του Χρίστου Αλεξόπουλου*
Όσο πιο γρήγορα εξελίσσεται η πραγματικότητα και ταυτοχρόνως αυξάνεται η πολυπλοκότητα σε όλους τους τομείς κοινωνικής δραστηριοποίησης, τόσο περισσότερο πληθαίνουν οι αντιφάσεις και τα αδιέξοδα σε εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο, ενώ συνεχώς μεγαλώνει η απόσταση ανάμεσα στους πολιτικούς σχεδιασμούς και στην πρακτική τους εφαρμογή.
Τα παραδείγματα είναι πολλά και τεκμηριώνουν με τον καλύτερο τρόπο, ότι η κατάσταση είναι οριακή και το ισχύον μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης δεν υπηρετεί πλέον την βιωσιμότητα του ανθρώπου και των κοινωνιών σε συνθήκες πραγματικής ευημερίας, οι οποίες υπερβαίνουν κατά πολύ τον καταναλωτισμό και το αντίστοιχο σύστημα κοινωνικών αξιών, αλλά μετατρέπει τους πολίτες σε εργαλεία για την ικανοποίηση αδιέξοδων συστημικών αναγκών.
Όσο και αν ακούγεται περίεργα, στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής μεγάλοι επιχειρηματικοί όμιλοι δεσμεύθηκαν (σε επικοινωνιακό επίπεδο), ότι στο μέλλον θα στοχεύουν όχι μόνο στην ευημερία των μετόχων αλλά και της κοινωνίας. Ο Jamie Dimon από την τράπεζα JP Morgan, ο Tim Cook από την Apple και άλλοι εκπρόσωποι 150 επιχειρηματικών ομίλων δήλωσαν «Δεσμευόμαστε να δραστηριοποιούμεθα για να υπηρετούμε την επιτυχία της επιχείρησης μας, την πατρίδα μας και το δημόσιο συμφέρον».
Βέβαια αυτές οι δεσμεύσεις δεν συγκεκριμενοποιήθηκαν, αλλά κινούνται σε ιδεατό επίπεδο και επενδύουν στο συναίσθημα και σε μια μελλοντική πραγματικότητα, η οποία προς το παρόν μπορεί να γίνει ορατή μόνο στο πλαίσιο φαντασιώσεων.
Όμως προσπαθούν να καλλιεργήσουν την αίσθηση, ότι συμπορεύονται με κοινωνικές διεργασίες, οι οποίες αποτυπώνονται σε έρευνα του Ινστιτούτου Έρευνας Κοινής Γνώμης Harris Poll, η οποία πραγματοποιήθηκε τον Μάρτιο του 2019 και έδειξε, ότι το 49,6% των ερωτηθέντων Αμερικανών ηλικίας 18 έως 38 ετών θα προτιμούσε να ζει σε μια σοσιαλιστική χώρα.
Αυτή η ηλικιακή ομάδα στις επόμενες εκλογές θα αποτελεί το 37% του εκλογικού σώματος. Αυτό το εύρημα προσπαθούν να αξιοποιήσουν με ανάλογο πολιτικό λόγο οι υποψήφιοι του Δημοκρατικού Κόμματος Bernie Sanders και Elisabeth Warren.
Βέβαια η δημόσια «ευαισθητοποίηση» τόσο των επιχειρηματικών ομίλων όσο και του πολιτικού συστήματος δεν συνοδεύεται από ανάλογο προσανατολισμό στο πολιτικό πεδίο, διότι και οι πιο ριζοσπαστικές θέσεις δεν υπερβαίνουν τα όρια του ισχύοντος μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης, το οποίο παράγει τις ανισορροπίες και τα προβλήματα των σύγχρονων κοινωνιών, από τις συνεχώς διευρυνόμενες κοινωνικές ανισότητες μέχρι την κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις της.
Η αντιμετώπιση τους από το σύνολο των κοινωνιών της παγκόσμιας κοινότητας έχει αντιφατικά στοιχεία, τα οποία αποδυναμώνουν την αποτελεσματικότητα της ενεργοποίησης των πολιτών.
Για παράδειγμα ο ακτιβισμός για την προστασία του κλίματος έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά στην Ευρώπη από ό,τι στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής. Σύμφωνα με έρευνα του Ινστιτούτου Έρευνας Διαδηλώσεων και Κινημάτων (Institut fuer Protest- und Bewegungsforschung, IPB) τον Μάρτιο του 2019 οι ακτιβιστές του κινήματος Fridays for Future στην Γερμανία είναι στην πλειοψηφία τους γυναίκες, με υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης, συχνά με προέλευση από νοικοκυριά της υψηλής μεσαίας κοινωνικής τάξης και σπάνια έχουν προσφυγική αναφορά.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, αν και δεν υπάρχει ανάλογη έρευνα, σύμφωνα με στοιχεία από το κίνημα Youth Climate Strike US (ανάλογο του Fridays for Future) για την σύνθεση του κινήματος τα περισσότερα μέλη του ανήκουν σε εθνικές μειονότητες και σε χαμηλά κοινωνικά στρώματα. Για αυτό τον λόγο η ενεργοποίηση τους για την προστασία του κλίματος συνδέεται με την δημιουργία πράσινων θέσεων εργασίας. Σε αυτή την λογική ανταποκρίνεται και το Green New Deal και η πολιτική του Δημοκρατικού Bernie Sanders.
Οι διαφορετικές αφετηρίες των κινημάτων για την προστασία του κλίματος στην Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής έχουν ως επίπτωση από το ένα μέρος την διαφορετική ταχύτητα σε σχέση με την πρακτική αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και από το άλλο την διαμόρφωση διαφορετικών οπτικών ως προς το μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης και τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις, ώστε να δημιουργηθούν διαφορετικές συνθήκες διαβίωσης στο πλαίσιο ενός συστήματος κοινωνικών αξιών, οι οποίες δρομολογούν υπερβατικές στοχεύσεις και παράλληλα συμπορεύονται με την βιωσιμότητα της ανθρώπινης οντότητας και του οικοσυστήματος.
Αυτή η υπερβατική λογική βέβαια εκλαμβάνεται ως εξωπραγματική και φαντασιακή προσδοκία, εάν ληφθεί υπόψη η ισοπέδωση του τροπικού δάσους του Αμαζονίου στην Βραζιλία, η οποία συντελείται είτε με τις τεραστίων διαστάσεων πυρκαγιές είτε με την αποψίλωση και εμπορευματοποίηση του λόγω της ξυλείας, με την οποία μπορούν να καλυφθούν οι ανάγκες της αντίστοιχης αγοράς.
Και στις δύο περιπτώσεις υποκαθίσταται το τροπικό δάσος με την καλλιέργεια σόγιας και σιτηρών, από την εξαγωγή των οποίων αποκομίζουν υπέρογκα κέρδη βραζιλιάνικες εταιρείες με βασικό μέτοχο τον επικεφαλή των Ρεπουμπλικανών στην Γερουσία των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής Mitsh Mc Connell σύμφωνα με την δημοσιογραφική ιστοσελίδα Intercept («Ποιοι κάνουν παρανάλωμα τον Αμαζόνιο», Efsyn online, 30.8.2019).
Οι σύγχρονες αντιφάσεις με αφετηρία την αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση των κοινωνιών έχουν πλανητικές διαστάσεις, οι οποίες όμως δεν προσεγγίζονται σε αυτό το εύρος τόσο από το πολιτικό σύστημα όσο και από τους πολίτες, όταν άπτονται της πραγματικότητας, που βιώνουν ως μεμονωμένα άτομα στις επιμέρους κοινωνίες ανάλογα με την κοινωνική τάξη αναφοράς τους.
Ταυτοχρόνως δείχνουν, ότι οι κοινωνίες δεν λειτουργούν ως συλλογικά υποκείμενα, όχι μόνο σε εθνικό ή ευρωπαϊκό αλλά και σε πλανητικό επίπεδο, διότι δεν συνειδητοποιούν, ότι η πορεία στο μέλλον είναι κοινή.
Ούτε και το πολιτικό σύστημα εκφράζει το κοινωνικό συμφέρον, ενώ η οπτική του σε σχέση με την διαχείριση της εξέλιξης είναι βραχυπρόθεσμη.
Φυσικό επακόλουθο αυτών των δεδομένων είναι η μη δυναμική συμπόρευση του μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης με τις επαγγελίες για κοινωνική ευημερία, ενώ δεν υπάρχουν μηχανισμοί σχεδιασμού και ελέγχου της μετάβασης στην επόμενη φάση της εξέλιξης (π.χ. αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής σε συνδυασμό με τις μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών και την κατάρρευση των κοινωνιών του Νότου με παρενέργεια την αποσταθεροποίηση των κοινωνιών του Βορρά).
Εάν η παγκόσμια κοινότητα δεν σχεδιάσει μακροπρόθεσμα την μελλοντική της πορεία χωρίς αντιφάσεις και με γνώμονα το κοινωνικό και ανθρώπινο συμφέρον, το μέλλον δεν θα μπορεί να ελεγχθεί.
*ερευνητής Κοινωνιολόγος
**πρώτη δημοσίευση: metarithmisi.liberal.gr
