Του Ναπολέοντα Μαραβέγια*
Όπως ξέρουμε, η ταχύτητα δημιουργίας νέας γνώσης με παγκοσμιοποιημένο, πλέον, περιεχόμενο και η μεταφορά της σε ελάχιστο χρόνο, μέσω του διαδικτύου, σε κάθε γωνιά του πλανήτη, ανατρέπουν συνεχώς τα δεδομένα.
Η εποχή που ο καθηγητής/ερευνητής σε κάθε πανεπιστήμιο εφησύχαζε στην αυθεντία της γνώσης που είχε αποκτήσει και ο πτυχιούχος του πανεπιστημίου μπορούσε να αντιμετωπίσει τις ανάγκες της επιστήμης του για μια ολόκληρη ζωή, δεν υπάρχει πλέον.
Το πανεπιστήμιο, με τους καθηγητές του ως απόμακρο κάστρο της γνώσης και τους φοιτητές ή τους πτυχιούχους ως προνομιούχους αποδέκτες της γνώσης, όπως το κληρονομήσαμε από τον Μεσαίωνα, δεν ανταποκρίνεται στη σύγχρονη πραγματικότητα.
Σήμερα, ο καθηγητής, σε οποιονδήποτε τομέα, συναγωνίζεται με πολλούς άλλους σε ολόκληρο τον κόσμο στην παραγωγή νέας γνώσης. Τα πανεπιστήμια είναι πλέον ανοιχτά στην κοινωνία και οι πτυχιούχοι χρειάζονται συνεχή επιμόρφωση για να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του επιστημονικού τους επαγγέλματος.
Δεν υπάρχει πλέον δυνατότητα απομόνωσης της γνώσης σε εθνικό επίπεδο, καθώς η γνώση είναι πλέον διεθνοποιημένη. Δεν υπάρχει, συνεπώς, πανεπιστήμιο μέσα σε εθνικά σύνορα, αλλά πανεπιστήμιο ή διεθνοποιημένο ή ουσιαστικά ανύπαρκτο.
Όλα αυτά δημιουργούν νέες υποχρεώσεις και στα ελληνικά πανεπιστήμια και, μάλιστα, στο ιστορικότερο όλων, που είναι το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το Πανεπιστήμιο Αθηνών αποτελεί προφανώς τη ναυαρχίδα των ελληνικών πανεπιστημίων και πρέπει να είναι πρωταγωνιστής όσον αφορά την προσαρμογή στα δεδομένα που προαναφέρθηκαν.
Δυστυχώς, όμως, δεν έχουν αντιμετωπιστεί ούτε οι στοιχειώδεις ανάγκες του, όπως είναι η επαρκής χρηματοδότηση, τουλάχιστον των λειτουργικών δαπανών του, από το κράτος και η πλήρης κάλυψη των αναγκών του σε ακαδημαϊκό και διοικητικό προσωπικό.
Ας σημειωθεί ότι στη χώρα μας το επίπεδο εκπαίδευσης των νέων είναι τόσο υψηλό, ώστε μπορούν να καλυφθούν και οι πλέον εξειδικευμένοι τομείς της επιστήμης, όπως φαίνεται από τις πολλές υποψηφιότητες σε κάθε προκηρυσσόμενη θέση καθηγητή.
Δυστυχώς, τα τελευταία χρόνια της κρίσης, η απαγόρευση της προκήρυξης των κενών θέσεων ακαδημαϊκού αλλά και διοικητικού προσωπικού έχει δημιουργήσει τεράστια κενά σε πολλούς τομείς. Από τη σύγκριση των δημοσίων δαπανών ανά ενεργό φοιτητή, μεταξύ των σημαντικότερων ευρωπαϊκών πανεπιστημίων και του Πανεπιστημίου Αθηνών, προκύπτει ότι βρισκόμαστε στο 50% της σχετικής δαπάνης ανά φοιτητή στην πολύ φτωχότερη, από την Ελλάδα, Ρουμανία και, βέβαια, στο 20% περίπου των δυτικών ευρωπαϊκών χωρών.
Αυτό οφείλεται και στις εντελώς αναξιοπρεπείς αμοιβές του ακαδημαϊκού και διοικητικού προσωπικού στη χώρα μας, που είναι χαμηλότερες από το 50% των αμοιβών του αντίστοιχου προσωπικού στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Οφείλεται, επίσης, και στο γεγονός ότι το κράτος αυξάνει τον αριθμό των εισακτέων φοιτητών αυθαίρετα, χωρίς να υπολογίζει τις προτάσεις του πανεπιστημίου, το οποίο γνωρίζει καλά πόσους φοιτητές μπορεί να εκπαιδεύσει.
Επίσης, η ταχύτητα με την οποία, τον τελευταίο καιρό, προχώρησε η πολιτεία στην ενσωμάτωση των Τεχνολογικών Ιδρυμάτων στα πανεπιστήμια, δημιουργεί μια σειρά από νέα προβλήματα στη χρηματοδότησή τους και στην ομαλή ένταξη του προσωπικού των ιδρυμάτων αυτών σε αντίστοιχες θέσεις των πανεπιστημίων. Παρά τις ολιγωρίες της πολιτείας, οι ακαδημαϊκές επιδόσεις του Πανεπιστημίου Αθηνών, σε διεθνές επίπεδο, είναι σχετικά υψηλές, αν συγκριθούν με τα διατιθέμενα οικονομικά μέσα που παρέχει το κράτος στη χώρα μας. Αυτό οφείλεται στην τεράστια προσπάθεια ολόκληρης της ακαδημαϊκής κοινότητας.
Η πρυτανική Αρχή που θα προκύψει από τις επικείμενες εκλογές, πρέπει να καλύψει όλες τις υστερήσεις στη λειτουργία του Πανεπιστημίου, να αντιμετωπίσει την ανάμειξη της πολιτείας στα πανεπιστήμια, να αγωνιστεί για την αύξηση της χρηματοδότησης και των αποδοχών της πανεπιστημιακής κοινότητας και, βέβαια, για την κάλυψη των κενών θέσεων.
Πιο συγκεκριμένα, η πρυτανική Αρχή που θα αναδειχθεί, πρέπει να προχωρήσει με σταθερά, αλλά αποφασιστικά βήματα στην αναδιοργάνωση των υπηρεσιών και κυρίως του Ειδικού Λογαριασμού Κονδυλίων Έρευνας και της Εταιρείας Αξιοποίησης της μεγάλης περιουσίας του ιδρύματος, ώστε να αντληθούν πόροι για τον εκσυγχρονισμό και την ανάπτυξη των κτιριακών του εγκαταστάσεων, που όπως είναι σήμερα δυσχεραίνουν τη φοιτητική ζωή και απαξιώνουν το παραγόμενο εκπαιδευτικό και ερευνητικό έργο.
Επιπλέον, η πρυτανική Αρχή, μετά τις εκλογές, πρέπει να ανταποκριθεί στις ανάγκες της σύγχρονης εποχής, με νέα προγράμματα σπουδών, με αξιολόγηση και με δημιουργία πολλών ξενόγλωσσων προγραμμάτων, ώστε η διεθνοποίηση του Πανεπιστημίου να γίνει πραγματικότητα, δημιουργώντας έναν διεθνή εκπαιδευτικό πόλο στην Αθήνα. Ακόμη, είναι αναγκαίο η νέα διοίκηση να ενθαρρύνει την αριστεία στο ακαδημαϊκό προσωπικό και να αξιοποιήσει το διοικητικό προσωπικό με αξιοκρατία, διαφάνεια, αντικειμενικότητα, προωθώντας τη συνεχή επιμόρφωσή του.
Να ανοίξει το Πανεπιστήμιο στην οικονομική και κοινωνική ζωή της χώρας και της Ευρώπης, με αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων που παράγονται από το ακαδημαϊκό προσωπικό και διάχυση της γνώσης προς όφελος των επιχειρήσεων, των οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης και των πολιτών. Τέλος, το Πανεπιστήμιο Αθηνών πρέπει να πρωταγωνιστήσει στην πνευματική και πολιτιστική ζωή του τόπου, εκπροσωπώντας και διαδίδοντας τον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό σε όλο τον κόσμο, με τις επιστημονικές δυνάμεις που διαθέτει σε όλους τους τομείς.
*Καθηγητής της Σχολής Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
