Του Χρίστου Αλεξόπουλου*
Η συστηματική προσέγγιση και ανάλυση της πραγματικότητας τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό και πλανητικό επίπεδο οδηγεί σε αδιέξοδες διαπιστώσεις. Συγκεκριμένα η δυναμική της εξέλιξης και η πολιτική της σχεδίαση και διαχείριση με βάση το κοινωνικό συμφέρον ακολουθούν ασύμβατες πορείες.
Τα κύρια αίτια αυτού του φαινομένου είναι από το ένα μέρος η διαφορετική ταχύτητα στην αξιοποίηση του χρόνου, που απαιτείται για την ολοκλήρωση των αναγκαίων ενεργειών για την προώθηση των στόχων, τους οποίους υπηρετούν και από το άλλο μέρος η αδυναμία εκπόνησης μακροπρόθεσμου προγραμματισμού, ώστε να είναι ελεγχόμενες οι επιπτώσεις της εξέλιξης σε λειτουργικό βάθος χρόνου.
Συμπληρωματικά επιδρά και η οριοθέτηση της πολιτικής λειτουργίας με βάση το ισχύον μοντέλο οργάνωσης των κοινωνιών, στο πλαίσιο του οποίου έχει παγιωθεί ένας συγκεκριμένος τρόπος ζωής, ο οποίος διαπερνάται από τον καταναλωτισμό κυρίως, ώστε μέσω αυτού να διασφαλίζεται η οικονομική διάσταση της πραγματικότητας, ακόμη και αν οι παρενέργειες του διαμορφώνουν τις προϋποθέσεις για υψηλό βαθμό διακινδύνευσης της βιωσιμότητας της ανθρώπινης οντότητας.
Πολύ αντιπροσωπευτικό παράδειγμα είναι η επισήμανση στην έκθεση του World Wide Fund for Nature (WWF) και του Global Footprint Network, ότι «Όλες οι χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης ζουν πάνω από τις δυνατότητες του πλανήτη μας. Η Ε.Ε. και οι πολίτες της αυτή την χρονική περίοδο χρησιμοποιούν τους διπλάσιους πόρους από όσους μπορούν να ανανεωθούν στα οικοσυστήματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης».
Δίδονται μάλιστα και στοιχεία, σύμφωνα με τα οποία «Η Ε.Ε. αναλώνει σχεδόν το 20% της βιοποικιλότητας της γης, αν και συγκεντρώνει το 7% του παγκόσμιου πληθυσμού» (Μεταρρύθμιση, 9.5.2019).
Οι αρνητικές παρενέργειες του τρόπου οργάνωσης και λειτουργίας των σύγχρονων κοινωνιών αφορούν στο σύνολο της παγκόσμιας κοινότητας και ιδιαιτέρως του ανεπτυγμένου τμήματος της, ανεξάρτητα από την ήπειρο αναφοράς των επιμέρους χωρών. Στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης οι αλληλεξαρτήσεις των κοινωνιών οριοθετούν την πραγματικότητα και την κατεύθυνση της δυναμικής, που αναπτύσσεται.
Μπορεί να αξιοποιούν τους φυσικούς πόρους οι ανεπτυγμένες κοινωνίες για την υψηλή οικονομική τους απόδοση και την επίτευξη του ανάλογης ποιότητας τρόπου ζωής, όμως βασική προϋπόθεση είναι η προμήθεια τους από τις χώρες, που τις διαθέτουν. Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι χώρες της Αφρικής, οι οποίες έχουν μεγάλες ποσότητες φυσικών πόρων, που αξιοποιούνται από τον πλούσιο και ισχυρό γεωπολιτικά Βορρά, ενώ οι δικοί τους πληθυσμοί παραμένουν σε κατάσταση φτώχειας.
Και ενώ το περιβάλλον, το κλίμα και η βιοποικιλότητα βρίσκονται σε επικίνδυνη καθοδική πορεία με προοπτική την μη βιωσιμότητα της ανθρώπινης οντότητας σε βάθος χρόνου, τόσο το πολιτικό σύστημα όσο και οι κοινωνίες δεν ενεργοποιούνται με την αναγκαία ταχύτητα και αποφασιστικότητα για την θετική αντιστροφή της αυτοκαταστροφικής πορείας.
Ήδη 1.000.000 είδη ζώων και φυτών απειλούνται με εξαφάνιση, όπως είναι οι πολικές αρκούδες και τα έντομα. Τα πλαστικά γεμίζουν τα ποτάμια, τις λίμνες και τις θάλασσες, με αποτέλεσμα τα πλαστικά μικροσωματίδια να καταλήγουν στα ψάρια και μέσω της τροφικής αλυσίδας στον άνθρωπο.
Τροπικά δάση, όπως είναι στην Βραζιλία στον Αμαζόνιο, τα οποία μέσω της φωτοσύνθεσης δεσμεύουν μεγάλες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα και το μετατρέπουν σε οξυγόνο, δεν προστατεύονται, αλλά σταδιακά μειώνεται η επιφάνεια τους με στόχο την παραγωγική και οικονομική τους εκμετάλλευση. Προσφάτως ο νέος πρόεδρος της Βραζιλίας Jair Bolsonaro ανακοίνωσε, ότι θα μειώσει τον έτσι και αλλιώς ανεπαρκή προϋπολογισμό των 2,7 εκατομ. για την προστασία του κλίματος κατά 95%.
Επίσης το επιστημονικό δυναμικό του Mauna Loa Observatorium στη Χαβάϊ στις 11.5.2019 κατέγραψε την μεγαλύτερη συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα της γης από την 10ετία του 1950, που άρχισε την παρακολούθηση και μελέτη του φαινομένου (Der Spiegel, 14.5.2019).
Και ενώ σύμφωνα με το International Energy Agency θα έπρεπε να διπλασιασθούν οι επενδύσεις στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας παγκοσμίως μέχρι το 2030 με παράλληλη μείωση στα ορυκτά καύσιμα, ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι της Συμφωνίας για το Κλίμα, που υπεγράφη στο Παρίσι από την παγκόσμια κοινότητα, γίνεται το αντίθετο. Οι επενδύσεις στην εξόρυξη ορυκτών καυσίμων το 2018 αυξήθηκαν.
Ο παραλογισμός δεν έχει όρια. Προκειμένου να αυξάνεται η αγροτική παραγωγή, χρησιμοποιούνται επικίνδυνα για την υγεία λιπάσματα, ακόμη και με την έγκριση κυβερνήσεων. Φαίνεται, ότι το κοινωνικό συμφέρον δεν συμπορεύεται με την ανθρώπινη υγεία για το πολιτικό σύστημα.
Ο κατάλογος των αρνητικών επιπτώσεων των επιλογών και αποφάσεων των διαφόρων κοινωνικών συστημάτων, από το οικονομικό μέχρι το πολιτικό, είναι πολύ μεγάλος και δείχνει, ότι η ανθρώπινη οντότητα έχει εργαλειοποιηθεί και τίθεται σε πολύ μεγάλο κίνδυνο η βιωσιμότητα της. Αυτά, που θεωρείται, ότι πριμοδοτούν την ευμάρεια και την ποιότητα ζωής, υποσκάπτουν το μέλλον.
Αρκεί να αναφερθούν επιγραμματικά η υπερβολική κατανάλωση κρέατος και οι επιπτώσεις στην επάρκεια του πόσιμου νερού και στην μείωση των καλλιεργήσιμων εκτάσεων, οι οποίες χρησιμοποιούνται για την κάλυψη των διατροφικών τους αναγκών ή η κάθετη άνοδος της χρήσης αεροπλάνων για τις μετακινήσεις σε συνδυασμό με την ρύπανση της ατμόσφαιρας.
Είναι τραγικό να ευαισθητοποιούνται και να κινητοποιούνται για την προστασία του κλίματος οι νέοι (Friday for Future και Extinction Rebellion) και οι κυβερνήσεις να μην αντιδρούν αποτελεσματικά και άμεσα για την αντιμετώπιση των προβλημάτων, τα οποία πλέον έχουν πλανητικές διαστάσεις και δεν περιορίζονται μόνο στο κλίμα, στο περιβάλλον και στην βιοποικιλότητα.
Στην σύγχρονη εποχή οι συνθήκες ζωής στις χώρες, που συνθέτουν την παγκόσμια κοινότητα, υπόκεινται σε υψηλού βαθμού αλληλεξάρτηση. Τα προβλήματα έχουν πλανητικές διαστάσεις (μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών, οικονομίες των επιμέρους χωρών, ασθένειες κ.λ.π.). Γι’ αυτό και οι κοινωνίες και οι πολιτικές τους ηγεσίες πρέπει να επαναπροσδιορίσουν άμεσα τον τρόπο λειτουργίας τους και να προηγούνται στο επίπεδο του σχεδιασμού της πορείας των εξελίξεων, που προκαλούν με τις αποφάσεις τους.
Στην Ελλάδα η αλλαγή κατεύθυνσης και η συμπόρευση με την δυναμική της εξέλιξης είναι ακόμη πιο δύσκολη τόσο για το πολιτικό σύστημα όσο και για την κοινωνία.
Αρκεί να ανατρέξει ο απλός πολίτης στην συζήτηση, που έγινε στη Βουλή από 8 έως 10 Μαϊου 2019 για παροχή ψήφου εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση.
Ο «διάλογος» δεν ήταν τίποτα περισσότερο από παράλληλους μονόλογους για την επίτευξη των στόχων διαφορετικών επικοινωνιακών στρατηγικών, που αποβλέπουν στην άσκηση επιρροής στους πολίτες (ευρωεκλογές στις 26.5.2019 και εθνικές εκλογές τον Ιούλιο του ίδιου έτους), χωρίς να κατατίθενται ολοκληρωμένες προγραμματικές προτάσεις για το μέλλον, οι οποίες συμβάλλουν θετικά και στην αντιμετώπιση και λειτουργική διαχείριση των σύγχρονων προβλημάτων, που υπερβαίνουν τα εθνικά όρια.
Περιττό να επισημανθεί, ότι στις ευρωεκλογές εκλέγονται οι εκπρόσωποι της χώρας στο Ευρωκοινοβούλιο. Οι Έλληνες και ταυτόχρονα Ευρωπαίοι (υποτίθεται) πολίτες όμως καλούνται να εκλέξουν εκείνους, που θα εκφράσουν το όραμα τους για την Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά το πολιτικό σύστημα διεκδικεί την ψήφο με βάση εθνικά κριτήρια. Αυτή η λογική δεν είναι συμβατή με την προοπτική ολοκλήρωσης του ευρωπαϊκού οικοδομήματος.
Αυτές οι συνθήκες τόσο σε υπερεθνικό όσο και σε εθνικό επίπεδο δείχνουν, ότι η πορεία προς το μέλλον θα γίνεται όλο και πιο δύσκολη και με υψηλό βαθμό διακινδύνευσης, στο μέτρο που η πολιτική λειτουργία δεν υπηρετεί την βιωσιμότητα της ανθρώπινης οντότητας και δεν είναι συμβατή με την δυναμική της εξέλιξης, προπορευόμενη όμως στον σχεδιασμό της.
Για να αντιστραφεί αυτή η πραγματικότητα και να αποκτήσει βιώσιμη δυναμική, πρέπει να αναλάβει τις ευθύνες της και η κοινωνία πολιτών και να λειτουργεί ως συλλογικό υποκείμενο, το οποίο νομιμοποιείται να αναδεικνύει και να εκφράζει το κοινωνικό συμφέρον στο πλαίσιο θεσμοθετημένων διαδικασιών διαλόγου με το πολιτικό σύστημα.
*Ερευνητής Κοινωνιολόγος
** Αναδημοσίευση από metarithmisi.liberal.gr
