της Άννας Διαμαντοπούλου*
Αφιέρωμα στη δεκαετία 2010 - 2020. Η Άννα Διαμαντοπούλου γράφει για την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση.
«Τρώγε την πρόοδο και με τα φλούδια και με τα κουκούτσια»
Οδυσσέας Ελύτης
Σαράντα επιχειρήσεις στις ΗΠΑ ήδη παράγουν και πουλούν κρέας φτιαγμένο σε εργαστήρια από κύτταρα ζώων! Οι ποσότητες κρέατος που μπορούν να παραχθούν είναι τεράστιες. Θετική προοπτική για την αυξανόμενη ζήτηση σε Ασία και Αφρική, αλλά και για το περιβάλλον, λόγω της μείωσης του εκπεμπόμενου μεθανίου από τα ζώα αλλά και της μείωσης της κατανάλωσης του νερού. Ταυτόχρονα, άγνωστες μακροχρόνιες επιπτώσεις στην υγεία και, βέβαια, καταστροφική προοπτική για την οργανωμένη κτηνοτροφία παντού.
Η πιλοτική κίνηση φορτηγών χωρίς οδηγούς ξεκίνησε. Υπολογίζεται ότι τα ατυχήματα θα είναι 40% λιγότερα, ενώ η μείωση του κόστους είναι σημαντική. Ταυτόχρονα, υπολογίζεται ότι μόνο στις ΗΠΑ 4,5 εκατομμύρια οδηγοί φορτηγών κινδυνεύουν να χάσουν την εργασία τους.
Οι συσκευές αυτόματης μετάφρασης εξελίσσονται με τρομακτική ταχύτητα. Οι άνθρωποι μπορούν να επικοινωνήσουν σε κάθε γωνιά του πλανήτη με μία συσκευή στο χέρι τους, ενώ οι μεταφράσεις γραπτών κειμένων σε δευτερόλεπτα εξελίσσονται μέρα με τη μέρα. Τι σημαίνει όμως για την ανθρώπινη εξέλιξη και τον πολιτισμό η μη ανάγκη εκμάθησης ξένων γλωσσών και ταυτόχρονα ποιο το εργασιακό μέλλον εκατομμυρίων μεταφραστών;
Οι συνήθεις ιατρικές εξετάσεις μπορούν να γίνουν, πλέον, από μικρές ατομικές συσκευές. Το Εθνικό σύστημα της Μεγ. Βρετανίας έχει μοιράσει σε εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους συσκευές για καλλιέργειες ούρων μέσω κινητού με πολύ σημαντικά αποτελέσματα για την υγεία των ανθρώπων (πρόληψη νεφρικής ανεπάρκειας κ.λπ.), μείωση του κόστους της λειτουργίας των νοσοκομείων και εξυπηρέτηση των πολιτών. Ποιο είναι το μέλλον των μικροβιολογικών εργαστηρίων και όλων των εργοστασίων πολλαπλών συσκευών και εξαρτημάτων;
Η παρακολούθηση εκατοντάδων εκατομμυρίων Κινέζων από την κυβέρνησή τους, καθώς και η παρέμβαση κάποιων χωρών μέσω της χρήσης του διαδικτύου και των κοινωνικών μέσων, σε πολιτικά συστήματα άλλων χωρών, είναι ήδη πραγματικότητα στη νέα εποχή. Οι τεράστιες δυνατότητες των συνεχώς εξελισσομένων υπηρεσιών του διαδικτύου διευκολύνουν τα αυταρχικά καθεστώτα ενώ δημιουργούν νέας φύσεως προβλήματα, αλλά και δυνατότητες συμμετοχής των πολιτών στις δημοκρατίες.
Ο πόλεμος αλλάζει μορφές, μέσα και μεθόδους που θυμίζουν τις ταινίες επιστημονικής φαντασίας, ενώ στα συστήματα δικαιοσύνης λειτουργούν οι πρώτες πιλοτικές δράσεις με αλγορίθμους που δικάζουν.
Η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση είναι εδώ. Επηρεάζει τους πάντες, όλες τις χώρες, όλες τις οικονομίες, όλους τους κλάδους της επιστήμης, όλα τα επαγγέλματα. Επηρεάζει τους ανθρώπους, ανεξάρτητα από το φύλο και την ηλικία, όπου κι αν βρίσκονται.
Η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση στηρίζεται σε τρεις πυλώνες: Στην τεράστια υπολογιστική δύναμη των σύγχρονων υπολογιστών, χωρίς να μπορούμε ακόμη να εκτιμήσουμε την τεράστια δύναμη των κβαντικών υπολογιστών. Στον τεράστιο αριθμό δεδομένων (data) που παράγουμε εμείς, με ή χωρίς τη θέλησή μας, και στην Τεχνητή Νοημοσύνη. Με απλά λόγια, θα μπορούσαμε να περιγράψουμε το σύστημα Τεχνητής Νοημοσύνης ως ένα υπολογιστικό σύστημα το οποίο μπορεί να εκτελέσει πολύ μεγάλο φάσμα γνωστικών λειτουργιών, ενώ ταυτόχρονα, μέσα από την τροφοδότησή του με συνεχή δεδομένα, «μαθαίνει», γίνεται αποτελεσματικότερο και μπορεί να λαμβάνει τις βέλτιστες αποφάσεις.
Η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση αλλάζει τη σχέση μηχανής και ανθρώπου. Ενώνει όλες τις τεχνολογίες, κάνοντας δυσδιάκριτα τα όρια ανάμεσα στο ψηφιακό, το φυσικό και το βιολογικό. Ο άνθρωπος ζει και χειρίζεται όλο και περισσότερες μηχανές και οι μηχανές αποκτούν όλο και περισσότερες ανθρώπινες ιδιότητες. Αυτοματοποίηση, ρομποτική, μηχανές που μαθαίνουν, τεράστια παραγωγή δεδομένων περνά στα χέρια ιδιωτικών μεγα-επιχειρήσεων, blockchain, fintech, διαδίκτυο των πραγμάτων, ένας νέος συγκλονιστικός κόσμος γεννιέται. Ένας κόσμος που μπορεί να δημιουργήσει ένα καλύτερο μέλλον για τον απλό άνθρωπο, με καλύτερη υγεία και ποιότητα ζωής ή χειρότερο, γεμάτο ανισότητες και κινδύνους.
Οι αλλαγές που συντελούνται, δημιουργούν νέες ανάγκες (δεξιότητες, συνταξιοδοτικές δυνατότητες, μοντέλα εργασίας, νέες δομές στην οικογένεια, νέους τρόπους επικοινωνίας κλπ.), άρα απαιτούνται αντίστοιχα νέες ιδέες και πολιτικά εργαλεία. Προς το παρόν, παρατηρείται μια επώαση ιδεών γύρω από τη νέα πραγματικότητα. Υπάρχουν οι «προφήτες» που προετοιμάζονται, «οι αδρανούντες» που μακρόθεν παρακολουθούν και οι συνωμοσιολόγοι που βλέπουν καταστροφές πίσω από κάθε εξέλιξη. Όμως, πάντα έτσι προχωρούσε η ανθρώπινη ιστορία, ειδικά σε περιόδους κοσμογονικών αλλαγών και επιστημονικών εξελίξεων. Για παράδειγμα, οι μεγάλες τεχνολογικές ανακαλύψεις στην περίοδο του ατμού, και αργότερα στην περίοδο του ηλεκτρισμού, επέφεραν συγκλονιστικές αλλαγές στην οργάνωση της οικονομίας και της κοινωνίας.
Επίσης μετέβαλαν άρδην το διεθνές περιβάλλον. Όταν οι υφάντριες αντικαταστάθηκαν από μηχανές, άλλαξε η δομή και η κοινωνική συγκρότηση ολόκληρων περιοχών. Για τις ανεπτυγμένες χώρες η νέα βιομηχανική περίοδος, καθώς συνοδευόταν από ένα νέο, αρρύθμιστο μοντέλο εργασίας, γέννησε ανάγκες. Και οι ιδέες για την αντιμετώπιση αυτών των αναγκών συγκρότησαν ιδεολογίες, τις ιδεολογίες που επέδρασαν στις κοινωνίες και δημιούργησαν καινούρια πολιτικά συστήματα.
Οι βαθιές τεχνολογικές και οικονομικές αλλαγές φέρνουν πάντοτε κοινωνικές επαναστάσεις. Αυτές, φυσικά, εκφράζονται σε κάθε εποχή με διαφορετικό τρόπο, ενώ η εξέλιξή τους εξαρτάται από τις εκάστοτε ηγεσίες, αλλά και τη δύναμη των ιδεών της εποχής. Η Τέταρτη Βιομηχανική Επανάσταση που βιώνουμε σήμερα, σε συνδυασμό με την κλιματική αλλαγή, τη μεταφορά πλούτου από την Ευρώπη προς την Ασία και τη νέα περίοδο μετακίνησης πληθυσμών, δημιουργεί νέες ιδεολογικές προκλήσεις που απαιτούν νέες πολιτικές προτάσεις, βαθιές μεταρρυθμίσεις και γρήγορες προσαρμογές. Τα πολιτικά κόμματα που διαχειρίστηκαν επιτυχώς τις Δημοκρατίες της Δύσης μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, δυσκολεύονται να αντιμετωπίσουν τις αλλαγές που είναι ήδη σαφείς κυρίως στις νέες γενιές. Οι πολίτες αντιδρούν, αγανακτούν και πολλαπλές μορφές λαϊκισμού ξεπήδησαν παντού την τελευταία δεκαετία.
Το πολιτικό αφήγημα για την Δ΄ Βιομηχανική Επανάσταση δεν είναι μια τεχνοκρατική απλοϊκή προσέγγιση ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Απαιτεί συνθέτες πολιτικές που αφορούν τη πρόληψη των ανισοτήτων, τον σχεδιασμό προτεραιοτήτων σε κάθε τομέα της οικονομίας και της κοινωνίας. Αφορούν νέες φιλοσοφικές και ηθικές προσεγγίσεις, ώστε να τεθούν κανόνες στη διαχείριση των δεδομένων και στη δημιουργία των αλγορίθμων. Κανόνες που προστατεύουν τα ανθρώπινα δικαιώματα απέναντι στην εξουσία των μηχανών.
Το πολιτικό αφήγημα για την Δ΄ ΒΕ απαιτεί νέας μορφής κόμματα και νέους τρόπους επικοινωνίας και συμμετοχής των πολιτών. Η Φιλελεύθερη Δημοκρατία χρειάζεται τη δύναμη νέων ιδεών και νέων μέσων απέναντι στην Ανατολή της «μη φιλελεύθερης δημοκρατίας» των τελευταίων χρόνων.
Το μεγαλύτερο, όμως, διακύβευμα, είναι η μεταρρύθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος συνολικά. Η αυτοματοποίηση, οι νέες ανακαλύψεις, η νέα σχέση ανθρώπου-μηχανής, απαιτούν δεξιότητες που αφορούν την ανθρώπινη φύση, προσόντα που αφορούν την ψηφιακή εποχή και, κυρίως, γενική μόρφωση που επιτρέπει την αντίληψη της νέας πραγματικότητας και τη συνεχή προσαρμογή. Στη νέα εποχή ο ανταγωνισμός ανθρώπου και μηχανής είναι ανώφελος. Επί συγκεκριμένου έργου η μηχανή θα είναι ταχύτερη και αποτελεσματικότερη.
Ένα Όνειρο κι ένας Εφιάλτης! Τι τους χωρίζει; Ο Αριστοτέλης! Ναι, ο Αριστοτέλης συμβολικά! Η σύζευξη, δηλαδή, της ραγδαίας προόδου με τους νόμους της Λογικής, της Ηθικής και της Αρετής, το νήμα που η μια του άκρη είναι στην τόλμη και στη ρήξη και η άλλη του στην κλίμακα των αξιών της Ανθρωπότητας.
Το εκπαιδευτικό σύστημα, όπως πάντα και παντού, είναι αυτό που ορίζει το μέλλον μιας χώρας, κι αυτό προϋποθέτει θεμελιώδη αλλαγή των προγραμμάτων σπουδών. Θα έβαζα ως επικεφαλίδα της αλλαγής «Κώδικας (προγραμματισμός) και Φιλοσοφία από το Δημοτικό σχολείο». Οι νέοι πρέπει να γνωρίζουν, αλλά και να ελέγχουν τις μηχανές με βάση τα ανθρώπινα ιδεώδη προς όφελος όλων. Δωρεάν πρόσβαση στη διά βίου εκπαίδευση, ως βασικό εργασιακό δικαίωμα, ώστε να μη μένει κανείς πίσω. Ήδη, χώρες στην Ασία και στην Ευρώπη έχουν προχωρήσει την τελευταία πενταετία σε νέου τύπου εκπαιδευτικά προγράμματα.
Η πρόοδος δεν σταματά ποτέ. Προκλήσεις και απειλές αντιμετωπίζονται με πρόβλεψη, σχέδιο και δουλειά απο ηγεσίες και λαούς. Οι νικητές θα είναι αυτοί που διαβάζουν το μέλλον, προετοιμάζονται και τραβούν μπροστά.
*Πρόεδρος του Δικτύου για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη, πρ. Επίτροπος ΕΕ - πρ. Υπουργός
**πρώτη δημοσίευση: www.athensvoice.gr
