Του Χρίστου Αλεξόπουλου*
Η βασική διαπίστωση ως προς την ποιότητα και την συμβολή του δημόσιου διάλογου στην επαρκή ενημέρωση των πολιτών και στην ανάπτυξη του αναγκαίου προβληματισμού, ώστε να πληρούνται οι προϋποθέσεις για την διαμόρφωση γνώμης και άποψης, η οποία στηρίζεται στην γνώση της πραγματικότητας και της δυναμικής της εξέλιξης, είναι, ότι πρέπει να επαναπροσδιορισθεί η διαδικασία του διαλόγου με δομικές αλλαγές στην ακολουθούμενη πρακτική.
Η σύγχρονη πολύπλοκη και πολυδιάστατη πραγματικότητα δεν είναι προσεγγίσιμη από τον πολίτη, εάν δεν συστηματοποιηθεί η πραγμάτωση του διαλόγου με την συνειδητά πολυεπίπεδη, ως προς τις διάφορες θεματικές ενότητες, οικοδόμηση του.
Όπως γίνεται μέχρι τώρα, συνήθως κυριαρχεί η μονοδιάστατη προσέγγιση του γίγνεσθαι στα διάφορα κοινωνικά συστήματα. Ανάλογα με την ειδίκευση των συμμετεχόντων στον δημόσιο διάλογο κατατίθενται απόψεις, οι οποίες γίνονται αντικείμενο κριτικής, χωρίς όμως να προσεγγίζεται η πραγματικότητα σφαιρικά.
Για παράδειγμα οι διαστάσεις του εργασιακού ρόλου του ανθρώπου δεν εξαντλούνται μόνο στην διασφάλιση της υλικής ευημερίας του εργαζόμενου, αλλά έχει και άλλες παρενέργειες, από τον ελεύθερο χρόνο, που του αφήνει για την πραγμάτωση του συνόλου των κοινωνικών ρόλων (π.χ. πατέρας, μητέρα, σύζυγος, πολίτης κ.λ.π.) μέχρι τις επιπτώσεις στην υγεία (σωματική και ψυχική) και στο ασφαλιστικό σύστημα.
Η μονοδιάστατη προσέγγιση της κάθε θεματικής ενότητας τις πιο πολλές φορές γίνεται με παράλληλους μονόλογους, οι οποίοι μπορεί να προσεγγίζουν επαρκώς μια διάσταση του θέματος, χωρίς όμως να συνδυάζεται με τις γενικότερες παρενέργειες ή να αναλύονται σε βάθος τα γενεσιουργά αίτια, διότι κινούνται σε διαφορετικούς θεματικούς τομείς, οι οποίοι προϋποθέτουν την αξιοποίηση μεθοδολογικών εργαλείων, που αναφέρονται σε περισσότερες επιστημονικές οπτικές.
Επίσης ένα άλλο χαρακτηριστικό του δημόσιου διάλογου είναι η κατάθεση απόψεων και προτάσεων, που δεν προσεγγίζουν και δεν αναλύουν την πραγματικότητα στην δυναμική προβολή της στο μέλλον.
Αυτό είναι πολύ φυσικό, διότι ο εκφερόμενος γραπτός ή προφορικός λόγος οριοθετείται από προσωπικές απόψεις ή τεκμηριωμένες αναλύσεις, οι οποίες όμως δεν είναι αποτέλεσμα διεπιστημονικής προσέγγισης, ώστε να καλύπτονται όλες οι παράμετροι, που επιδρούν και συνδιαμορφώνουν τους διάφορους θεματικούς τομείς της πραγματικότητας.
Το αποτέλεσμα είναι η μη ανάπτυξη ολοκληρωμένου προβληματισμού, ο οποίος θα αποτελέσει την αφετηρία για την γενίκευση του διαλόγου στο κοινωνικό πεδίο και ιδιαιτέρως στις δομές της κοινωνίας πολιτών (Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις). Αυτό σημαίνει, ότι η δημοκρατική πολιτική λειτουργία των πολιτών και οι αντίστοιχες επιλογές τους δεν βασίζονται στην γνώση της πραγματικότητας και στο κοινωνικό συμφέρον, οπότε μεγαλώνει ο κίνδυνος χειραγώγησης.
Όταν ο δημόσιος διάλογος γίνεται χωρίς την συνειδητή και βασιζόμενη στην πολυδιάστατη προσέγγιση της πραγματικότητας συμμετοχή της κοινωνίας πολιτών, ως εκφραστή του κοινωνικού συμφέροντος, τότε κυριαρχεί η λογική της κοινωνίας του θεάματος και της διαφήμισης. Οι πολιτικές διαφημίσεις στις προεκλογικές περιόδους και όχι μόνο σε αυτές, το πιστοποιούν με τον καλύτερο τρόπο.
Επίσης αρνητική παράμετρος του δημόσιου διάλογου είναι η έλλειψη κανόνων ως προς την κατεύθυνση του εκφερόμενου γραπτού ή προφορικού λόγου και την εξέλιξη του.
Η σφαιρική και σε βάθος ενημέρωση των πολιτών και ο ανάλογος προβληματισμός δεν επιτυγχάνονται, διότι η κατάθεση απόψεων δεν διέπεται από δομικού χαρακτήρα κανόνες, οι οποίοι στοχεύουν στην πολυδιάστατη προσέγγιση της σύνθετης πραγματικότητας και στην διαμόρφωση των προϋποθέσεων για την λειτουργία των πολιτών ως ατομικών ή συλλογικών πολιτικών υποκειμένων.
Για παράδειγμα, η προσέγγιση της πραγματικότητας στην Ελλάδα δεν θα είναι ρεαλιστική, εάν δεν ληφθούν υπόψη οι συνθήκες στην Ευρωπαϊκή Ένωση και σε πλανητικό επίπεδο γενικότερα. Η αλληλεξάρτηση και αλληλεπίδραση των κοινωνιών στην σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη πραγματικότητα επηρεάζει και συνδιαμορφώνει τις συνθήκες σε κάθε χώρα. Αυτό ισχύει στο σύνολο των τομέων κοινωνικής δραστηριοποίησης, από την οικονομία και την πολιτική μέχρι τον πολιτισμό και την υγεία.
Λειτουργικό αντιστάθμισμα στα «αδύναμα» σημεία του δημόσιου διάλογου, όπως γίνεται τώρα, θα μπορούσε να είναι η οικοδόμηση διαδικασιών δομημένου δημόσιου διάλογου. Βασικές προϋποθέσεις είναι η θετική ανταπόκριση των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης (ΜΜΕ) με προσανατολισμό την διαμόρφωση μη χειραγωγημένης γνώμης και άποψης στους πολίτες, η οποία εδράζεται στην πολυδιάστατη επιστημονική ανάλυση των δεδομένων της πραγματικότητας και η ενεργός συμμετοχή της επιστημονικής κοινότητας.
Παράλληλα ο λόγος, γραπτός ή προφορικός, πρέπει να λειτουργεί απλουστευτικά σε σχέση με την πολυπλοκότητα της σύγχρονης εποχής, ώστε να είναι επεξεργάσιμος νοητικά από τον απλό πολίτη, ο οποίος δεν διαθέτει απαραίτητα τα μεθοδολογικά εργαλεία ανάλυσης του γίγνεσθαι στα διάφορα κοινωνικά συστήματα τόσο σε εθνικό και ευρωπαϊκό όσο και σε πλανητικό επίπεδο.
Εάν αυτές οι προϋποθέσεις πληρούνται, είναι εύκολο να δημιουργηθούν ομάδες εργασίας διεπιστημονικά στελεχωμένες, οι οποίες θα οριοθετούν και θα αναλύουν τις διάφορες θεματικές ενότητες καλύπτοντας όλες τις διαστάσεις θεώρησης τους και τα μέλη τους θα διαλέγονται τόσο μεταξύ τους όσο και με τους πολίτες και τους εκπροσώπους του πολιτικού συστήματος, που επιθυμούν να τοποθετηθούν και να εκφράσουν την γνώμη τους δημοσίως.
Με αυτή την δόμηση του δημόσιου διάλογου η συζήτηση αποκτά δυναμική, ενώ απομακρύνεται η πιθανότητα επίδρασης λαϊκιστικών οπτικών και τίθενται οι βάσεις για την διαμόρφωση μιας ρεαλιστικής εικόνας της πραγματικότητας, μακριά από εξιδανικεύσεις και φαντασιώσεις, οι οποίες συμπορεύονται με ιδεοληπτικές λογικές και στοχεύσεις χειραγώγησης των πολιτών.
Θετική παρενέργεια του δομημένου δημόσιου διάλογου είναι και η δυνατότητα συμμετοχής των δομών της κοινωνίας πολιτών στη συζήτηση και διευκόλυνσης τους να «ψηλαφίσουν» και να εκφράσουν το κοινωνικό συμφέρον.
Ταυτοχρόνως το πολιτικό σύστημα αναγκάζεται σταδιακά να αποστασιοποιηθεί από την μονοδιάστατη επικοινωνιακή διαχείριση της πολιτικής και ωθείται σε ένα λειτουργικό ρεαλισμό με σημείο αναφοράς την κοινωνία και την ανθρώπινη οντότητα.
Οι συνθήκες επιβάλλουν αυτή την ουσιαστική αλλαγή στον τρόπο λειτουργίας τόσο της κοινωνίας όσο και του πολιτικού συστήματος, στην δρομολόγηση της οποίας μπορεί να λειτουργήσει ως καταλύτης ο δομημένος δημόσιος διάλογος, χωρίς να αποτελεί προέκταση της επικοινωνιακής πολιτικής των κομμάτων.
*Eρευνητής- Κοινωνιολόγος
**Αναδημοσίευση από metarithmisi.liberal.gr
