Του Ηλία Καραβόλια
Η δήλωση που ακολουθεί μπορεί να ερμηνευτεί από τον καθένα διαφορετικά. Την έκανε πρόσφατα ο πρώην διευθύνων σύμβουλος της Cisco: «Σύντομα θα δούμε τεράστιες εταιρείες να έχουν δύο µόνο εργαζόμενους: τον διευθύνοντα σύμβουλο και τον διευθυντή Πληροφορικής».
Προσωπικά ανατριχιάζω και νιώθω τρόμο. Πίσω από την αυτοματοποίηση και την ελαστικοποίηση της εργασίας κρύβεται μια δήθεν κανονικότητα, μια δήθεν φυσιολογική εξέλιξη του συστήματος. Πόσο φυσιολογικό είναι άραγε ένας τεχνολογικός κολοσσός να έχει για εργαζόμενους ρομπότ και αλγοριθμικές μηχανές;
Πόσοι άνθρωποι θα καταλήξουν στην ανεργία και πόσοι θα βρουν δουλειά στους νέους hi-tech κλάδου ( ρομποτική, τεχνητή νοημοσύνη, νανοτεχνολογία, κ.α) ; Ας μην ξεχνάμε ότι ήδη οι διαδικτυακές πλατφόρμες εργασίας έχουν γίνει ’’άρτια’’ εργοστάσια παραγωγής υπηρεσιών στα οποία απευθύνονται οι πολυεθνικές για να βρίσκουν εργαζόμενους χωρίς συμβάσεις και δικαιώματα, ειδικά στην περίφημη οικονομία του διαμοιρασμού( sharing economy).
Αλλά ας τα πάρουμε από την αρχή τα πράγματα. Το επάγγελμα που σηματοδοτεί την 4η βιομηχανική επανάσταση την οποία ζούμε είναι, όπως προσωπικά πιστεύω, αυτό του προγραμματιστή στο διαδίκτυο.
Δεν χωράει αμφιβολία ότι οι ΙΤ managers, οι Web developers και οι λοιποί πληροφορικάριοι αποτελούν το σύγχρονο cognitariato, του εργάτες της σκέψης, σχεδόν χωρίς ωράριο, με κώδικες να αποικίζουν στα όνειρα τους και με ελάχιστο ελεύθερο χρόνο και προσωπική ζωή.
Ο ελαστικοποιημένος άνθρωπος (R. Sennet) είναι ακριβώς αυτός ο τύπος του νέου hi-tech παραγωγού λογισμικού, ανοιχτού/κλειστού κώδικα και αλγοριθμικών εφαρμογών. Αλλά να που στον μαγικό κόσμο της άυλης νέας οικονομίας το προϊόν (εμπόρευμα/υπηρεσία)έρχεται να απαλλοτριώσει τον παραγωγό (προγραμματιστή). Γιατί σε αυτό το σημείο βρίσκεται σήμερα η παγκόσμια οικονομία: οι εργάτες της σκέψης κινδυνεύουν από το προϊόν της διάνοιας τους, όπως μας υποδεικνύει και η δήλωση στην αρχή του κειμένου.
Συνομιλώ συχνά με νέους σε ΙΤ εταιρείες. Νιώθω ότι κάπου εκεί μέσα στα συνεχή ωράρια τους, μέσα στα sites που φτιάχνουν και στους servers, κυκλοφορεί το υλικό ανθεκτικότητας του συστήματος.
Πρόσφατα άκουσα κάποιον να λέει ότι ως freelancer έχει μειώσει τον ελεύθερο χρόνο του ενώ ως μισθωτός είχε περισσότερο καθώς η ιδέα να γίνεις επιχειρηματίας του εαυτού σου στην διαδικτυακή οικονομία εγκυμονεί τον κίνδυνο να πάρεις ρίσκα που απαιτούν συνθήκες εργασίας ασφυκτικές( χρονοδιαγράμματα, παράδοση έργου, ρύθμιση δικτύων, κ.α.). ’Άρνηση της εργασίας και σαμποτάζ δεν χωράει.
Ότι αποφεύγεις να κάνεις θα το βρεις μπροστά σου’ ,μου είπε πρόσφατα ένας φίλος με ανάλογο χαρτοφυλάκιο εργασιών. Και δυστυχώς αυτή η υπερεντατική παραγωγική δραστηριότητα βαδίζει χέρι-χέρι με την εξελικτική αποδοτικότητα του συστήματος. Τι εννοώ: η αύξηση της παραγωγικότητας αυξάνει τον ρυθμό επέκταση της ίδιας της τεχνολογικής καινοτομίας.
Και ξέρουμε πλέον το σημαίνει αυτό για την εντροπία του συστήματος: αυξημένες ροές κεφαλαίου θα ζητούν όλο και περισσότερα εργατικά χέρια και μυαλά, πιέζοντας τον μισθό προς τα κάτω αλλά και υποτιμώντας την αξία της καινοτομίας, σε πλήρη αντιδιαστολή με τα ψευδοαξιώματα για νόμους προσφοράς/ζήτησης και σημεία ισορροπίας.
Δυστυχώς αυτή είναι η πραγματικότητα. Βρισκόμαστε μπροστά στο φάσμα της έλευσης ενός σημείο κορεσμού στον χώρο της τεχνολογικής βιομηχανίας. Το προϊόν του παραγωγού-εργαζόμενου μετατρέπεται αυτό το ίδιο σε μέσο παραγωγής: ρομπότ, προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης, αυτοματοποιημένοι αλγοριθμικοί υπολογιστές αντικαθιστούν πλέον τον εργάτη της σκέψης που γράφει κώδικα, προγραμματίζει, διορθώνει, αναλύει και συνθέτει για να φτιάχνει αυτά ακριβώς τα νέα μέσα παραγωγής.
Δεν είναι μαγικός και πολλά υποσχόμενος ο hi-tech κλάδος. Έχει περιορισμούς, ενδογενή δυναμική απορρύθμισης, παραγωγικές ’’κορυφές’’. Διαβάστε από την επιθεώρηση Endnotes 2 ένα απόσπασμα από το άρθρο ’’sleepworkers enquiry’’ : ’’Μετά από μια πρώιμη περίοδο κακής κωδικοποίησης εξαιτίας του κατακερματισμού του διαδικτύου σε μια Βαβέλ από διαφορετικές πλατφόρμες, browsers και γλώσσες, αναπτύχθηκε στον κόσμο του προγραμματισμού μια κοινή παραδοχή για τη σημασία των προτύπων (web standards).
Κεντρικό ρόλο σε αυτά τα πρότυπα παίζει η ιδέα της οικουμενικότητας: οτιδήποτε συμμορφώνεται με τα πρότυπα αυτά θα πρέπει να λειτουργεί και να υποστηρίζεται. Αν δεν ακολουθείς τα πρότυπα είναι σαν να γυρεύεις μπελάδες, και είναι ευθύνη σου αν βρεθείς να σπαταλάς το κεφάλαιό σου στο τεχνολογικό περιθώριο. Η Microsoft κατέληξε να γίνει ουραγός λόγω της συνεχούς της περιφρόνησης για αυτά τα πρότυπα και της ροπής της να αναπτύσσει ιδιοκτησιακές λογικές στον μεγάλο δημόσιο χώρο του ίντερνετ.
Οι προγραμματιστές άρχισαν να βάζουν περήφανα λογότυπα με τα web standards στις προσωπικές τους ιστοσελίδες και έγιναν ένθερμοι υποστηρικτές τεχνολογιών όπως ο Mozilla Firefox, ο οποίος, εκτός από το ότι είναι «ελεύθερο λογισμικό», πάντα υπερίσχυε άνετα του Internet Explorer όσον αφορά τη συμβατότητα με τα πρότυπα. Τα πρότυπα απέκτησαν κύρος στο ηθικό σύμπαν του προγραμματιστή μεγαλύτερο ακόμα και από αυτό του ελεύθερου λογισμικού.
Το να τηρείς τα πρότυπα σημαίνει να υιοθετείς τη σκοπιά ενός ηθικού απολύτου, ενώ το να αποκλίνεις από αυτά συνιστά μια ανάξια κατάπτωση στα ιδιαίτερα συμφέροντα μεμονωμένων ομάδων.
Η καθολίκευση αυτών των εργασιακών πρακτικών εξελίχθηκε στην ιδιαίτερη προσταγή του πληροφοριακού κεφαλαίου: μια υποχρέωση προς την «αόρατη εκκλησία» του διαδικτύου.’’
Αυτή είναι η πραγματικότητα σήμερα. Το ελεύθερο λογισμικό και η ελεύθερη παραγωγή του είναι πλέον ενσωματωμένες έννοιες προστιθέμενης αξίας στην αλυσίδα παραγωγής περιεχομένου. Αυτά τα Web standards είναι οι σύγχρονες κορυφές της παραγωγικότητας στις οποίες καλείται η ανθρώπινη εργασία να παράγει όλο και περισσότερο, όλο και πιο έντονα. Το ’’ηθικό σύμπαν’’ του προγραμματιστή ανταγωνίζεται την ομότιμη παραγωγή και το ελεύθερο λογισμικό.
Δεν είμαι τεχνοφοβικός ούτε πολέμιος της εξέλιξης της τεχνολογίας. Το αντίθετο μάλιστα. Πιστεύω ότι οι ρυθμοί αποδοτικότητας των καινοτομιών θα καθορίσουν το εισόδημα του μέλλοντος. Αλλά εδώ είναι που μπαίνει το δικό μου -ταπεινό- ερωτηματικό: εισόδημα πόσο και για ποιους, μετά τα υπέρογκα κέρδη των ολιγοπωλίων στο διαδίκτυο;
Άραγε οι σύγχρονοι εργάτες της σκέψης θα μπορέσουν να αμείβονται αξιοπρεπώς - έστω και εξ αποστάσεως ή ως Free lancers - σε τεχνολογικούς οργανισμούς που δεν θα χρειάζεται να έχουν in House τους υπαλλήλους τους; Με τι μισθούς, πόσα ένσημα, πόση νοσοκομειακή κάλυψη και ποια εργασιακά δικαιώματα; Η Amazon που έφθασε σε χρημ/κή κεφαλαιοποίηση το 1 τρις $ έκανε -αναγκαστικά- το πρώτο βήμα: αύξησε τους μισθούς.
Μπορεί να την ακολουθήσει άραγε μια μικρομεσαία εθνική επιχείρηση (διότι αυτές στηρίζουν την παγκόσμια νέα οικονομία) ή θα αναγκαστεί να ’’προσλάβει’’ το προϊόν που παράγουν οι παραγωγοί ώστε να δημιουργούνται οικονομίες κλίμακος; Το στοίχημα είναι μεγάλο, δύσκολο και αποτελεί πρόκληση για την μελλοντική μορφή του γνωσιακού καπιταλισμού...
