Του Martin Wolf *
Ο γνωστός Γάλλος οικονομολόγος, καθηγητής Τομά Πικεττί,πριν πέντε χρόνια, έγραψε ένα εξαιρετικά σημαντικό βιβλίο. Οι ανοιχτόμυαλοι αναγνώστες σίγουρα δεν θα μπορέσουν να αγνοήσουν τα αποδεικτικά στοιχεία και τα επιχειρήματα που παρουσιάζει.
Το «Capital in the Twenty-First Century» περιλαμβάνει τέσσερα αξιοσημείωτα επιτεύγματα:
Πρώτον, μάς πηγαίνει πίσω στους ιδρυτές της πολιτικής οικονομίας. Ο ίδιος ο Πικεττί βλέπει τα οικονομικά «ως κλάδο των κοινωνικών επιστημών, μαζί με την ιστορία, την κοινωνιολογία, την ανθρωπολογία και τις πολιτικές επιστήμες». Το αποτέλεσμα είναι μια δουλειά ευρύτατου ιστορικού φάσματος, που βασίζεται σε πλήρη και εμπεριστατωμένη έρευνα και διαποτίζεται από ιστορικές αναφορές.
Επιμένει επίσης ότι οι κοινωνικοί επιστήμονες «πρέπει να κάνουν επιλογές και να πάρουν θέση αναφορικά με συγκεκριμένους θεσμούς και πολιτικές, είτε πρόκειται για το κοινωνικό κράτος, το φορολογικό σύστημα, ή το δημόσιο χρέος».
Δεύτερον, το βιβλίο βασίστηκε σε ένα 15ετές πρόγραμμα εμπειρικής έρευνας που έγινε σε συνεργασία και με άλλους ακαδημαϊκούς. Το αποτέλεσμα είναι ότι αλλάζουν όσα γνωρίζουμε για την ανάπτυξη του εισοδήματος και του πλούτου (που εκείνος αποκαλεί κεφάλαιο) για τους τρεις τελευταίους αιώνες στις χώρες υψηλού εισοδήματος. Αυτό καθιστά το συγκεκριμένο βιβλίο μια συναρπαστική οικονομική, κοινωνική και πολιτική ιστορία.
Ένα από τα συμπεράσματα που εξάγονται είναι στη σημερινή πορεία της οικονομίας, στη Δύση κατά κύριο λόγο, δεν υπάρχει γενική τάση προς ευρύτερη οικονομική ισότητα. Ακόμη, Πικεττύ παρατηρεί ότι ο συγκριτικά μεγαλύτερος βαθμός ισότητας που παρατηρήθηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν αποτέλεσμα σκόπιμης πολιτικής, ιδίως της προοδευτικής φορολογίας, αλλά ακόμη περισσότερο αποτέλεσμα της καταστροφής του κληροδοτημένου πλούτου στην Ευρώπη κατά την περίοδο 1914-1945.
Ένα ακόμη συμπέρασμα είναι πως αναδημιουργείται με αργό ρυθμό ο «κληρονομικός καπιταλισμός». Πρόκειται για το μοντέλο του 19ου αιώνα, κατά το οποίο ο κόσμος κυριαρχείται από τον κληροδοτημένο πλούτο.
Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η άνοδος του ανθρώπινου κεφαλαίου θα μειώσει την οικονομική σημασία άλλων μορφών πλούτου. Ο Πικεττί, όμως, σημειώνει ότι «το μη ανθρώπινο κεφάλαιο» φαίνεται πως στον 21ο αιώνα είναι εξίσου σημαντικό όσο ήταν κατά τον 18ο και τον 19ο αιώνα. Άλλοι υποστηρίζουν ότι ο «πόλεμος των τάξεων» θα αντικατασταθεί από τον «πόλεμο των γενεών».
Η ανισότητα ενός μίας γενιάς, όμως, παραμένει πολύ μεγαλύτερη από την ανισότητα που καταγράφεται μεταξύ διαφορετικών γενεών. Άλλοι, πάλι, επισημαίνουν ότι, ειδικότερα στις ΗΠΑ, η κινητικότητα που καταγράφεται στο πλαίσιο μιας γενιάς επιδεινώνει την ανισότητα εισοδημάτων. Και αυτό είναι λάθος. Η άνοδος της ανισότητας των εισοδημάτων στις ΗΠΑ κατά τις τελευταίες δεκαετίες παραμένει η ίδια. Είναι εξαιρετικά σπάνιο για κάποιον που δεν τελείωσε το Λύκειο να γίνει πρόεδρος της General Electric.
Ένα ακόμη σημαντικό εύρημα είναι πως ο λόγος πλούτου-εισοδήματος στην Ευρώπη, ειδικότερα στην Γαλλία και την Βρετανία, έχει ενισχυθεί σημαντικά, ξεπερνώντας ακόμη και τα αμερικανικά επίπεδα. Εξίσου σημαντική είναι η πρόσφατη αύξηση που καταγράφεται στο μερίδιο του εισοδήματος που αντιστοιχεί στο ανώτατο 1% των αγγλόφωνων χωρών (κυρίως στις ΗΠΑ) από το 1980.
Ίσως το πιο εκπληκτικό στοιχείο είναι πως «το πλουσιότερο 1% του πληθυσμού αντιστοιχεί στο 60% της αύξησης του εθνικού εισοδήματος στις ΗΠΑ για την περίοδο 1977-2007». Αυτό δεν εξηγείται μόνον από την τεχνολογία και την παγκοσμιοποίηση, δεδομένου ότι οι συγκεκριμένοι παράγοντες ισχύουν για όλες τις χώρες υψηλού εισοδήματος.
Με λίγα λόγια, τα δύο πιο εντυπωσιακά συμπεράσματα είναι η άνοδος του «Super managers» στις ΗΠΑ και η επιστροφή της Ευρώπης στον «κληρονομικό καπιταλισμό».
Τρίτον, ο Πικεττί χρησιμοποιεί απλά οικονομικά μοντέλα για να εξηγήσει τί συμβαίνει. Σημειώνει, για παράδειγμα, ότι η τεράστια άνοδος στα κέρδη από εργασία στην ανώτερη εισοδηματική τάξη των ΗΠΑ δεν εξηγείται από τους σταρ του πενταγράμμου και των γηπέδων, αλλά από την αύξηση στις αποδοχές των μάνατζερ. Υποστηρίζει ότι αυτό είναι αποτέλεσμα της υποχώρησης στην οριακή φορολογία (ανά προστιθέμενη μονάδα εισοδήματος), η οποία έχει αυξήσει το κίνητρο διαπραγμάτευσης για αύξηση των μισθών, σε συνδυασμό με τις αλλαγές στους κοινωνικούς κανόνες.
Η άλλη άποψη –ότι η οριακή παραγωγικότητα των ανώτατων διευθυντικών στελεχών έχει εκτιναχθεί– δεν είναι πειστική κατά την άποψη του Πικεττί, εν μέρει επειδή η οριακή παραγωγικότητα ενός μάνατζερ δεν μπορεί να μετρηθεί και εν μέρει επειδή η συνολική οικονομική απόδοση δεν έχει βελτιωθεί από την δεκαετία του 1960.
Πιο ενδιαφέρουσα ακόμη είναι η θεωρία του Πικεττί για την συσσώρευση κεφαλαίου. Υποστηρίζει ότι ο λόγος κεφαλαίου προς εισόδημα θα αυξηθεί χωρίς όριο ενόσω ο λόγος απόδοσης είναι σημαντικά υψηλότερος από τον ρυθμό ανάπτυξης της οικονομίας.
Συνήθως έτσι γίνεται, υποστηρίζει ο Πικεττί. Μοναδικές εξαιρέσεις κατά τους τελευταίους αιώνες είναι εκείνες κατά τις οποίες ένα σημαντικό μέρος της απόδοσης του πλούτου καταστράφηκε, ή απαλλοτριώθηκε, ή όταν η οικονομία έχει ευκαιρία για εξαιρετικά ταχεία ανάπτυξη, όπως συνέβη στην μεταπολεμική Ευρώπη ή στις αναδυόμενες οικονομίες σήμερα.
Αυτή η θεωρία στηρίζεται σε δύο αποδεικτικά στοιχεία. Το πρώτο είναι ότι ο λόγος της απόδοσης επηρεάζεται μόνον ελαφρώς από τον λόγο κεφαλαίου/εισοδήματος. Στην γλώσσα των οικονομολόγων, η «ελαστικότητα της υποκατάστασης» μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας είναι μεγαλύτερη του ενός. Μακροπρόθεσμα, αυτό φαίνεται εφικτό. Πράγματι, στην εποχή της ρομποτικής η ελαστικότητα μπορεί να ενισχυθεί περαιτέρω.
Το άλλο αποδεικτικό στοιχείο είναι ότι οι καπιταλιστές συνήθως αποταμιεύουν ένα αρκετά μεγάλο μέρος των αποδόσεών τους, ώστε να εξασφαλίσουν ότι τα κεφάλαιά τους θα συνεχίσουν να αυξάνονται τουλάχιστον εξίσου γρήγορα με την οικονομία. Αυτό ενδεχομένως να ισχύει για τους πολύ πλούσιους, οι οποίοι πιθανότατα καταγράφουν και τις υψηλότερες αποδόσεις.
Οι μικρές περιουσίες μπορούν να φαγωθούν, όχι όμως οι μεγάλες. Η τάση για αύξηση των κεφαλαίων με ρυθμό μεγαλύτερο της οικονομικής ανάπτυξης είναι ακόμη πιο έντονη όταν ο ρυθμός ανάπτυξης της οικονομίας είναι χαμηλός, είτε λόγω δημογραφικών παραγόντων είτε επειδή η τεχνολογική πρόοδος είναι αδύναμη. Επίσης, οι κοινωνίες όπου κυριαρχεί το κεφάλαιο είναι οικονομίες χαμηλής ανάπτυξης.
Τέταρτον, ο Πικεττί διατυπώνει τολμηρές και προφανώς μη ρεαλιστικές συστάσεις πολιτικής. Συγκεκριμένα, ζητά την επιστροφή σε υψηλότερους οριακούς φορολογικούς συντελεστές για τα ανώτατα εισοδήματα και προοδευτικό φόρο πλούτου. Ειδικά για την τελευταία πρόταση, το επιχείρημα είναι πως τα δηλωθέντα εισοδήματα των πιο πλούσιων είναι πολύ μικρότερα από τα αληθινά οικονομικά τους έσοδα (δηλαδή το πόσο μπορούν να καταναλώσουν χωρίς να μειωθεί ο πλούτος τους).
Οι πλούσιοι μπορούν ακόμα και να βγουν εκτός κάθε φορολογικής δικαιοδοσίας, απολαμβάνοντας την δημοσιονομική θέση που είχαν οι αριστοκράτες στην Γαλλία προ της Επαναστάσεως. Αυτό το γεγονός αμβλύνει μία από τις επικρίσεις που ασκεί το βιβλίο για την εξάρτηση από τα προ φόρων στοιχεία: με την πάροδο του χρόνου, η ικανότητα των χωρών για αναδιανομή πόρων προς τα μεσαία και κατώτερα εισοδήματα μπορεί να εκμηδενιστεί.
Ωστόσο, το βιβλίο έχει και σαφείς αδυναμίες. Η πιο σημαντική είναι πως δεν εξηγεί γιατί η εκτίναξη της ανισότητας –την οποία αποδεικνύει επαρκέστατα– έχει σημασία. Ο Πικεττί προϋποθέτει ότι είναι κάτι σημαντικό, χωρίς να το αποδεικνύει.
Ένα επιχείρημα είναι ότι η ανισότητα αποτελεί κίνητρο (ή προϊόν) καινοτομίας. Η σύγχρονη ανισότητα και, πρωτίστως, ο κληροδοτημένος πλούτος δεν είναι απαραίτητα γι’ αυτό τον σκοπό. Ένα ακόμη επιχείρημα είναι ότι το προϊόν δίκαιων διαδικασιών πρέπει να είναι δίκαιο. Ακόμη και αν οι διαδικασίες που καθοδηγούν την ανισότητα ήταν οι ίδιες (που αμφισβητείται), δεν είναι αυτή η μόνη πηγή διανεμητικής δικαιοσύνης.
* Κορυφαίος αρθρογράφος των Financial Times
