του Χρίστου Αλεξόπουλου*
Ευθύνη για τα ποιοτικά και τα ποσοτικά χαρακτηριστικά της πραγματικότητας και την προοπτική του μέλλοντος δεν έχει μόνο το πολιτικό σύστημα αλλά και οι πολίτες. Σίγουρα η δική τους ευθύνη είναι μικρότερη, διότι η δυναμική της εξέλιξης είναι τόσο σύνθετη, που ο μεμονωμένος πολίτης δεν είναι εύκολο να την αναλύσει και να εξάγει ρεαλιστικά συμπεράσματα, τα οποία θα τον οδηγήσουν στην κοινωνική δραστηριοποίηση.
Εξάλλου τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, στην πλειοψηφία τους, ακολουθούν μια τακτική, η οποία δεν στηρίζεται στην ενεργοποίηση της αφηρημένης σκέψης, ώστε οι πολίτες με την αξιοποίηση του ορθολογισμού και της κριτικής σκέψης να κατανοούν την πραγματικότητα στην προβολή της στο μέλλον.
Επίσης ο διαθέσιμος ελεύθερος χρόνος στις σύγχρονες μαζοποιημένες κοινωνίες δεν διευκολύνει την λειτουργία τους ως ατομικών ή συλλογικών υποκειμένων στο πλαίσιο της κοινωνίας πολιτών λόγω του συνεχούς ματασχηματισμού των δεδομένων με την παραγωγή και συσσώρευση γνώσεων. Αυτό έχει ως επακόλουθο, οι πολίτες να διαμορφώνουν πολιτική στάση με την «συνδρομή» της λογικής της κοινωνίας του θεάματος ως καταναλωτές διαφημιστικών μηνυμάτων.
Σίγουρα όμως πρέπει να αλλάξει, ώστε και οι πολίτες να αναλάβουν τις ευθύνες τους και να οριοθετούν οι ίδιοι ως συλλογικά υποκείμενα το περιεχόμενο του κοινωνικού συμφέροντος μετά από ουσιαστικό διάλογο στην κοινωνική βάση, με την συμβολή της επιστημονικής κοινότητας και χωρίς την καθοδήγηση των κομμάτων.
Η ολοκλήρωση αυτής της αλλαγής θα γίνει με την αποκατάσταση της συνεργασίας και δικτύωσης των δομών της κοινωνίας πολιτών σε ευρωπαϊκό και ευρύτερα υπερεθνικό επίπεδο, διότι τα σύγχρονα προβλήματα και οι εξελίξεις έχουν παγκόσμιες διαστάσεις (π.χ. κλιματική αλλαγή, μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών, παγκόσμιος καταμερισμός εργασίας, σύστημα κοινωνικών αξιών κ.λ.π.).
Οι συνθήκες, που επιβάλλουν την άμεση ενεργοποίηση της κοινωνίας πολιτών, σχετίζονται με την είσοδο της παγκόσμιας κοινότητας στην εποχή του ταχύτατου μετασχηματισμού της πραγματικότητας και της οικοδόμησης ενός τρόπου οργάνωσης και λειτουργίας των κοινωνιών, ο οποίος βασίζεται στις «αξίες» του συστημικού πραγματισμού και στην εργαλειοποίηση του ανθρώπου με στόχο την λειτουργικότητα και οικονομική απόδοση των κοινωνικών συστημάτων, χωρίς όμως να ελέγχονται οι επιπτώσεις αυτού του μοντέλου σε βάθος χρόνου με αξιόπιστο μακροπρόθεσμο πολιτικό σχεδιασμό.
Τα παραδείγματα είναι πολλά και δείχνουν με μεγάλη ευκρίνεια τις ανεπάρκειες του πολιτικού συστήματος από το ένα μέρος και από το άλλο τεκμηριώνουν την ζωτικής σημασίας ανάγκη για την ενεργοποίηση των δομών της κοινωνίας πολιτών άμεσα, διότι τα χρονικά περιθώρια είναι πλέον πολύ οριακά για την λήψη μέτρων, που θα διασφαλίζουν την προοπτική της ανθρώπινης οντότητας και του οικοσυστήματος.
Πρόσφατα (1.8.2019) ολοκληρώθηκε το λιώσιμο του παγετώνα Okjokull στην Ισλανδία, ο οποίος το 1901 κάλυπτε μια επιφάνεια 38 τετραγωνικών χιλιομέτρων, ενώ την 10ετία του 1970 είχαν απομείνει μόνο 3 τετραγωνικά χιλιόμετρα.
Κάθε χρόνο λιώνουν λόγω της κλιματικής αλλαγής 335 δισεκατ. τόννοι παγετώνων σε παγκόσμιο επίπεδο, δηλαδή τρεις φορές περισσότερη μάζα από τους παγετώνες, που έχουν απομείνει στις Άλπεις.
Στις 18.8.2019 επιστήμονες τοποθέτησαν στην περιοχή, που ήταν ο παγετώνας, μια αναμνηστική πλάκα, που απευθύνεται στις μελλοντικές γενιές, στην οποία μεταξύ άλλων έγραψαν «Αυτή η αναμνηστική πλάκα τοποθετήθηκε για να γνωστοποιήσει, ότι γνωρίζουμε, τι συμβαίνει και τι πρέπει να γίνει. Μόνο εσείς θα ξέρετε, εάν το κάναμε».
Ας ελπίσουμε και πολύ περισσότερο ας ενεργοποιηθούμε με αποφασιστικότητα ως κοινωνία πολιτών και «να το κάνουμε» αυτό, που πρέπει, για να διασφαλισθεί η βιωσιμότητα των επόμενων γενεών.
Βέβαια οι συνθήκες σε παγκόσμιο επίπεδο δεν αφήνουν πολλά περιθώρια αισιοδοξίας. Η πυρκαγιά στο τροπικό δάσος του Αμαζονίου στην Βραζιλία, το οποίο αποτελεί το πιο αξιόπιστο φυσικό εργαλείο για την μείωση του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, επιβεβαιώνει το κλίμα απαισιοδοξίας.
Πολύ χαρακτηριστικός της κατάστασης είναι ο «διάλογος» του προέδρου της Γαλλίας Emmanuel Macron και του προέδρου της Βραζιλίας Jair Bolsonaro μέσω Twitter. Ο πρώτος επεσήμανε, ότι «οι πυρκαγιές αναδεικνύουν μια παγκόσμια κρίση» και ο δεύτερος απάντησε, ότι «οι απόψεις του Macron δείχνουν αποικιοκρατική νοοτροπία». Ο παραλογισμός δεν έχει όρια, προκειμένου ο πρόεδρος της Βραζιλίας να προωθήσει τα οικονομικά συμφέροντα αγροτικών Lobbys.
Την πραγματικότητα εκφράζει ο ινδιάνος αρχηγός των αυτόχθονων Raoni Metuktire, ο οποίος κατηγόρησε τον πρόεδρο της Βραζιλίας, ότι θέλει να καταστραφεί το τροπικό δάσος και ζήτησε την βοήθεια της παγκόσμιας κοινότητας. Αυτό θα μπορούσε να είναι μια καλή αφετηρία για τις δυνατότητες άσκησης επιρροής στην διαμόρφωση των πολιτικών σε πλανητικό επίπεδο, εάν ενεργοποιηθεί η κοινωνία πολιτών και δικτυωθεί στο υπερεθνικό πεδίο εκφράζοντας το συμφέρον της ανθρώπινης οντότητας με μακροπρόθεσμη οπτική.
Η υπερεθνική δικτύωση της κοινωνίας πολιτών είναι βασική προϋπόθεση για την αποτελεσματική άσκηση επιρροής στην λήψη πολιτικών αποφάσεων, διότι τα προβλήματα πλέον είναι πλανητικών διαστάσεων ως προς τις επιπτώσεις τους και για αυτό τον λόγο πρέπει να είναι ανάλογων διαστάσεων και η αντιμετώπιση τους.
Δυστυχώς οι πολιτικές δεσμεύσεις, ακόμη και στο επίπεδο της διακυβέρνησης, δεν διαθέτουν το απαραίτητο φορτίο αξιοπιστίας. Οι κυβερνήσεις υπογράφουν συμφωνίες παγκόσμιας εμβέλειας («Συμφωνία για το κλίμα» στο Παρίσι), αλλά δεν τις τηρούν, ενώ οι κοινωνίες δεν αντιδρούν, διότι δεν διαθέτουν δυναμικές δομές της κοινωνίας πολιτών. Η πορεία του κινήματος Fridays for Future ίσως δρομολογήσει θετικές εξελίξεις.
Είναι πολύ χαρακτηριστικά τα ευρήματα μιας μελέτης για τις εκπομπές αερίων στην Αυστραλία, η οποία πραγματοποιήθηκε από το Australian Conservation Foundation. Η Αυστραλία με πληθυσμό 25 εκατομμύρια κατοίκους ευθύνεται για το 5% της παγκόσμιας εκπομπής αερίων. Με την προγραμματισμένη επέκταση δε της εξόρυξης άνθρακα το 2030 θα μπορούσε να φτάσει το 17% της παγκόσμιας εκπομπής διοξειδίου του άνθρακα.
Το ίδιο ισχύει και για άλλες χώρες, όπως είναι η Ελλάδα, της οποίας το πολιτικό σύστημα επενδύει στην εξόρυξη ορυκτών καυσίμων και η κυβερνητική του έκφραση υπογράφει συμφωνίες με μεγάλες υπερεθνικών διαστάσεων εταιρείες για την εκμετάλλευση τους, αν και το ηλιακό και αιολικό δυναμικό αρκούν για την παραγωγή καθαρής ενέργειας, που θα μπορούσε να καλύψει τις ενεργειακές ανάγκες της χώρας.
Οι κοινωνίες έχουν εισέλθει ίσως στην πιο κρίσιμη περίοδο της ιστορικής τους διαδρομής και θα πρέπει να λάβουν ζωτικής σημασίας αποφάσεις για τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της πορείας τους στο μέλλον και την βιωσιμότητα τους.
Η κοινωνία πολιτών, εάν ενεργοποιηθεί, θα μπορούσε να λειτουργήσει ως καταλύτης για την αντιστροφή του αρνητικού τους προσανατολισμού. Οι πολίτες πρέπει να αναλάβουν τις δικές τους ευθύνες. Αυτό έχει ανάγκη και η δημοκρατία, ώστε να αποκτήσει ουσιαστικό περιεχόμενο και η πολιτική να αποστασιοποιηθεί από τον γενικευτικό λόγο και την καλλιέργεια «φαντασιώσεων» για το μέλλον με σημείο αναφοράς την διάρκεια του βιολογικού χρόνου, τα οποία υποσκάπτουν την βιωσιμότητα των επόμενων γενεών και «βαθαίνουν» την πολυδιάστατη παρακμή, που διαπερνά τις σύγχρονες κοινωνίες.
*Ερευνητής Κοινωνιολόγος
