του Χρίστου Αλεξόπουλου*
Το κίνημα των μαθητών και γενικότερα της νέας γενιάς «Friday for Future» από το ένα μέρος πιστοποιεί την έλλειψη διαγενεακής ευθύνης και από το άλλο εκπέμπει αισιόδοξα μηνύματα, διότι δρομολογεί την έναρξη διαλόγου στο κοινωνικό πεδίο για την ευθύνη σε σχέση με τις συνθήκες ζωής των μελλοντικών γενεών, την οποία επωμίζονται οι γενιές, που διαχειρίζονται τώρα τους θεσμούς σχεδιασμού και λήψης δεσμευτικών αποφάσεων για την πορεία προς το μέλλον.
Δυστυχώς τώρα αρχίζει να συνειδητοποιείται, ότι κάθε γενιά τροφοδοτεί την δυναμική της εξέλιξης με αρνητικά στοιχεία ως προς την προοπτική της πραγματικότητας, με αποτέλεσμα να αυξάνεται ο βαθμός διακινδύνευσης των μελλοντικών γενεών και να απειλείται η βιωσιμότητα της ανθρώπινης οντότητας και του οικοσυστήματος.
Πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα για την διακινδύνευση, που διαπερνά την προοπτική της πραγματικότητας, είναι η διαμόρφωση μη βιώσιμων συνθηκών ζωής για τις επόμενες γενιές στο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής (ακραία καιρικά φαινόμενα, άνοδος της θερμοκρασίας, ερημοποίηση, ανεπάρκεια πόσιμου ύδατος, μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών λόγω μη βιώσιμων συνθηκών ζωής κ.λ.π.).
Τα αίτια για την διαμόρφωση αυτών των συνθηκών είναι πολυδιάστατα και δύσκολα αντιμετωπίσιμα, διότι ο διαθέσιμος χρόνος είναι οριακός, επειδή η εξέλιξη είναι ταχύτατη.
Κατ’ αρχήν η διαχείριση του χρόνου στο πολιτικό πεδίο είναι πολύ αργή σε σχέση με την ταχύτητα της δυναμικής της εξέλιξης και των αναγκών, που δημιουργούνται. Σε χώρες, όπως είναι η Ελλάδα, αυτό είναι πολύ ορατό, εάν ληφθεί υπόψη το επίπεδο οργάνωσης της δημόσιας διοίκησης και η γραφειοκρατική λογική σε συνδυασμό με το πελατειακό σύστημα, που ευδοκιμούν.
Παράλληλα ισχυρό ανασταλτικό ρόλο παίζει και η πρακτική της βραχυπρόθεσμης απόδοσης των ακολουθούμενων πολιτικών, ώστε να επωφελούνται εκλογικά οι πολιτικοί σχηματισμοί, που διαχειρίζονται κυβερνητική εξουσία.
Αυτό συνδυάζεται με την επίσης βραχυπρόθεσμη προσέγγιση του χρόνου στο κοινωνικό πεδίο, η οποία δεν υπερβαίνει, στην καλύτερη περίπτωση, τον ατομικό βιολογικό χρόνο, στο πλαίσιο του οποίου πρέπει να ολοκληρώνεται η υλική ευημερία του μεμονωμένου πολίτη, ανεξάρτητα από τις πιθανές αρνητικές επιπτώσεις σε βάθος χρόνου.
Αρνητικά λειτουργεί και το σύστημα κοινωνικών αξιών, στο οποίο βασίζεται το ισχύον μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης, διότι εργαλειοποιεί τον άνθρωπο με στόχο την διασφάλιση της αναπαραγωγής του.
Σε αυτό το πλαίσιο η διαγενεακή ισορροπία εξαρτάται από τις οργανωτικές ανάγκες των κοινωνικών συστημάτων και την διασφάλιση της λειτουργικότητας τους σε πραγματικό χρόνο, στον οποίο διεκπεραιώνονται οικονομικές και πολιτικές λειτουργίες και όχι από την πραγματικότητα στην δυναμική προβολή της στο μέλλον και μάλιστα στο απώτερο.
Παράλληλα οι πολίτες δεν λειτουργούν ως ατομικά πολιτικά υποκείμενα, τα οποία ενεργοποιούνται στο κοινωνικό πεδίο προσδίδοντας στην κοινωνία ποιότητα και ρόλο συλλογικού υποκειμένου, το οποίο εκφράζει το κοινωνικό συμφέρον, ενώ ταυτοχρόνως διαλέγεται με το πολιτικό σύστημα γενικά και την κυβέρνηση ειδικότερα με στόχο την διεκπεραίωση του στην πράξη.
Δεν πληρούνται οι προϋποθέσεις, ποιοτικές και πολιτικές, για την οικοδόμηση ενός μοντέλου πολιτικής επικοινωνίας, το οποίο βασίζεται στον διάλογο σχετικά με την προγραμματική επάρκεια και τις πραγματικές δυνατότητες των κοινωνικών συστημάτων (π.χ. δημόσια διοίκηση, κοινωνική ασφάλιση κ.λ.π.) και την πραγμάτωση της ελεύθερης βούλησης των πολιτών. Ο άκρατος κομματισμός διαπερνά και απονευρώνει τις υπάρχουσες δομές της κοινωνίας πολιτών και την δυνατότητα τους να μορφοποιήσουν και να εκφράσουν την βούληση των πολιτών ως συλλογικού υποκειμένου σε σχέση με το κοινωνικό συμφέρον στην προοπτική του χρόνου.
Τέλος οι παραγόμενες γνώσεις στο χώρο της επιστήμης και της τεχνολογίας αξιοποιούνται στην δραστηριοποίηση των κοινωνιών στα διάφορα κοινωνικά συστήματα, χωρίς να έχουν μελετηθεί οι επιπτώσεις σε βάθος χρόνου και στις συνθήκες ζωής, που θα διαμορφωθούν για τις μελλοντικές γενιές.
Τα παραδείγματα είναι πολλά. Αρκεί να αναφερθούν μόνο μερικά αντιπροσωπευτικά και θα συνειδητοποιηθεί το μέγεθος του προβλήματος, που δημιουργείται όχι μόνο στο παρόν αλλά και σε βάθος χρόνου.
Η υπερβολική χρήση πλαστικού στο πλαίσιο της μαζικής διακίνησης προϊόντων σίτισης και όχι μόνο, επιβαρύνει επικίνδυνα το περιβάλλον, με πολύ αρνητικές επιπτώσεις τόσο στον άνθρωπο όσο και σε πολλά είδη ζώων, όπως είναι τα ψάρια. Η μετατροπή των πλαστικών σε μικροσωματίδια σε βάθος χρόνου και η κατανάλωση τους από τα ψάρια, εκτός από τις επικίνδυνες επιπτώσεις για τα ίδια, οδηγεί στην είσοδο τους στο ανθρώπινο σώμα μέσω της τροφικής αλυσίδας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την υγεία του.
Ανάλογου μεγέθους αρνητικές επιπτώσεις στις συνθήκες ζωής των μελλοντικών γενεών έχει και η εξόρυξη ορυκτών καυσίμων για την παραγωγή ενέργειας. Το διοξείδιο άνθρακα, που εκπέμπεται, δημιουργεί συνθήκες θερμοκηπίου και επιβαρύνει επικίνδυνα την ατμόσφαιρα. Και όμως συνεχίζεται αυτός ο παραλογισμός, αν και τώρα υπάρχει «εναλλακτικός δρόμος» με την αξιοποίηση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Η Ελλάδα μάλιστα διαθέτει πλούσιο ηλιακό και αιολικό δυναμικό και θα μπορούσε να καλύψει τις ανάγκες της με «καθαρή» ενέργεια, διότι τώρα πλέον υπάρχουν ανταγωνιστικές τεχνολογίες (π.χ. συγκεντρωτικές ηλιοθερμικές).
Είναι εμφανές, ότι ακόμη δεν γίνεται ανάληψη ευθυνών τόσο από το πολιτικό σύστημα όσο και από τις κοινωνικές δομές, οι οποίες θα μπορούσαν να εκφράζουν το κοινωνικό συμφέρον και να διεκδικούν την πραγμάτωση του, ώστε με την ανάπτυξη των κατάλληλων μεθοδολογικών εργαλείων να μειώνεται σε λειτουργικό βαθμό για την βιωσιμότητα της ανθρώπινης οντότητας σε βάθος χρόνου η διαμόρφωση συνθηκών υψηλής διακινδύνευσης λόγω άγνοιας των παρενεργειών της ακολουθούμενης πορείας.
Επείγει να αντιμετωπισθούν τα γενεσιουργά αίτια της αδιέξοδης κατεύθυνσης της δυναμικής της εξέλιξης (όπως είναι το αξιακό σύστημα, στο οποίο βασίζεται το μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης, η λειτουργία των πολιτών και της κοινωνίας ως υποκειμένων, η μακροπρόθεσμη διαχείριση του χρόνου στο πολιτικό πεδίο κ.λ.π.), ώστε να μην υποσκάπτεται και απειλείται η βιωσιμότητα και η ευημερία των μελλοντικών γενεών.
Το μέλλον δεν διασφαλίζεται μόνο, όταν προωθείται η εξισορρόπηση της γήρανσης των ανεπτυγμένων κοινωνιών με την αύξηση του δείκτη των γεννήσεων ή την διαμόρφωση πολυπολιτισμικών κοινωνιών, αλλά και με την αποφασιστική συρρίκνωση των αρνητικών επιπτώσεων της ανθρώπινης δραστηριότητας.
Η διαγενεακή ευθύνη, πολιτική και κοινωνική, πρέπει να αναληφθεί άμεσα.
*Eρευνητής Κοινωνιολόγος
**πρώτη δημοσίευση: metarithmisi.liberal.gr
