του Χρίστου Αλεξόπουλου*
Όσο προχωρά η ανθρωπότητα προς το μέλλον, τόσο περισσότερο γίνεται εμφανής η αναντιστοιχία ανάμεσα στην διαχείριση του χρόνου σε σχέση με τα δεδομένα, που διαμορφώνονται κατά την ροή του στην πραγματικότητα και τις επιπτώσεις τους ως προς την προοπτική, που ανοίγουν για τη νέα γενιά και την βιωσιμότητα των κοινωνιών και της ανθρώπινης οντότητας γενικότερα.
Οι διαστάσεις αυτού του φαινομένου συνεχώς αποκτούν μεγαλύτερο εύρος, διότι τόσο το πολιτικό σύστημα (είτε διαχειρίζεται κυβερνητική εξουσία είτε κινείται στην αντιπολίτευση) όσο και τα διάφορα κοινωνικά συστήματα (οικονομικό, εργασιακό, εκπαιδευτικό, υγείας κ.λ.π.) δεν συνειδητοποιούν την ευθύνη, που έχουν και δεν προσανατολίζονται στην διαχείριση της εξέλιξης με βάση τις ανάγκες του μέλλοντος, αλλά κινούνται με βραχυπρόθεσμη λογική λαμβάνοντας υπόψη κυρίως τις συνθήκες, που διαμορφώθηκαν κατά την διάρκεια της ιστορικής διαδρομής των κοινωνιών.
Το πιο «τρανταχτό» παράδειγμα είναι η κλιματική αλλαγή και οι επιπτώσεις της στις μελλοντικές γενιές εξαιτίας του τρόπου διαχείρισης της πραγματικότητας στα διάφορα κοινωνικά συστήματα.
Σύμφωνα με την πρόσφατη έκθεση της Παγκόσμιας Επιτροπής για το Κλίμα (IPCC) διαπιστώνονται πολύ αρνητικές για τον άνθρωπο και το οικοσύστημα εξελίξεις, οι οποίες έχουν ήδη δρομολογηθεί, όπως:
1.Μείωση του μόνιμα παγωμένου εδάφους με παράλληλη αύξηση του μεθανίου.
2.Μεώνονται επίσης τα αποθέματα φρέσκου νερού.
3.Οι πάγοι στους πόλους εξαφανίζονται.
4.Διαρκώς και με επιταχυνόμενους ρυθμούς «ανεβαίνει» η επιφάνεια της θάλασσας. Στον 20ο αιώνα η επιφάνεια «ανέβηκε» περίπου 15 εκατοστά. Μέχρι το 2100 θα μπορούσε να «ανέβει» έως 110 εκατοστά.
5.Η γη γίνεται πιο περιεκτική σε αλάτι.
6.Οι ωκεανοί στο μέλλον θα είναι πιο ζεστοί και όξινοι. Θα πρέπει δε να επισημανθεί, ότι παίζουν ρυθμιστικό ρόλο για την θερμοκρασία σε πλανητικό επίπεδο. Εκτιμάται, ότι απορρόφησαν το 90% της ζέστης, που παρήχθη από το 1970 λόγω της εκπομπής διοξειδίου του άνθρακα και από το 1980 υπολογίζεται, ότι αποθήκευσαν 20 έως 30% του διοξειδίου του άνθρακα, που παρήγαγαν οι άνθρωποι. Οι ωκεανοί τροφοδοτούν την ατμόσφαιρα με μεγάλες ποσότητες οξυγόνου.
Επίσης σύμφωνα με έρευνα (Harry Zekollari, Matthias Huss, Daniel Farinotti «Modelling the future evolution of glaciers in the European Alps under the EURO-CORDEX RCM ensemble»), που δημοσιεύεται στο επιστημονικό περιοδικό The Cryosphere, μέχρι το 2050 θα έχουν λιώσει οι μισοί (50%) παγετώνες στις Άλπεις και αυτό ανεξάρτητα από το εάν μειωθεί η εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου. Επίσης μέχρι το 2100 θα μπορούσαν να λιώσουν εντελώς.
Τα στοιχεία, που προκύπτουν μετά από πολλών ετών επιστημονική προσέγγιση της πορείας του κλίματος, δείχνουν, ότι δεν υπάρχουν περιθώρια για ακόμη περισσότερο «χάσιμο» χρόνου. Οι κοινωνίες και οι πολιτικές τους ηγεσίες πρέπει να πάρουν ιστορικών διαστάσεων αποφάσεις, οι οποίες θα θέσουν εντελώς διαφορετικές προτεραιότητες στην διαχείριση της πραγματικότητας, χωρίς να καλλιεργούνται φοβίες, που εξυπηρετούν πολιτικές σκοπιμότητες και οικονομικά συμφέροντα, τα οποία στερούνται κοινωνικής αναφοράς και ευαισθησίας.
Μελέτη του Ιδρύματος Friedrich Ebert Stiftung και του Prognos AG στην Γερμανία (από τους μεγαλύτερους ρυπαντές του περιβάλλοντος στην Ευρώπη) δείχνει, ότι η προστασία του κλίματος δεν μειώνει τις θέσεις εργασίας, αρκεί να γενικευθεί η χρήση ηλεκτρικών αυτοκινήτων και να αναπτυχθούν οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας σε συνδυασμό με μακροπρόθεσμο οικονομικό και εργασιακό σχεδιασμό και προσαρμογή της επαγγελματικής εκπαίδευσης σε αντίστοιχη κατεύθυνση.
Ένα μεγάλο μέρος των απασχολούμενων σε βλαπτικές για το κλίμα θέσεις εργασίας (π.χ. εξόρυξη ορυκτών καυσίμων) θα συνταξιοδοτηθεί σε λειτουργικό χρονικό διάστημα. Οι υπόλοιποι μπορούν να μετεκπαιδευθούν.
Στην Ελλάδα βέβαια το πολιτικό σύστημα στο σύνολο του αρκείται στην υπογραφή συμφωνιών με παγκοσμίων διαστάσεων πετρελαϊκές εταιρείες για την εξόρυξη ορυκτών καυσίμων, αν και το ηλιακό και αιολικό δυναμικό θα μπορούσαν να καλύψουν τις ενεργειακές ανάγκες της χώρας. Ο κάθε πολίτης μπορεί να βγάλει τα συμπεράσματα του.
Η κλιματική κρίση αναδεικνύει την ανάγκη αλλαγής των μέχρι τώρα ισχυουσών προτεραιοτήτων στον τρόπο κοινωνικής οργάνωσης. Βασικός και κυρίαρχος πολιτικός και κοινωνικός στόχος πρέπει να είναι η αποκατάσταση λειτουργικών οικολογικών ισορροπιών, διότι σε αντίθετη περίπτωση δεν είναι εφικτή η βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη.
Βασική προϋπόθεση για την διασφάλιση ενός μέλλοντος με προοπτική είναι η διατήρηση των φυσικών παραμέτρων, που εγγυώνται την ποιότητα ζωής, παράγουν οξυγόνο, αποθηκεύουν νερό, λειτουργούν ως χώρος ευδοκίμησης των φυτών και των ζώων και διαθέτουν ξυλεία, όπως είναι τα δάση. Στην Ελλάδα όμως μειώνονται τα δάση επικίνδυνα. Ακόμη πιο επικίνδυνη για την ανθρωπότητα με παγκόσμιες επιπτώσεις είναι η καταστροφή του τροπικού δάσους του Αμαζονίου στην Βραζιλία.
Είναι πλέον πολύ εμφανές, ότι το πιο σημαντικό για την βιωσιμότητα του ανθρώπου και του οικοσυστήματος είναι η αποκατάσταση λειτουργικής σχέσης με την φύση, η οποία βασίζεται στον σεβασμό και στην βιωματική προσέγγιση της και όχι στην επαφή με την εικονική της αποτύπωση στο πλαίσιο της ψηφιακής πραγματικότητας.
Χρειάζεται να οικοδομηθεί ένα άλλο σύστημα κοινωνικών αξιών με προσανατολισμό στην βιωσιμότητα του πλανήτη και της ζωής πάνω σε αυτόν. Η βραχυπρόθεσμη οπτική στην προσέγγιση και διαχείριση της πραγματικότητας είναι καταστροφική και πρέπει να αλλάξει χωρίς χρονοτριβή.
Ειδάλλως θα διαμορφωθούν οι προϋποθέσεις για την εμφάνιση κοινωνικών ανισορροπιών και αναταράξεων, οι οποίες δεν θα είναι εύκολα διαχειρίσιμες πολιτικά, ενώ θα αποσταθεροποιηθεί η κοινωνική συνοχή, διότι θα απειλείται η ίδια η ζωή.
Η νέα γενιά «νιώθει» ήδη τον κίνδυνο, που άπτεται της ζωής της. Μέχρι τώρα τα διάφορα κινήματα (Fridays for Future, Smile for Future, Extinction Rebellion) ενεργοποιούνται στο πλαίσιο του συστήματος. Όμως η ήδη εξαντλούμενη υπομονή των νέων και η ριζοσπαστικοποίηση τους, εάν δεν υπάρξει άμεση ανταπόκριση στο αίτημα για την αποκατάσταση λειτουργικών κλιματικών ισορροπιών, θα διαμορφώσουν μεγάλη κοινωνική ρευστότητα (σε πρώτη φάση).
Σε αυτή την περίπτωση δεν θα είναι αντιμετωπίσιμη η κοινωνική αποσταθεροποίηση ούτε με την αξιοποίηση της κοινωνίας του θεάματος και της διαφημιστικής λογικής, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί στο πλαίσιο του συστήματος μαζικής ενημέρωσης.
Το πολιτικό σύστημα (είτε διαχειρίζεται κυβερνητική εξουσία είτε είναι στην αντιπολίτευση) οφείλει να αναλάβει τις ευθύνες, που του αναλογούν ως εκφραστή του κοινωνικού και ανθρώπινου συμφέροντος στο πολιτικό επίπεδο. Το ίδιο πρέπει να κάνουν και οι δομές της κοινωνίας πολιτών και τα κοινωνικά συστήματα στο σύνολο τους.
Σε αντίθετη περίπτωση για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής θα αποκτήσουν υψηλό βαθμό κοινωνικής αποδοχής απόψεις, όπως «Πρόκειται για την επιβίωση της ανθρωπότητας, είναι ώρα για κοινωνική ανυπακοή» (Sibylle Berg, «Reisst euch zusammen, Menschheit», Spiegel online, 28.9.2019).
*ερευνητής Κοινωνιολόγος
**πρώτη δημοσίευση: metarithmisi.liberal.gr
