Του Ηλία Καραβόλια
Η συζήτηση περί σύμφωνης γνώμης εργαζομένων-εργοδοτών και εργασίας 7 ημερών φαίνεται εκ πρώτης όψεως ως ’’φυσιολογικό συμβόλαιο’’ μεταξύ προσφοράς και ζήτησης ανθρωπίνου κεφαλαίου.
Αν ο εργαζόμενος ζητάει υπερωρίες και επιπλέον εισόδημα και αν ο εργοδότης το προσφέρει, τότε ο αυτοματισμός της σύγκλισης των βουλήσεων μοιάζει να είναι ’’δίκαιη ισορροπία’’, φυσιολογική συμφωνία χωρίς εξαναγκασμούς και εκμετάλλευση.
Αυτά πρεσβεύει ο φιλελεύθερος ορθολογισμός που αναγνωρίζει στο ’’εγώ’’ το δικαίωμα της επιλογής ως υπέρτατο δικαίωμα και όταν κάποιο άτομο θεωρεί ότι ο ελεύθερος χρόνος του κοστολογείται ως χρήμα- δεδομένων των αναγκών του. Και στην αξιολόγηση/προτεραιοποίηση αναγκών/χρόνου, το ισοζύγιο έχει μεταβληθεί εδώ και πολλά χρόνια.
Οι δε θεωρίες περί αναγκαίας αναπαραγωγής του εργατικού κεφαλαίου δεν ταιριάζουν πλέον στο σημερινό σκηνικό του παγκόσμιου ψηφιακού εργοστασίου που λειτουργεί 24 ώρες την ημέρα και 7 ημέρες αδιάλειπτα.
Αλλά ας δούμε την οικονομική πραγματικότητα στην εποχή της απορρύθμισης των αγορών( άρα και της εργασίας), στην εποχή της έξαρσης μερικής απασχόλησης, απαξίωσης του μισθού στην εποχή των zero hour contracts( συμβάσεις μηδενικού ωραρίου).
Ο σύγχρονος εργαζόμενος του γνωσιακού καπιταλισμού, ακόμα και αν είναι μισθωτός, στην ουσία αυτο-αναλώνει το ατομικό του κεφάλαιο (βλ. Lazzarato, Berardi, Marazzi, Rifkin, κ.α) και μάλιστα εκτός ωραρίου εξαρτημένης εργασίας. Όλοι μας ξέρουμε ότι ως μισθωτοί ιδιωτικού τομέα (αλλά και δημόσιου τομέα, να είμαστε δίκαιοι...)οι περισσότεροι παίρνουν την δουλειά από το γραφείο στο σπίτι. Πόσοι δεν είναι αυτοί που μένουν πάνω απο τον υπολογιστή τους ώρες ατελείωτες ακόμα και στο κρεβάτι τους ; Και φυσικά αυτές οι υπερωρίες- στην εργασία του σπιτιού-πολύ απλά δεν πληρώνονται....
Έγραψα πρόσφατα ότι αυτή η υπερεντατική παραγωγική δραστηριότητα βαδίζει χέρι-χέρι με την ’’εξελικτική αποδοτικότητα’’ του συστήματος : αυξημένες ροές κεφαλαίου θα ζητούν όλο και περισσότερα εργατικά χέρια και μυαλά πιέζοντας τον μισθό προς τα κάτω αλλά και υποτιμώντας την αξία της καινοτομίας, σε πλήρη αντιδιαστολή με τα ψευδο-αξιώματα για νόμους προσφοράς/ζήτησης και σημεία ισορροπίας.
Στο Endotes 2 (σημ.: την μετάφραση βρίσκουμε στις Ταξικές Μηχανές στο site τους) υπάρχει ένα κεφάλαιο με τίτλο ’’Υπνεργατική Έρευνα’’ όπου ένας προγραμματιστής λογισμικού λέει μεταξύ άλλων:
’’Σήμερα το πρωί, όντας στην κατάσταση εκείνη μεταξύ ύπνου και συνειδητότητας στην οποία έχεις συναίσθηση του περιεχομένου των ονείρων σου λίγο πριν ξυπνήσεις, συνειδητοποίησα ότι ονειρευόμουν ξανά σε κώδικα. Αυτό συμβαίνει πάνω-κάτω τις τελευταίες εβδομάδες – στην πραγματικότητα, τις περισσότερες φορές που συνειδητοποιώ το περιεχόμενο των διαδρομών της ασυνείδητης σκέψης μου, αυτό συνδέεται με έναν αφηρημένο τρόπο με τη δουλειά μου.
Θυμάμαι να ακούω τον ήχο του τηλεφωνικού κέντρου, ενώ βρισκόμουν μεταξύ ύπνου και ξύπνιου, την περίοδο που η δουλειά μου ήταν αυτή, ή επίσης ιστορίες από φίλους που έκαναν μια επιπλέον βάρδια από τη στιγμή που έπεφταν για ύπνο και μέχρι να ξυπνήσουν, με τα επαναλαμβανόμενα μπιπ της ταμειακής μηχανής να διακόπτουν τη νύχτα.
Όμως το να ονειρεύεσαι για τη δουλειά σου είναι ένα πράγμα? το να ονειρεύεσαι μέσα στη λογική της δουλειάς σου είναι κάτι τελείως διαφορετικό. Είναι βέβαια θλιβερό το ασυνείδητο κάποιου να μην βρίσκει κάτι καλύτερο να κάνει από το να επιστρέφει σε μια άχαρη δουλειά και να συνεχίζει να εργάζεται, ή οι αισθήσεις του να μοιάζουν σφραγισμένες με το παρατεταμένο αποτύπωμα που αφήνει πίσω της μια εργάσιμη ημέρα.
Αλλά στην περίπτωση των ονείρων που βλέπω, η ίδια η κίνηση του μυαλού μου μετασχηματίζεται: καθίσταται αυτή της δουλειάς μου. Είναι σαν τα καθημερινά, επαναλαμβανόμενα μοτίβα σκέψης και η ιδιαίτερη λογική που μετέρχομαι όταν ασχολούμαι με τη δουλειά μου να εντυπώνονται στο μυαλό? να μετατρέπονται στην προκαθορισμένη λογική με την οποία σκέφτομαι. Αυτό είναι κομμάτι τρομακτικό’’
Πόσοι δεν έχουμε νιώσει στον ύπνο μας αυτά τα ασυνείδητα φαινόμενα; Και ειλικρινά, πόσο ακριβώς ’’ασυνείδητα’’ είναι αυτά τα αποτελέσματα απωθημένων σκέψεων, άγχους και υπερεντατικής εργασίας εντός μιας κοπιαστικής μέρας;
Είτε πρόκειται για αυτο-απασχολούμενο ελεύθερο επαγγελματία, είτε για επιχειρηματία ή μισθωτό στέλεχος, η υπερένταση και το στρες είναι φορτία που σωματοποιούνται, εντυπώνονται στον εγκέφαλο και ο ατομικός ψυχισμός βομβαρδίζεται από νευρο-ερεθίσματα που δημιουργούν μια μόνιμη υπερ-ένταση στο νου και στο σώμα.
Είμαστε εγκλωβισμένοι με συγκεκριμένη κανονιστικότητα : όχι μόνο πρέπει να εκτελούμε σωστά τη δουλειά με την τεχνική έννοια του όρου,αλλά και να την εντυπώνουμε στο φιλμ του μυαλού μας,στην νοητική μας θεατρική λειτουργία μεταξύ ρόλων και αυθεντικού εαυτού.
Όπως αναλύεται στο ίδιο περιοδικό,στο ίδιο άρθρο:
’’Ποτέ το κεφάλαιο δεν έχει καταφέρει να αναγκάσει τους ανθρώπους να δουλεύουν 24 ώρες την ημέρα –ή έστω έναν κοντινό αριθμό ωρών– και είναι σαφές ότι πάντα οι άνθρωποι θα ελέγχουν τα αποδεκτά όρια της εργάσιμης ημέρας τους. Αυτή είναι η θεμελιώδης λογική της σχέσης κεφαλαίου-εργασίας και δεν χρειαζόμαστε την ψευδο-κοινωνιολογία της εργατικής έρευνας για να την ανακαλύψουμε’’
Ξέρω ότι οι ορθόδοξοι libertarians θα αντιδράσουν με την πιο πάνω παράγραφο και θα την θεωρήσουν δογματική κρυφο-μαρξιστική θεώρηση. Διαφωνώ.
Πρόκειται για μια πραγματικότητα αφού οι συσχετισμοί ισχύος μεταξύ εργασίας-κεφαλαίου έχουν μεταβληθεί μετά τα reaganomics και τα οικονομικά της προσφοράς στις ΗΠΑ (σημ: μια ετερόδοξη μη αποδεκτή από τους περισσότερους οικονομολόγους σχολή στα οικονομικά η οποία δίνει υπερβολική σημασία στο ρόλο που παίζουν τα φορολογικά κίνητρα στη συμπεριφορά της οικονομίας ).
Και αυτό γιατί όταν αυξάνονται οι ανισότητες( και ουδείς αμφισβητεί πλέον ότι αυξήθηκαν διεθνώς από την δεκαετία του ’80 μέχρι σήμερα) η ορθόδοξη οικονομική σκέψη συστηματικά αγνοεί δύο φαινόμενα :
-Την ’’επίδραση αντικατάστασης’’ όπου η μείωση του καθαρού εισοδήματος οδηγεί σε λιγότερη επιθυμία για εργασία, αφού η ανταμοιβή είναι μικρότερη
- Την ’’επίδραση εισοδήματος’’ όπου η μείωση του καθαρού εισοδήματος οδηγεί σε επιθυμία για περισσότερη εργασία ώστε να υπάρχει ίδιο επίπεδο κατανάλωσης.
Πάλι επανέρχεται δηλαδή η θεωρία της ορθολογικής επιλογής και ο ordo-φιλελευθερισμός ως σημαντικοί πυλώνες της αγοράς εργασίας και των τιμών ισορροπίας( μισθοί και επιτόκιο). Για να γίνω πιο σαφής : το ’’εγώ’’ λειτουργεί πλέον σαν ανώνυμη εταιρεία όπου οι συντελεστές παραγωγής του (δεξιότητες,ταλέντο,αντοχή) έχουν μπει σε μια συνάρτηση πλήρους συσχέτισης με τα χρονικά όρια που επιβάλλει η εξοντωτική κούρσα ανταγωνιστικότητας, υπεραπόδοσης και ολοένα και πιο αυξημένη παραγωγικότητα.
Οι μελέτες διεθνώς για την συσχέτιση αυτή (βλ. Pikkety, Ganz, Piore, κ.α) δείχνουν ότι οδηγούν στο προφανές που κρύβουν τα συστημικά ΜΜΕ: ένταση των ανισοτήτων.
Η Εργασία έχει μπει στον κρυπτογραφημένο κωδικό 24 ώρες/7 ημέρες. Πενθήμερα και οχτάωρα(για τα οποία χύθηκε αίμα αθώων εργατών στην Ιστορία) μοιάζουν έννοιες άλλης εποχής, δυστυχώς.
Η προσαρμοστικότητα συμβαδίζει χέρι-χέρι με τον υπερ-αυτοματισμό, την υπερ-συνδεσιμότητα και την υπερ-δικτύωση του σύγχρονου προλετάριου που μπορεί να μην βλέπει τις αλυσίδες όμως είναι πασιφανές ότι έχει αλυσοδεθεί από τον αμείλικτο χρόνο της υπερ-εξειδικευμένης τεχνολογικής υπερ-παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών...
