των Κωνσταντίνου Ζοπουνίδη, Αιμίλιου Γαλαριώτη και Μαριάννας Εσκαντάρ*
Ο καπιταλισμός της συμπαιγνίας βρίσκεται κάτω από ισχυρές κριτικές ιδιαίτερα από τη χρηματοοικονομική κρίση του 2008 η οποία ενδυνάμωσε τη δυσπιστία των πολιτών προς τους υπεύθυνους οι οποίοι διοικούν πολιτικούς και οικονομικούς οργανισμούς.
Σύμφωνα με τον πολιτικό επιστήμονα και ειδικό στις διεθνείς σχέσεις Bertrand Badie από το 1945, η έννοια της ηγεμονίας γίνεται η ιδεοληψία των στρατιωτικών, των διπλωματών, των ιστορικών και των πολιτικών (L’hegemonie contestee: Les nouvelles formes de domination international, Odile Jacob, 2019). Η ερώτηση του “ηγεμόνα” ή διαφορετικά του αρχηγού μιας ομάδας, μια περιοχής και δη του πλανήτη επέτρεπε να διαφωτίσει τα πολιτικά, κοινωνικά και πολιτιστικά θέματα των μεγάλων αλλαγών του κόσμου που εμφανίστηκαν τους τελευταίους αιώνες. Όπως εξηγεί ο συγγραφέας η ιδέα της ηγεμονίας ως μύθος, αρχίζει από το 477 π.χ., όταν ο Θουκυδίδης εξηγεί πως μερικές ελληνικές πόλεις συμμαχούσαν με την Αθήνα για να τις προστατέψει από τους Πέρσες. Πρόκειται για την εθελοντική υποτέλεια ή το λιγότερο υπακοή αποδεκτή.
Νέα Παγκοσμιοποίηση
Εδώ και μερικούς μήνες ένα κύμα λαϊκών διαμαρτυριών κλονίζει όλο τον κόσμο, αν και οι αιτίες σε κάθε εθνικό πλαίσιο είναι διαφορετικές. Αίγυπτος, Αιτή, Αλγερία Εκουαδόρ (Ισημερινός), Ιράκ, Λίβανος, Νικαράγουα, Χιλή, Χόνγκ Κόνγκ,… βρίσκονται σε αναβρασμό από διαφορετικές αιτίες, αλλά τα κοινά σημεία αναφέρονται στα εξής: αυξημένες ανισότητες, πολιτικά συστήματα σε αδιέξοδο, ανάγκη για επανάκτηση της δημοκρατίας, για αξιοπρέπεια και κοινωνική δικαιοσύνη.
Για το συγγραφέα Badie όλες αυτές οι αλλαγές που επιχειρούνται έχουν ως στόχο τη σχέση μεταξύ του κοινωνικού και του πολικού. Άλλοτε το πολιτικό ήταν το δυνατό και το κοινωνικό το “μαλακό”, το “soft”. Τώρα, όλο και πιο πολύ, το πολιτικό γίνεται αβέβαιο και το κοινωνικό εξοπλίζεται με ικανότητες πιο δυνατές. Ο καπιταλισμός της συμπαιγνίας, συχνά συνώνυμος των πελατειακών σχέσεων, έχει ένα οικονομικό και κοινωνικό κόστος πολύ υψηλό. Για παράδειγμα στο Λίβανο το 42,7% των επιχειρήσεων με προσωπικό περισσότερα από 100 άτομα είχαν στη διοίκησή τους ή στο διοικητικό συμβούλιο τους ένα πολιτικό.
Στους κλάδους που αυτές οι επιχειρήσεις δραστηριοποιούνται οι επιδόσεις τους ήταν πιο ισχνές από το υπόλοιπο της οικονομίας (μεγέθυνση, παραγωγικότητα, δημιουργία θέσεων εργασίας).
Ο Branko Milanovic οικονομολόγος, ειδικός στον τομέα των ανισοτήτων θεωρεί ότι οι ελίτ ασχολούνται μόνο με τα δικά τους θέματα αφήνοντας στην άκρη τα ενδιαφέροντα των πολιτών. Αυτό έχει συμβεί με τα κίτρινα γιλέκα. Δύο τύποι καπιταλισμού της συμπαιγνίας υπάρχουν: σε μερικές χώρες, η οικονομική εξουσία έγινε το εφαλτήριο της πολικής όπως στις Η.Π.Α., όπου οι προεκλογικές εκστρατείες χρηματοδοτούνται από το 0,1% των πιο πλουσίων και σε άλλες όπως η Κίνα ή ο Λίβανος η εγγύτητα με την πολιτική εξουσία δημιουργεί μια οικονομική ράντα. Η ανάπτυξη του καπιταλισμού της συμπαιγνίας συμπίπτει με τις πολιτικές φιλελευθεροποίησης που πάρθηκαν τα έτη 1980 και 1990 από το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα. Ανοίγοντας τις οικονομίες στον ελεύθερο ανταγωνισμό, οι μεταρρυθμίσεις της φιλελευθεροποίησης ενδυνάμωσαν την επίδραση μιας οικονομικής ελίτ κοντά στην εξουσία., η οποία εκμεταλλεύτηκε την εγγύτητα αυτή για να αποκτήσει πλεονεκτήματα και κέρδη (συντεχνίες).
Δημοκρατία, αξιοπρέπεια, κοινωνική δικαιοσύνη
Σύμφωνα με τους ειδικούς, η συχνότητα των κινήσεων διαμαρτυρίας έχει σήμερα επιταχυνθεί δραματικά. Οι μαζικές κινητοποιήσεις παράγονται παντού σε δημοκρατικά και μη καθεστώτα σχετικά με ένα ευρύ φάσμα ερωτήσεων και αποτελούν ένα σημαντικό χαρακτηριστικό της διεθνούς πολιτικής. Στη συνέχεια, χάρη στα κοινωνικά δίκτυα αυτά γίνονται γνωστά σε σχεδόν πραγματικό χρόνο. Πολλαπλοί παράγοντες αβεβαιότητας συγκλίνουν στα ακόλουθα: επιβράδυνση της οικονομίας, κατακόρυφη αύξηση των κοινωνικών ανισοτήτων και κρίση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας.
Παρακάτω παρουσιάζονται οι αφορμές που οδήγησαν τους πολίτες μερικών κρατών σε εξέγερση.
Αλγερία: Από τις 22 Φεβρουαρίου 2019, η απόφαση του προέδρου Abdelaziz Bouteflika να διεκδικήσει μια 5η εντολή εξουσίας.
Ιράκ: Από την 1η Οκτωβρίου 2019, εκατοντάδες νέοι άνθρωποι διπλωματούχοι διαμαρτυρήθηκαν στην κυβέρνηση ζητώντας εργασία και λειτουργικές δημόσιες υπηρεσίες. Η καταστολή της εξέγερσης δημιούργησε πάνω από 270 νεκρούς.
Λίβανος: Από τις 17 Οκτωβρίου 2019, η απόφαση για ένα νέο φόρο για κλήσεις μέσω μηνυμάτων Whats App.
Νικαράγουα: Από τις 18 Απριλίου 2018, λόγω της μεταρρύθμισης της κοινωνικής ασφάλισης η οποία μετατράπηκε σε εθνική εξέγερση εναντίον του Daniel Ortega. 325 νεκροί και περισσότεροι από 2.000 τραυματίες.
Σουδάν: Από τις 20 Δεκεμβρίου 2018 με την ανακοίνωση της κυβέρνησης για τριπλασιασμό της τιμής του ψωμιού. Περίπου 250 νεκροί σύμφωνα με τη γνώμη των διαδηλωτών.
Χιλή: Από τις 18 Οκτωβρίου 2019, με την αύξηση των τιμών στα εισιτήρια του μετρό του Σαντιάγο. 20 νεκροί και περισσότεροι από 1.000 τραυματίες.
Χόνγκ Κόνγκ: Από την 9η Ιουνίου 2019 με το νομοσχέδιο που επιτρέπει την έκδοση υπόπτων στην Ανατολική Κίνα, εξελίχθηκε σε μια γενικότερη εκστρατεία για περισσότερη δημοκρατία και προστασία των τοπικών ελευθεριών απέναντι στο Πεκίνο. Ένας νεκρός.
Τα παραπάνω αφορούν μερικά παραδείγματα μόνο και οδηγούν στην κυριαρχία των οικονομικών δογμάτων για “λιγότερο Κράτος” και το θρίαμβο της αγοράς που δημιουργούν αβυσσαλέες ανισότητες, σε αποδυνάμωση των δικτύων κοινωνικής προστασίας και στη συμπαιγνία των πολιτικών και οικονομικών ελίτ. Αυτός ο καπιταλισμός της συμπαιγνίας και της διαπλοκής ιδιωτικοποίησε δημόσιες επιχειρήσεις, μείωσε το φόρο των πιο πλουσίων και αύξησε τα βάρη των ανήμπορων. Η κρίση του 2008 και η οικονομική επιβράδυνση δημιούργησε μια αφόρητη κατάσταση, επιταχύνοντας τη δυσφορία των αντιπροσωπευτικών δημοκρατιών και αποσταθεροποιώντας τα αυταρχικά καθεστώτα.
Συμπερασματικά, βιώνουμε μια αλλαγή εποχής, το μέλλον των κοινωνικών εξεγέρσεων και των συνεπειών τους φαίνεται αρκετά αβέβαιο. Αν και δεν υπάρχουν συγκεκριμένα πολιτικά αποτελέσματα, οι εξεγέρσεις αυτές δημιούργησαν μια ατμόσφαιρα αλληλεγγύης σε όλους τους ανθρώπους και ένα πνεύμα απόρριψης μερικών πραγμάτων. Αυτό δημιουργεί μεταδοτικές κινήσεις οι οποίες μπορούν ανά πάσα στιγμή να επανεμφανιστούν.
*Καθηγητής Πολυτεχνείο Κρήτης, Επίτιμος Διδάκτορας ΑΠΘ& Πανεπιστημίου Δ. Μακεδονίας, Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών& Χρηματοοικονομικών, Distinguished Research Professor, Audencia Business School, France& Καθηγητής Διευθυντής Έρευνας Audencia, Business School (EQUIS, AMBA, AACSB),Πρόεδρος της Γαλλικής Χρηματοοικονομικής Εταιρείας (French Finance Association) και Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια, MBA, Μέλος του Εργαστηρίου Financial Engineering, Πολυτεχνείο Κρήτης
