Του Ηλία Καραβόλια
Είναι δύσκολο στην εποχή μας να παρακολουθείς διανοητές/στοχαστές υψηλού επιπέδου.
Οι ανάγκες της καθημερινότητας και της βιοπάλης κάνει πολλούς ανθρώπους να μην έχουν χρόνο-ενώ έχουν θέληση- να ψάξουν την γνώση (αν και υπερ-δικτυωμένοι στις μηχανές αναζήτησης και στα social media) και κυρίως την αποκωδικοποίηση, την απομάγευση του σύγχρονου κόσμου της υπερσυνδεσιμότητας για το υποκείμενο και τις κοινωνίες του θεάματος και της εικονικής πραγματικότητας.
Ένας ιδιαίτερα καλλιεργημένος φιλόσοφος που τολμά να βάλει το νυστέρι στα οικονομικό-κοινωνικά δεδομένα της παγκοσμιοποιημένης υπερ-πραγματικότητας, είναι ο καθηγητής Απόστολος Αποστόλου.
Σε ένα από τα τελευταία του έργα, ένα Λεξικό Κλινικής Φιλοσοφίας, νοηματοδοτεί εκ νέου την σύγχρονη πραγματικότητα που πρέπει εμείς οι θεωρητικοί της Οικονομίας να κατανοήσουμε στον πυρήνα της. Και αναφέρομαι στην ’’γλώσσα του κεφαλαίου’’. Λέει ο Αποστόλου:
’’Το κεφάλαιο είναι ένας σημειωτικός και μη γλωσσικός χειριστής και η διαφορά είναι σημαντική. Στον καπιταλισμό τα σημεία ρέουν (το κέρμα, οι αλγόριθμοι, τα διαγράμματα, οι εξισώσεις) και δρουν απευθείας επί των υλικών ροών, χωρίς να διέρχονται μέσα τους σημασίες, χωρίς να σκηνοθετούν μια σχέση μεταξύ ενός σημαίνοντος και ενός σημαινόμενου, όπως ακριβώς συμβαίνει με την γλώσσα.
Η ημι-σημασιακή σημειωτική του νομίσματος, οι αλγόριθμοι, δουλεύουν ανεξάρτητα από το αν σημαίνουν κάτι σε κάποιον. Όλα αυτά δεν είναι κλειδωμένα με την έννοια του δυισμού / και του νοήματος. Είναι σημεία -χειριστές, σημεία-δύναμης, των οποίων η δράση δεν περνά μέσα από την συνείδηση και μέσα από την αντιπροσώπευση (διαγραμματική δράση). Ο καπιταλισμός είναι μακρο-εντοπιστικός και όχι λογο-κεντρικός, γι’ αυτό χρειαζόμαστε τη σημειωτική και όχι απλώς τη γλωσσολογία’’
Ξέρω ότι είναι δύσκολο να παρακολουθήσει κανείς αυτό το είδος της φιλοσοφικής ερμηνείας και ανάλυσης της οικονομίας. Είναι όμως χρήσιμο να αντιληφθούμε τι εννοεί ο Αποστόλου όταν μιλάει για ’’σημεία που ρέουν στον καπιταλισμό και δρουν απευθείας επι των υλικών ροών, χωρίς να διέρχονται μέσα τους σημασίες’’.
Είναι εκπληκτικό πώς η σημειολογία του σύγχρονου καπιταλισμού απο-εδαφικοποιεί και ταυτόχρονα υπερ-εκθέτει σημαίνοντα και σημαινόμενα, όπως ακριβώς κωδικοποιεί τα σημεία ο μηχανισμός της γλώσσας. Και εδώ θέλω να καταθέσω την ταπεινή μου άποψη, αφού συμφωνήσω στο ισχυρό νόημα που παραθέτει ο καθηγητής Αποστόλου για τον ’’μακρο-εντοπιστικό καπιταλισμό’’ που έπαψε να είναι ’’λογο-κεντρικός’’.
Προσωπικά, επιλέγω μια επιπρόσθετη έννοια, αυτή του ’’εκθετικού καπιταλισμού’’. Και το κεφάλαιο ’’ ως σημειωτικός και μη γλωσσικός χειριστής’’ που λέει ο Αποστόλου, κυριαρχείται πλέον και από μια νέα μορφή αξίας μέσα στους χρόνους των δικτύων και των data.
Πιστεύω ότι η νέα χρηματοπιστωτική μορφή του ψηφιακού και υπερ-επιταχυνόμενου/δορυφορικού κεφαλαίου παράγει πλέον εκτός της αξίας χρήσης και της ανταλλακτικής, και την ’’αξία έκθεσης’’ προϊόντων αλλά και υπηρεσιών μέσα στα δίκτυα και στις ροές που σωστά περιγράφει ο Αποστόλου. Φανταστείτε μόνο την αξιοδότηση και την συνεχή τιμολόγηση στις δημοπρασίες προϊόντων (auctions) σε πλατφόρμες όπως η e-bay για παράδειγμα.
Αυτή η εκθετική αξία κυκλοφορεί στις πληροφοριακές λεωφόρους και μετουσιώνεται σε ’’αξία σημείου’’, σε χρηματοοικονομικά ψηφιακά ίχνη, ενώ ταυτόχρονα ανταγωνίζεται το μονίμως ανατιμημένο νόμισμα, τον άυλο χρυσό της εποχής: την πληροφορία, τα δεδομένα και την διαχείριση τους.
Στην πραγματικότητα κεφάλαιο και πληροφορία βρίσκονται σε αλληλεπίδραση αλλά ταυτόχρονα και σε ανταγωνιστικό συνεχές. Άλλωστε τα data αποκωδικοποιούν και ταυτόχρονα κωδικοποιούν τις τιμές στις ψηφιακές οθόνες και στα ταμπλό των χρηματιστηρίων.
Αλλά ας γυρίσουμε στο φορτίο της σχέσης Κεφάλαιο- Γλώσσα. Ναι, το χρηματοπιστωτικό μοχλευμένο κεφάλαιο, το χρήμα-ψηφίο, δομεί μια νέα οικονομική μετα-γλώσσα η οποία πιστεύω ότι διακρίνεται:
α) σε αυτοαναφορική, αφού το κεφάλαιο μοχλεύεται εσωτερικά και αυτό-αναπαράγεται ως κώδικας σημείων (ψηφιακά ποσά),
β) σε προ-Λογική, αφού το ύψος της τιμής του κεφαλαίου διατηρείται πριν το Λόγο του κεφαλαίου( Τιμή/Αξία) μέσω της εκθετικής του αξίας, της αξίας ’’ροής’’, η οποία απομειώνει την ανταλλακτική αξία και απωθεί την αξία χρήσης στο συναλλακτικό σύμπαν.
Πρόκειται για μια νέα ’’γλώσσα’’, ένα νέο αλφάβητο νομισματικής και ψηφιακής σημειωτικής. Οι κοινωνίες περιστρέφονται και μπαίνουν σε περιδίνηση γύρω από αυτή την νέα σημειωτική πραγματικότητα που μασκαρεύει την κυνική γλώσσα του σύγχρονου χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου.
Διαβάζουμε πλέον το χρήμα ως ψηφιακή σειρά στο smartphone, κάνουμε ανέπαφες πληρωμές, δικτυακές συναλλαγές, ψηφιακές εκκαθαρίσεις. Το κεφάλαιο ως χρήμα-ροή απομακρύνεται (όπως λέει και ο Αποστόλου) από τις υλικές ροές και αυτο-αναφέρεται/αυτο-αναπαράγεται από τους αλγόριθμους, τα παράγωγα, την ρομποτική μηχανική των συναλλαγών υψηλής συχνότητας, την τεχνητή νοημοσύνη που ρυθμίζει προσφορά και ζήτηση.
Αυτή η σύγχρονη ψηφιακή πραγματικότητα δεν συσχετίζεται με την αναδιανεμητική αποτελεσματικότητα της σύγχρονης παρασιτικής οικονομίας, τόσο για το υποκείμενο όσο κατ’ επέκταση και για τις κοινωνίες....
