Του Χρίστου Αλεξόπουλου
Η κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα σε πλανητικό επίπεδο εκπέμπει μηνύματα έντονης παρακμής, τα οποία από το ένα μέρος τεκμηριώνουν τα ερωτηματικά, που τίθενται, για τον αυξανόμενο βαθμό διακινδύνευσης ως προς την βιωσιμότητα της ακολουθούμενης πορείας και από το άλλο δείχνουν εμφατικά την ζωτικής σημασίας ανάγκη συνειδητοποίησης από τις κοινωνίες και το πολιτικό σύστημα, ότι δεν υπάρχουν πλέον περιθώρια για την αναπαραγωγή του ισχύοντος μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης χωρίς αντιμετώπιση των ανεπαρκειών του.
Πρέπει να διαμορφωθούν οι προϋποθέσεις για την υπέρβαση των αρνητικών παραμέτρων της ιστορικής διαδρομής στο παρελθόν και να προσαρμοσθούν κοινωνία και πολιτικό σύστημα σε ένα τρόπο λειτουργίας, ο οποίος διασφαλίζει τόσο στο επίπεδο των πολιτών όσο και στο επίπεδο του πολιτικού συστήματος τον συνυπολογισμό των επιπτώσεων των επιλογών τους στην πραγματικότητα σε βάθος χρόνου, διότι δύσκολα αναιρούνται οι προκαλούμενες ανισορροπίες, όταν γίνονται ορατές στο μέλλον (π.χ. ρύπανση με τα πλαστικά, κλιματική αλλαγή κ.λ.π.).
Και αυτό, διότι μετατρέπονται σε συνθήκες ζωής και οριοθετούν την οπτική, με την οποία προσεγγίζουν οι πολίτες την καθημερινότητα (π.χ. χρήση πλαστικής σακούλας). Σε αυτή την περίπτωση δεν είναι εύκολη η ευαισθητοποίηση τους για τα προβλήματα, που προκαλούνται και απειλούν τόσο την δική τους βιωσιμότητα όσο και του οικοσυστήματος (π.χ. μεγαπόλεις του μέλλοντος με δεκάδες εκατομμύρια κατοίκους και επιπτώσεις στην υγεία του ανθρώπου λόγω της ρύπανσης της ατμόσφαιρας σε συνδυασμό και με την καταστροφή του οικοσυστήματος).
Οι διαστάσεις της παρακμής κινούνται σε πολλά επίπεδα. Στο πολιτικό πεδίο έχουν ιδιαίτερο βάρος και το εύρος τους εγγίζει και άλλα πεδία κοινωνικής δραστηριοποίησης, διότι οι πολιτικές αποφάσεις δεσμεύουν σε γενικευμένο βαθμό την αναπτυσσόμενη δυναμική.
Καταρχήν ο εκφυλισμός της πολιτικής λειτουργίας σε επικοινωνιακή διαχείριση μηνυμάτων διαφημιστικού τύπου έχει οδηγήσει την δημοκρατία από το ένα μέρος σε τυπική διαδικασία ανάδειξης διαχειριστών κυβερνητικής εξουσίας και από το άλλο τους πολίτες σε καταναλωτές μηνυμάτων με «φαντασιακό» περιεχόμενο και εξιδανικευτικό φορτίο σε σχέση με το μέλλον και την κοινωνική ευημερία.
Για αυτό δεν πρέπει να απορεί ο πολίτης για την άνοδο του εθνικισμού και του λαϊκισμού στην Ευρώπη με παράλληλη αποδυνάμωση των «συστημικών» κομμάτων, ακόμη και σε χώρες, που ευημερούν, όπως είναι η Γερμανία με την κάθετη άνοδο του Alternative fur Deutschland (Εναλλακτική για την Γερμανία) και την μείωση της επιρροής του Χριστιανοδημοκρατικού και του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος. Τα λαϊκιστικά και τα εθνικιστικά κόμματα επενδύουν στην ενεργοποίηση του συναισθήματος ως μέσου για την διαμόρφωση πολιτικής στάσης, διότι με αυτό τον τρόπο είναι πιο εύκολο να λειτουργήσει η εξιδανικευτική λογική είτε στο όνομα του «έθνους» είτε στο όνομα του «λαού» και να αναπτυχθούν φαντασιώσεις για το μέλλον.
Είναι δε σχήμα οξύμωρο να γίνεται επίκληση του «έθνους» ή του «λαού» σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης και υψηλού βαθμού αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης των κοινωνιών σε όλους τους τομείς δραστηριοποίησης, από την οικονομία μέχρι τον πολιτισμό και τις κοινωνικές αξίες, που διοχετεύονται μαζικά στο πλαίσιο της κοινωνίας του θεάματος και του καταναλωτισμού.
Παράλληλα το πολιτικό σύστημα φαίνεται αδύναμο να συμπορευθεί με την δυναμική της εξέλιξης και να την σχεδιάσει μακροπρόθεσμα σε επαρκή βαθμό. Η πολυπλοκότητα της πραγματικότητας υπερβαίνει τις δυνατότητες του να την αναλύσει και να την κατανοήσει σε όλες της τις διαστάσεις και τις μεταξύ τους αλληλεπιδράσεις και αλληλεξαρτήσεις στην δυναμική προβολή τους στο χρόνο, στοχεύοντας στην πραγμάτωση του ανθρώπινου και του κοινωνικού συμφέροντος.
Αντί αυτού κυριαρχεί η λογική του πολιτικού πραγματισμού, η οποία οριοθετεί την πολιτική με βάση την λειτουργικότητα και την οικονομική απόδοση των κοινωνικών συστημάτων και ιδιαιτέρως του οικονομικού, χωρίς να λαμβάνει υπόψη τις πιθανές αρνητικές επιπτώσεις στο μέλλον. Σε αυτό το πλαίσιο εργαλειοποιείται ο άνθρωπος.
Πολύ χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η κλιματική αλλαγή, η σταδιακή εξάντληση των φυσικών πόρων, η ρύπανση με τα παραγόμενα προϊόντα (πλαστικό), οι μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών και πολλά άλλα.
Η παρακμή δεν περιορίζεται όμως μόνο στο χώρο της πολιτικής, αλλά εκτείνεται και στο κοινωνικό πεδίο. Κεντρικός άξονας των παρακμιακών συνθηκών, που συνθέτουν την σύγχρονη πραγματικότητα είναι το σύστημα κοινωνικών αξιών, το οποίο οριοθετεί το πλαίσιο της ατομικής και συλλογικής δραστηριοποίησης στους διάφορους τομείς, από τον ελεύθερο χρόνο μέχρι τον εργασιακό.
Οι κοινωνικές αξίες έχουν κυρίως καταναλωτικό προσανατολισμό σύμφωνα με τις «επιταγές» της κοινωνίας του θεάματος και εργαλειοποιούν την ανθρώπινη υπόσταση στο πλαίσιο των διαφόρων κοινωνικών ρόλων με επιδίωξη την αναπαραγωγή ενός μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης, το οποίο δεν συμπορεύεται με τις ανθρώπινες ανάγκες, αλλά υπηρετεί συστημικούς στόχους (από την κερδοφορία στο πλαίσιο του οικονομικού συστήματος μέχρι την προώθηση καταναλωτικών προτύπων).
Παράλληλα οι διάφορες κοινωνικές δραστηριότητες, που αναπτύσσονται στον ελεύθερο χρόνο, δεν συμβάλλουν στην βίωση της πραγματικότητας, αλλά στην επαφή με τις διάφορες εκδοχές και ερμηνείες της ψηφιακής εικονικής αποτύπωσης της.
Με αυτό τον τρόπο δεν «καλλιεργείται το έδαφος» για την παραγωγή κοινωνικών αξιών, οι οποίες είναι προϊόν διεργασιών στις τοπικές κοινωνίες, αλλά προωθούνται κοινωνικές στάσεις, οι οποίες είναι αποτέλεσμα των κανόνων και των ορίων της εικονικής βίωσης της πραγματικότητας (π.χ. αποσπασματική προσέγγιση ανάλογα με την οπτική γωνία αποτύπωσης της από το ψηφιακό μέσο), που επιβάλλονται από τις τεχνολογικές δυνατότητες και τις μη ελεγχόμενες, προς το παρόν τουλάχιστον, επιπτώσεις τους στην λειτουργία του πολίτη ως ατομικού ή συλλογικού υποκειμένου (π.χ. χειραγώγηση).
Σε συνδυασμό δε με την μεγάλη ταχύτητα της ροής του χρόνου και των εξελίξεων (σε εθνικό, ευρωπαϊκό και πλανητικό επίπεδο) στους διάφορους τομείς, από την πολιτική και την γεωπολιτική δυναμική μέχρι την οικονομία, αποξενώνεται ο πολίτης από την φυσική πραγματικότητα και την οντότητα του ως ανθρώπου με αναφορά στο οικοσύστημα και την βιωσιμότητα του, ώστε να λειτουργεί και ο ίδιος ως φυσικό ον.
Οι συνθήκες παρακμής, πολιτικής και κοινωνικής, έχουν φτάσει σε οριακό σημείο και η ανάγκη αλλαγής κατεύθυνσης και η ανάπτυξη γενικευμένου διαλόγου στις δομές της κοινωνίας πολιτών και στο πολιτικό σύστημα για την ακολουθητέα βιώσιμη πορεία με την συνδρομή και της επιστημονικής κοινότητας, είναι μεγάλη.
Το θέμα είναι, αν ο διαθέσιμος χρόνος και τα υπάρχοντα μεθοδολογικά εργαλεία είναι επαρκή για μια λειτουργική και με προοπτική επανεκκίνηση. Η απάντηση δεν είναι εύκολη. Δεν υπάρχει όμως άλλη «οδός διαφυγής» εκτός από την ριζική και με αποφασιστικότητα αντιμετώπιση των ζωτικής σημασίας για την βιωσιμότητα του ανθρώπου προβλημάτων και ανισορροπιών της πραγματικότητας, που διαμόρφωσε η ανθρώπινη δραστηριότητα κατά την διάρκεια της ιστορικής της διαδρομής.
