιοποίηση της Δύσης. Πράγματι, όταν οι διάδοχοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου δεν πολεμούσαν μεταξύ τους, κατέφευγαν στην ανταλλαγή προϊόντων που είχαν ανάγκη για την επιβίωση των κατοίκων τους. Ο δρόμος του μεταξιού πάλι υπήρξε μια πρώτη οδική μεταφορά εμπορευμάτων.
Η λεγόμενη παγκοσμιοποίηση άρχισε με τον πόλεμο του οπίου. Η πρώτη βιομηχανική επανάσταση έδωσε τα εργαλεία –ατμός, χρήση πυρίτιδας για πολεμικούς σκοπούς- στην Μ.Βρετανία να επιβάλει στην Κίνα το άνοιγμα των συνόρων της στο εμπόριο. Λίγες δεκαετίες μετά είχαμε την πρώτη κρίση της καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης, που ήταν συνέπεια της αμφίδρομης λειτουργίας του εμπορίου.
Ενώ στην αρχή οι εξαγωγές τής απέφεραν κέρδη σημαντικά, στη συνέχεια τα προϊόντα που εισάγονταν από την Κίνα (τσάι, μετάξι κλπ) δημιούργησαν έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο, με αποτέλεσμα την πτώχευσή της στα τέλη του 19ου αιώνα.
Ίδια εικόνα παρατηρούμε ότι δημιουργήθηκε πριν τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο με την Γερμανία, πρώτη σε βιομηχανική παραγωγή και εξαγωγές χώρα. Από την σύντομη αυτήν επισκόπηση μπορούμε να βγάλουμε ορισμένα βασικά συμπεράσματα.
Το εμπόριο
α) είναι αναγκαίο μια και καμία χώρα δεν είναι αυτάρκης
β) Οι οικονομικές ανισορροπίες που προκαλούνται το εμπορικό ισοζύγιο είναι ικανές να προκαλέσουν συγκρούσεις, ακόμη και πολέμους.
γ) Η εξέλιξη της τεχνολογίας καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τις ανακατατάξεις των δυνάμεων που καθορίζουν την παγκόσμια ισορροπία.
δ) Εμπόριο-παγκοσμιοποίηση χωρίς κανόνες είναι το φιτίλι που ανάβει τις συγκρούσεις.
Το εμπόριο μετά τον πόλεμο
Η διεθνής κοινότητα με πρωταγωνιστές τις ΗΠΑ και την καθημαγμένη Ευρώπη προχώρησαν στην δημιουργία διεθνών οργανισμών που έκριναν απαραίτητους για την ευστάθεια του παγκόσμιου συστήματος. Έτσι δημιουργήθηκε ο ΟΗΕ στα πρότυπα της Κοινωνίας των Εθνών, αλλά με περισσότερες αρμοδιότητες και δυνατότητα ένοπλης ειρηνευτικής παρέμβασης.
Το ΔΝΤ για τον περιορισμό κατά το δυνατόν των επιπτώσεων των πτωχεύσεων κρατών ακολουθώντας ένα αυστηρό πλαίσιο δημοσιονομικών προσαρμογών (Συμφωνία της Ουάσινγκτον). Η Παγκόσμια Τράπεζα για φτηνή χρηματοδότηση προγραμμάτων ανόρθωσης οικονομιών του τρίτου Κόσμου. Το ΝΑΤΟ την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου για την θωράκιση της Δύσης κ.α.
Τέλος δημιουργήθηκε ένας διεθνής οργανισμός με αρμοδιότητα να περιορίσει τις επιπτώσεις από τις εμπορικές ανισορροπίες λόγω εμπορίου. Ρόλος της GATT και σήμερα ΠΟΕ (Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου) είναι να βοηθήσει την διεξαγωγή του εμπορίου και να καλύψει το επικίνδυνο κενό από την έλλειψη ρυθμίσεων του διεθνούς εμπορίου.
Μετά την πτώση του Τείχους προσχώρησαν σε αυτόν και οι χώρες της πρώην ΕΣΣΔ και η Κίνα. Σήμερα 190 χώρες είναι μέλη του Οργανισμού, που ρόλο έχει να συντονίζει τις διμερείς εμπορικές συμφωνίες και να δρα ως ‘’διαιτητής’’ σε περίπτωση διαμάχης μεταξύ δυο χωρών. Με την δραστηριότητά του μειώθηκαν οι δασμοί κατά κύριο λόγο των εμπορευμάτων.
Η Ε.Ε., τότε ΕΟΚ , πριν πενήντα χρόνια δημιούργησε ένα πρωτοφανές σύστημα με στόχο να εξαλειφθούν δασμολογικά, φορολογικά και τεχνικά εμπόδια για την ελεύθερη διακίνηση εμπορευμάτων στο εσωτερικό της.
Τελωνειακή Ένωση
Σε αυτήν ανήκουν όλα τε μέλη της Ε.Ε. (28).
Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι τα ακόλουθα :
α) Tα αγαθά κυκλοφορούν ελεύθερα μεταξύ των κρατών μελών. Δηλαδή χωρίς δασμούς, φόρους ή τεχνικά εμπόδια. Αυτά τα τελευταία μπορούν να αρθούν αφού προηγουμένως έχουν υιοθετηθεί από τους 28 κοινές τεχνικές προδιαγραφές-πρότυπα, έτσι ώστε π.χ. ένα πορτατίφ που έχει κατασκευαστεί στο Δουβλίνο να μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην Αθήνα Δεν θα μπούμε την περιγραφή της πολύπλοκης και χρονοβόρου διαδικασίας που ακολουθείται (πρότυπα, πιστοποίηση κλπ) μέχρις ότου λάβουν το σήμα CE.
β) Τα εισαγόμενα από τρίτες χώρες έχουν την ίδια προνομιακή μεταχείριση, εφ’ όσον έχουν υπογραφεί εμπορικές συμφωνίες διαφόρων ειδών που θα δούμε πιο κάτω, έχουν συμφωνηθεί οι δασμοί που είναι ενιαίοι από όποια χώρα της Ε.Ε. εισέλθουν στην Ένωση και τηρούν τις προδιαγραφές ασφάλειας, προτύπων κ.λ.π. Οι δασμοί και τα τέλη, πάντα σημαντικά μειωμένα, είναι χαμηλότεροι από τους αντίστοιχους της Δ.Ο.Ε.
γ) Τις διαπραγματεύσεις με τρίτες χώρες διενεργεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για λογαριασμό των 28 και δεν μπορεί καμία χώρα να συνάψει διμερείς εμπορικές συμφωνίες. Αυτό το τελευταίο είναι που δεν δέχονται οι Βρετανοί, θεωρώντας ότι οι διμερείς συμφωνίες θα είναι πιο συμφέρουσες για την ίδια.
δ) Τις εμπορικές διαφορές τις επιλύει το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Ούτε αυτό το δέχονται οι Βρετανοί. Ενιαία αγορά Στην ενιαία αγορά ισχύουν όλα τα προηγούμενα και επί πλέον οι ‘’τέσσερις ελευθερίες’’ (Ελεύθερη κυκλοφορία αγαθών, υπηρεσιών, κεφαλαίων και προσώπων). Εξελίχθηκε στην μεγαλύτερη αγορά του κόσμου πραγματοποιώντας το 15,6% του παγκόσμιου εμπορίου. Και όπως φαίνεται στον πίνακα εισαγωγές – εξαγωγές είναι ισορροπημένες.
Η ευρωπαϊκή εσωτερική αγορά με τα 500 περίπου εκατομμύρια καταναλωτές είναι σήμερα η μεγαλύτερη αγορά του κόσμου. Συμβάλει σημαντικά στην ευρωπαϊκή ευημερία με την τόνωση των ενδοκοινοτικών συναλλαγών, με τη μείωση του κόστους (κατάργηση των τελωνειακών διατυπώσεων, μείωση των τιμών ως αποτέλεσμα του αυξημένου ανταγωνισμού κ.λπ.) και με την αύξηση της ανταγωνιστικότητας. Δημιούργησε εκατομμύρια θέσεις εργασίας και εξοικονόμησε 1,5 τρις Ευρώ για τις επιχειρήσεις.
Εμπορικές συμφωνίες με τρίτες χώρες
Ένωση έχει συνάψει 50 εμπορικές συμφωνίες με χώρες που κατοικούνται από 650 εκ. καταναλωτές. Ας δούμε τις διάφορές που έχουν μεταξύ τους. Ευρωπαϊκή Οικονομική Ζώνη. Η Νορβηγία, η Ισλανδία και το Λιχτενστάιν είναι μέλη της εσωτερικής αγοράς, πληρώνουν για το προνόμιο αυτό, αλλά δεν συμμετέχουν στις διαπραγματεύσεις με τρίτες χώρες, , αποδέχονται την ελεύθερη διακίνηση εργαζομένων και τον διαιτητικό ρόλο του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου.
Θα μου πείτε εύλογα , τότε γιατί δεν συμμετέχει πλήρως στην Ε.Ε. Η απάντηση είναι ‘’οι ρέγγες’’.. Αυτό δήλωσε ο αείμνηστος Ι. Πεσματζόγλου όταν τον ρώτησαν γιατί οι Νορβηγοί απέρριψαν σε δημοψήφισμα την πρόταση της Κυβέρνησης, όλων σχεδόν των κομμάτων και των κοινωνικών εταίρων. Δεν ήθελαν να στερηθούν την κυριαρχία στις θάλασσές τους και την αλιεία που ήταν μοναδική πηγή εισοδημάτων της τότε πτωχής χώρας, μια και πετρέλαιο δεν είχε ακόμη ανακαλυφθεί. Έτσι στην συμφωνία με την Ε.Ε. εξαιρέθηκε η αλιεία.
Συμφωνίες Ελεύθερων Συναλλαγών(EFDA)
Σε αυτήν την κατηγορία κατατάσσονται οι λοιπές συμφωνίες. Οι δασμοί είναι χαμηλότεροι από αυτές που επιτυγχάνονται στον Δ.Ο.Ε. και δεν υπάρχει ελεύθερη διακίνηση. Η μεγαλύτερη συμφωνία τέθηκε πρόσφατα σε ισχύ μεταξύ της πέμπτης οικονομικής δύναμης στον κόσμο (Ιαπωνία) και της Ε.Ε.
Επίσης πρόσφατα επικυρώθηκε η συμφωνία με την Σιγκαπούρη , τον Καναδά και έπονται συμφωνίες με την Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, κλπ. Να επισημάνουμε ότι οι διαπραγματεύσεις για την διατλαντική συμφωνία (TTIP) μεταξύ Ευρώπης και ΗΠΑ σταμάτησαν την επομένη της εκλογής του κ. Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ. Εμπορικός πόλεμος. Ο Ντόναλντ Τραμπ με την εκλογή του έθεσε σε αμφισβήτηση την ΔΟΕ και όλες τις πολυμερείς συμφωνίες (NAFTA-Μεξικό, ΗΠΑ, Καναδάς), ΤΤΙP και τις διαπραγματεύσεις μεταξύ χωρών του Ειρηνικού και ΗΠΑ.
Με πρόσχημα το όντως μεγάλο εμπορικό έλλειμμα της χώρας του και με το σύνθημα ‘’Πρώτα η Αμερική’’, επέβαλε μονομερώς αύξηση δασμών στα χαλυβουργικά προϊόντα και σε προϊόντα αλουμινίου που έπληξαν Ευρώπη, Καναδά Κίνα Οι χώρες ανταπάντησαν με αύξηση δασμών σε ευαίσθητα αμερικανικά προϊόντα και έπεται συνέχεια (αυτοκίνητα).
Σε πρόσφατο άρθρο του ο Πωλ Κρούγκμαν απέδειξε με στοιχεία, ότι το αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής ήταν η αύξηση του εμπορικού ελλείμματος, ενώ με τις φορολογικές ελαφρύνσεις στους πλούσιους φίλους του αυξήθηκε και το δημοσιονομικό έλλειμμα. Από όλα αυτά μπορούμε να υπογραμμίσουμε μερικά συμπεράσματα:
-Το εμπόριο είναι πηγή πλούτου, αλλά και πηγή εντάσεων, ακόμη και πολέμων θερμών ή ψυχρών.
-Το κέντρο βάρους της Ευρωπαϊκή Ένωσης είναι το εμπόριο.
-Η συνέχιση του Εμπορικού πολέμου θα έχει καταστροφικές συνέπειες για την Ευρώπη ακόμη και για την ύπαρξή της όπως την ξέρουμε. Αν στην σημερινή ισορροπία δυνάμεων προσμετρήσουμε τις συνέπειες που προοιωνίζεται η 4η βιομηχανική επανάσταση και η κλιματική αλλαγή τα πράγματα είναι ακόμη πιο δύσκολα για την Ευρώπη.
Σε ότι αφορά την ψηφιακή εποχή η Ε.Ε, και οι εταιρείες της πιάστηκαν στον ύπνο από την Κίνα και τις ΗΠΑ. Οι μεταρρυθμίσεις που επιβάλλεται να προωθήσει η Ένωση είναι γνωστές. Πολλές από αυτές περιλαμβάνονται στην ‘’Λευκή Βίβλο’’ που υιοθέτησε το 2016 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Για να προχωρήσουν όμως προϋπόθεση είναι η εκλογή ενός λειτουργικού Κοινοβουλίου τον Μάιο.
Η άνοδος των δυνάμεων του αυταρχισμού, του λαϊκισμού και της αμφισβήτησης της φιλελεύθερης Δημοκρατίας -που περικλείει τις αξίες της Ε.Ε. -απειλεί τις μεταρρυθμίσεις. Γι αυτό και η συμμετοχή στις εκλογές του Μαΐου είναι καθήκον όλων.
*πρώην στέλεχος της Ε.Ε., μέλος του Εποπτικού Συμβουλίου της διαΝΕΟσις.
** Αναδημοσίευση από protagon.gr
