της Ana Palacio*
Οι φετινές εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο είναι γεμάτες αγωνία. Θα παραμείνει όρθιο το φιλοευρωπαϊκό κέντρο; Θα είναι τόσο καλά δομημένο ώστε να λειτουργήσει; Θα διαταράξει άραγε μια μαχητική ομάδα εθνο-λαϊκιστών τις εκάστοτε συνεδριάσεις;
Παρότι εξαιρετικά σημαντική, η συζήτηση αυτών των ερωτημάτων αναλώνεται στα επουσιώδη. Τώρα που έφθασε πια η ώρα των εκλογών, η Ευρώπη μπορεί να δώσει τέλος στην εμμονή της με το ενδεχόμενο αποτέλεσμα και να επικεντρωθεί στις πραγματικές προκλήσεις που ακολουθούν.
Η πρώτη πρόκληση που έρχεται αντιμέτωπη η Ευρώπη είναι η επερχόμενη οικονομική ύφεση. Μια δεκαετία μετά την οικονομική κρίση όπου απείλησε την οικονομία της, προκαλώντας χάος τόσο στην πολιτική της όσο και το κοινωνικό της πρότυπο, ο μέσος ετήσιος αριθμός αύξησης παραμένει χαμηλός στο 1,5%. Και ίσως το χειρότερο να μην έχει έρθει ακόμη. Το χρέος αυξάνεται με ταχύτατους ρυθμούς και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) έχει ξεκινήσει εκ νέου σημαντικά μέτρα για την αποτροπή μιας τέτοιας ύφεσης.
Σε αντίθεση με την προ δεκαετίας κρίση, η ζημιά που μπορεί να προκληθεί από μια επερχόμενη ύφεση δεν θα βλάψει μόνο τη νότια Ευρώπη αλλά και την ευρωζώνη ως σύνολο, συμπεριλαμβανομένης της πανίσχυρης Γερμανίας. Η Ε.Ε. επέζησε μετά βίας από την πρώτη κρίση. Μια νέα ύφεση θα κατέληγε σε μια σοβαρή, αν όχι υπαρξιακή, απειλή.
Εύκολα θα σκεφτόταν κανείς ότι 10 χρόνια ήταν αρκετά ώστε να γίνουν βήματα τα οποία θα αποτρέψουν την ιστορία από το να επαναληφθεί.
Παρ΄όλα αυτά, πρωτοβουλίες όπως η δημιουργία τραπεζικής ένωσης και η ολοκλήρωση ενιαίας αγοράς δεν έχουν πραγματοποιηθεί, αφού οι ηγέτες τηε Ευρώπης επιμένουν στη συζήτηση θεμάτων ήσσονος σημασίας και όχι στην εφαρμογή δύσκολών μεταρρυθμίσεων. Μοιάζουν να μην έχουν καταλάβει τη σοβαρότητα της κατάστασης στον οικονομικό τομέα.
Είναι καιρός να κοιτάξουμε μπροστά. Το νέο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο οφείλει να κάνει ότι είναι αναγκαίο για τη στήριξη της Ε.Ε. Το κίνητρο όμως για κάτι τέτοιο θα πρέπει να προέρχεται, κατά κύριο λόγο, από τα μεγαλύτερα και σημαίνοντα μέλη της Ε.Ε. και συγκεκριμένα τη Γερμανία και τη Γαλλία.
Η δεύτερη βασική πρόκληση είναι η διάσπαση της Φιλελεύθερης δημοκρατίας. Αυτό δεν είναι αυστηρά ευρωπαϊκό φαινόμενο αφού παρατηρείται σε όλο τον Φιλελεύθερο Δημοκρατικό κόσμο, ακόμη και στις Η.Π.Α. Όμως η αυξανόμενη στήριξη για λαϊκιστικές επικλήσεις στο συναίσθημα, τη νοσταλγία και την απογοήτευση έχουν ιδιαιτέρως παρατηρηθεί σε μια Ευρώπη που ακόμη βιώνει τις συνέπειες της τελευταίας οικονομικής κρίσης και βρίσκεται αντιμέτωπη με ερωτήματα που αφορούν τη βιωσιμότητα του κοινωνικού προτύπου της.
Μέχρι στιγμής, οι όποιες προσπάθειες να εμποδίσουν τους λαϊκιστές έχουν αποβεί απογοητευτικές και ενίοτε λανθασμένες. Κάποιοι μάλιστα, όπως για παράδειγμα, ο Πρόεδρος της Ολλανδίας, Μαρκ Ρούτε, έχουν κάνει το λάθος του να μιμούνται το μήνυμα και την προσέγγιση τους. Κάποιοι άλλοι, όπως ο Πρόεδρος της Γαλλίας, Εμμανουέλ Μακρόν, έχουν διαδώσει κούφια οράματα ελπίδας με ασαφή αποτελέσματα. Έπειτα, υπήρξαν και οι ελλιπώς οργανωμένες προσπάθειες σύνδεσης της Ε.Ε. με το λαό της, κάτι που επιβεβαιώθηκε από μια σειρά χαοτικών τηλεοπτικών debates τα οποία και στιγμάτισαν την φετινή εκστρατεία για την εκλογή προέδρου της Ε.Ε.
Εάν πρόκειται πραγματικά να φέρουν αντίσταση στους λαϊκιστές και να δώσουν μια νέα πνοή στήριξης στους φιλελεύθερους, οι ηγέτες καθώς επίσης και τα κράτη μέλη της Ε.Ε. οφείλουν να προσπαθήσουν περισσότερο ώστε να αποκαταστήσουν τη σχέση τους με τους πολίτες. Μια καλύτερη προσέγγιση απαιτεί όχι μόνο ευρύτερη, και πιο διαφοροποιημένη, άποψη αλλά και ισχυρή πολιτική βούληση. Εντός αυτού του πλαισίου περιλαμβάνεται η κατασκευή ενός συναρπαστικού αφηγήματος για το ευρωπαϊκό εγχείρημα αλλά, κυρίως και επί της ουσίας, απαιτείται η επίτευξη αποτελεσμάτων.
Κάτι τέτοιο είναι υψίστης σημασίας δεδομένης της τρίτης πρόκλησης που αντιμετωπίζει η Ευρώπη: το μεγάλο χάσμα μεταξύ φιλελεύθερων και μη κυβερνήσεων της Ε.Ε. Και αυτό υφίσταται την τελευταία πενταετία αφού τόσο η Ουγγαρία όσο και η Πολωνία όχι μόνο έχουν απαγορεύσει την κυκλοφορία των ανεξάρτητων Μ.Μ.Ε. και έχουν προβεί σε επίθεση των Μ.Κ.Ο. (Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις) αλλά επίσης έχουν υπονομεύσει την ανεξαρτησία των δικαστικών αρχών. Και ακριβώς αυτό είναι κάτι που έχει οδηγήσει τους ηγέτες της Ε.Ε. να προβούν σε ενεργοποίηση των διαδικασιών επιβολής κυρώσεων του Άρθρου 7 κατά των δύο χωρών για διάβρωση της δημοκρατίας και μη τήρηση των θεμελιωδών αρχών της.
Παρά το γεγονός ότι η πλειοψηφία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου υποστήριξε τα μέτρα αυτά, η στήριξη αυτή δεν υπήρξε ιδιαίτερα ενθουσιώδης καθιστώντας την, καθοδηγούμενη από τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα, ανίσχυρη. Για ακόμη μια φορά, η έλλειψη ενός κοινού στόχου υπονομεύει την ικανότητα της Ε.Ε. να κάνει ότι είναι αναγκαίο – το οποίο στην προκειμένη περίπτωση είναι να ‘υποδουλώσει’ τους μη – φιλελεύθερους.
Η τρίτη και τελευταία πρόκληση είναι δομική. Αυτή φυσικά περιλαμβάνει το Brexit,το οποίο ανεξαρτήτως της τελικής του δομής, θα αλλάξει ολοκληρωτικά την Ε.Ε. Το σημαντικότερο όμως είναι το γεγονός ότι η τελευταία θα εξακολουθήσει να προσποιείται ότι έχει διεθνή απήχηση και ακόμη και η διαδικασία λήψης αποφάσεων διεξάγεται, κατά κύριο λόγο, διεθνώς.
Καμία όμως από αυτές τις προκλήσεις δεν μας εκπλήσσει. Ωστόσο μέχρι στιγμής, οι ηγέτες της Ε.Ε. έχουν αποτύχει παταγωδώς όχι μόνο στην αντιμετώπισή τους αλλά και στο να δημιουργήσουν ένα ευρωπαϊκό σύστημα ευρύτερα ανθεκτικό. Αντιθέτως, έχουν επιτρέψει στους αντιπάλους τους να αποσπάσουν την προσοχή τους από την επίλυση των ουσιαστικών προβλημάτων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η πίεση που ασκεί η Ε.Ε. για ενίσχυση των αμυντικών δυνατοτήτων της δίνοντας ιδιαίτερη βαρύτητα τόσο στο ποιος θα έχει τον έλεγχο των προγραμμάτων και τη διαχείριση της χρηματοδότησης όσο και στην ανάπτυξη των ίδιων των προγραμμάτων. Αυτή η μη προσήλωση στα πραγματικά προβλήματα θα μπορούσε να σημάνει και την πτώση της Ε.Ε.
Οι Ευρωπαίοι πολίτες έχουν αρχίσει να καταλαβαίνουν κάτι τέτοιο. Στα 11 από τα 14 κράτη που συμμετείχαν σε έρευνα του YouGov και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων (European Council of Foreign Relations) η πλειοψηφία των ερωτηθέντων προέβλεψε πιθανή πτώση της Ε.Ε. μέσα στα επόμενα 10-20 χρόνια. Και για ένα έργο που κάποτε φαινόταν ουτοπικό για μια διεθνή -βασισμένη σε αξίες- συνεργασία αυτό είναι μια καταστροφική ανατροπή.
Ανεξαρτήτως της επόμενης σύνθεσης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, το ζητούμενο παραμένει το ίδιο: τα Ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα οφείλουν να ανταλλάξουν τη φιλοδοξία με την ταπεινοφροσύνη, εστιάζοντας την προσοχή τους όχι μόνο στις δυνάμεις και το κύρος τους, αλλά και στην αναβάθμιση και ενίσχυση του έργου που ισχυρίζονται ότι εκπροσωπούν. Σε περίπτωση αποτυχίας, ο δρόμος που τους περιμένει θα είναι σίγουρα επικίνδυνος.
* Πρώην Υπουργός Εξωτερικών της Ισπανίας και πρώην Αντιπρόεδρος και Γενικός Σύμβουλος του Ομίλου της Παγκόσμιας Τράπεζας.
