της Elizabeth Economy*
Στις 4 Φεβρουαρίου, ο Cui Tiankai, ο πρεσβευτής της Κίνας στις Ηνωμένες Πολιτείες, προετοιμάστηκε να απευθυνθεί σε ακροατήριο φοιτητών, μελετητών και επιχειρηματιών στο Σαν Ντιέγκο της Καλιφόρνια. Πριν μπορέσει ο πρέσβυς να μιλήσει, ένας νεαρός Κινέζος σηκώθηκε και φώναξε: «Xi Jinping, παραιτήσου!». Η ασφάλεια γρήγορα έβγαλε έξω τον άνθρωπο, και η εκδήλωση συνεχίστηκε.
Ένας μικρός αριθμός παρόμοιων εκκλήσεων για την παραίτηση του Κινέζου προέδρου Xi Jinping εμφανίστηκαν στο κινεζικό διαδίκτυο τις τελευταίες εβδομάδες, από πολίτες που κατηγορούν την ηγεσία της χώρας για κακοτεχνίες στην αντίδραση του κράτους στον θανατηφόρο κορωνοϊό που έχει εξαπλωθεί σε ολόκληρη την χώρα. Όπως και ο διαδηλωτής στο Σαν Ντιέγκο, αυτές οι κρίσιμες δημοσιεύσεις εξαφανίστηκαν σχεδόν αμέσως.
Η επιδημία του κορωνοϊού βρίσκεται στην πορεία για να γίνει η χειρότερη ανθρωπιστική και οικονομική κρίση της θητείας του Xi, αλλά ο πρόεδρος της Κίνας σίγουρα δεν είναι πιθανό να παραιτηθεί. Στην πραγματικότητα, ο Xi έχει περάσει επτά χρόνια στην εξουσία οικοδομώντας ένα πολιτικό σύστημα σχεδιασμένο να αντέξει σε μια τέτοια κρίση. Έχει συγκεντρώσει την εξουσία στα χέρια του, ενίσχυσε τον από πάνω προς τα κάτω κρατικό έλεγχο, περιόρισε την ελεύθερη ροή πληροφοριών εντός και πέρα από τα σύνορα της χώρας, και υιοθέτησε μια θεληματική εξωτερική πολιτική που αποσκοπεί να δελεάσει και να εξαναγκάσει άλλες χώρες να πράξουν όπως λέει η Κίνα. Επί του παρόντος, τουλάχιστον, η επιδημία έχει δείξει ξεκάθαρα την έκταση της εξουσίας του Xi. Αλλά η ίδια η ύπαρξη της κρίσης καταδεικνύει χαίνουσες αντιφάσεις και αδυναμίες στο επίκεντρο του καθεστώτος του. Όσο περισσότερο το Πεκίνο αργεί να περιορίσει τον ιό, τόσο ευρύτερες και με περισσότερες συνέπειες θα γίνουν αυτές οι ρωγμές.
Περιόρισε και έλεγξε
Αφότου στην αρχή έσερνε τα πόδια του, το Πεκίνο ανέλαβε μια προσπάθεια να περιορίσει τον κορωνοϊό. Το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα έχει θέσει αποτελεσματικά σε καραντίνα ολόκληρες επαρχίες με συνολικό πληθυσμό άνω των 100 εκατομμυρίων. Έχει διατάξει εργοστάσια που κατασκευάζουν μάσκες προσώπου να επιταχύνουν. Ίσως πιο εντυπωσιακό, έχει κατασκευάσει τεράστια προσωρινά νοσοκομεία και κέντρα απομόνωσης σε λίγες εβδομάδες. Η κλίμακα και η ταχύτητα αυτών των μέτρων αποδεικνύουν το εξαιρετικά συγκεντρωτικό σύστημα και την από πάνω προς τα κάτω προσέγγιση του σχεδιασμού και της εφαρμογής των πολιτικών που το ΚΚΚ έχει τελειοποιήσει υπό τον Xi και που του παρέχει μεγάλη περιθώρια για την κινητοποίηση τεράστιων πόρων σε περιόδους κρίσης.
Όλο αυτό το διάστημα, οι Κινέζοι αξιωματούχοι έχουν φροντίσει να φιμώσουν τους επικριτές και να ελέγξουν τα δημόσια αφηγήματα για το ξέσπασμα [της επιδημίας]. Αυτά τα μέτρα, επίσης, αποτελούν χαρακτηριστικό γνώρισμα της Κίνας του Xi: Πολύ πριν από την τρέχουσα κρίση, ο πρόεδρος οικοδόμησε έναν ισχυρό μηχανισμό λογοκρισίας για να ελέγχει την ροή πληροφοριών στην χώρα. Τώρα, έμπειροι λογοκριτές με χρόνια πρακτικής διαγράφουν γρήγορα οποιαδήποτε ηλεκτρονική ανάρτηση σχετικά με τον ιό κρίνουν υπερβολικά επικριτική ή με άλλο τρόπο ως ανάρμοστη. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι τοπικές δυνάμεις ασφαλείας εντοπίζουν και φυλακίζουν τους συγγραφείς των αναρτήσεων.
Το Πεκίνο εργάστηκε επίσης σκληρά για να συμμορφώσει την διεθνή κοινότητα. Ανησυχώντας μήπως η επιδημία βλάψει την διεθνή θέση της Κίνας, το Πεκίνο ανταποκρίθηκε στις παγκόσμιες ανησυχίες με το χαρακτηριστικό της μείγμα διπλωματικής αυτοπεποίθησης και εξαναγκασμού. Οι Κινέζοι διπλωμάτες επιμένουν ότι η χώρα βρίσκεται στο ύψος της πρόκλησης με διαφανή τρόπο, μοιράζεται πληροφορίες με άλλες κυβερνήσεις και καταπολεμά τον ιό τόσο για χάρη της διεθνούς κοινότητας όσο και προς το δικό της συμφέρον. Ωστόσο, είναι γρήγοροι στο να καταδικάσουν τα όποια μέτρα παίρνουν οι ξένες κυβερνήσεις που ενδέχεται να σηματοδοτήσουν μια έλλειψη εμπιστοσύνης προς το Πεκίνο. Για παράδειγμα, όταν η Ινδονησία ανακοίνωσε σχέδια για περιορισμό των εισαγωγών τροφίμων από την Κίνα, ο πρεσβευτής του Πεκίνου στην Τζακάρτα εξέπεμψε μια λεπτή απειλή, προειδοποιώντας για «αρνητικές επιπτώσεις». Ως επί το πλείστον, η κινεζική δυσαρέσκεια δεν συγκράτησε τις χώρες από την ακύρωση πτήσεων ή το κλείσιμο των συνόρων τους. Μερικές, ωστόσο, έχουν τοποθετήσει την πολιτική τους μοίρα στα χέρια του Xi. Ο πρωθυπουργός της Καμπότζης, Hun Sen, για παράδειγμα, αρνήθηκε να εκκενώσει τους πολίτες του από την [πόλη] Γουχάν (Wuhan) και, μάλιστα, ταξίδεψε στην Κίνα για να συναντηθεί με τον Xi, ο οποίος τον επαίνεσε για το ότι είναι ένας «φίλος στην ανάγκη». Ακόμη και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ήταν υπερκολακευτικός για τον χειρισμό της κρίσης από το Πεκίνο. Η ηγεσία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας αρνήθηκε να δηλώσει την Έκτακτη Ανάγκη Διεθνούς Ανησυχίας για την Δημόσια Υγεία (Public Health Emergency of International Concern) μέχρι την τελευταία δυνατή στιγμή, και ακόμη και τότε, ο Γενικός Διευθυντής του ΠΟΥ δρ. Tedros Adhanom Ghebreyesus προέτρεψε άλλες χώρες να μην επιβάλουν ταξιδιωτικές απαγορεύσεις ή να λάβουν άλλα δραστικά μέτρα που θα απομονώσουν την Κίνα. Και υπό την καθοδήγηση του Πεκίνου, ο ΠΟΥ αρνήθηκε να επιτρέψει στην Ταϊβάν να συμμετάσχει άμεσα σε ενημερώσεις σχετικά με τον κορωνοϊό, παρά τις εκκλήσεις άλλων χωρών να γίνει μια εξαίρεση για το νησιωτικό έθνος (το οποίο δεν είναι επίσημο μέλος του ΠΟΥ) δεδομένης της σοβαρότητας της επιδημίας.
Δημόσια Υγεία με κινέζικα χαρακτηριστικά
Το σύστημα διακυβέρνησης του Xi τον έχει προστατεύσει από σημαντικές πολιτικές επιπτώσεις από την επιδημία, αλλά έχει επίσης δημιουργήσει ακριβώς τις συνθήκες που επέτρεψαν στον ιό να εξαπλωθεί τόσο γρήγορα. Επειδή ο κινεζικός κρατικός μηχανισμός είναι τόσο συγκεντρωτικός, οι πληροφορίες λιμνάζουν σε σημεία συμφόρησης και συχνά αποτυγχάνουν να φθάσουν σε εκείνους που τις χρειάζονται περισσότερο. Ο δήμαρχος της Wuhan επεσήμανε σε μια τηλεοπτική συνέντευξη στα τέλη Ιανουαρίου ότι διαβίβασε πληροφορίες σχετικά με τον κορωνοϊό στις αρμόδιες Αρχές νωρίς, αλλά δεν είχε εξουσιοδοτηθεί να δημοσιοποιήσει αυτές τις πληροφορίες στο κοινό. Άλλοι, δεν ήταν πλέον σε θέση να εκφράσουν τις ανησυχίες τους χωρίς φόβο για αντίποινα. Όταν ο 34χρονος Δρ. Li Wenliang χτύπησε για πρώτη φορά τον συναγερμό για τον ιό σε μια μικρή online ομάδα συνομιλίας (chat) στα τέλη Δεκεμβρίου, συνελήφθη και αναγκάστηκε να υπογράψει μια δήλωση αποκήρυξης των σχολίων του. Ο θάνατός του από τον ιό στις 7 Φεβρουαρίου προκάλεσε μια έκρηξη θλίψης και θυμού, καθώς και εκκλήσεις για ελευθερία του λόγου σε ολόκληρο το κινεζικό διαδίκτυο, με τα νέα του θανάτου του Li να συγκεντρώνουν περισσότερα από 1,5 δισεκατομμύρια views στην πλατφόρμα κοινωνικών μέσων Weibo. Ελπίζοντας να μετριάσει την οργή του κοινού, το Πεκίνο απάντησε υποσχόμενο να στείλει μια ομάδα από το Σώμα του ΚΚΚ για την Καταπολέμηση της Διαφθοράς για να διερευνήσει το πώς μεταχειρίστηκε τον Λι η τοπική κυβέρνηση.
Η προσπάθεια του κράτους να φιμώσει τον Λι και άλλους γιατρούς επίσης επέσυρε κριτική από έναν υψηλόβαθμο δικαστή, ο οποίος, σε μια σπάνια δημόσια επίπληξη, δήλωσε ότι οι πολίτες θα είχαν επωφεληθεί από τις αρχικές προειδοποιήσεις για τον ιό. Αλλά το Πεκίνο παραμένει τόσο αφοσιωμένο στην συγκράτηση της ελεύθερης ροής πληροφοριών, όσο είναι αποφασισμένο να καταπολεμήσει και τον πραγματικό ιό, ακόμη κι όταν αυτές οι προτεραιότητες βρίσκονται σε σαφή σύγκρουση. Αξιωματούχοι έχουν απειλήσει επανειλημμένα εκείνους που διαδίδουν μη εξουσιοδοτημένες πληροφορίες, αφήνοντας στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, στις μη κυβερνητικές οργανώσεις και στους μεμονωμένους πολίτες λίγο χώρο για να παρέχουν αναπληροφόρηση (feedback) σε πραγματικό χρόνο και επί τόπου ενημερώσεις. Εν τη απουσία αξιόπιστων και έγκαιρων πληροφοριών, οι Κινέζοι αφήνονται να οργανωθούν μόνοι τους, δημιουργώντας χάρτες που εντοπίζουν την διαδρομή του ιού και αναπτύσσοντας αξιόπιστες πλατφόρμες για την πρόσβαση των πολιτών σε επαληθευμένες πληροφορίες. Στο διαδίκτυο, ορισμένοι πολίτες συμμετέχουν σε πυρετώδεις συζητήσεις σχετικά με το πώς να κατανοήσουν τις αντιφατικές πληροφορίες σχετικά με τον ιό και την αντίδραση της κυβέρνησης. Η διανομή ιατρικών προμηθειών και οικονομικής στήριξης, επίσης, έχουν υποφέρει ως αποτέλεσμα του συμπλέγματος ελέγχου του Πεκίνου. Αξιωματούχοι έχουν ορίσει μόνο λίγες υποστηριζόμενες από την κεντρική κυβέρνηση φιλανθρωπικές οργανώσεις για να λαμβάνουν και να διανέμουν δημόσιες δωρεές. Υποστελεχωμένα και καταβεβλημένα, τα κέντρα διανομής έχουν γίνει ακόμη ένας στόχος δημόσιας οργής για την ανικανότητά τους να παραδώσουν τις δωρεές σε νοσοκομεία και ιατρούς [που βρίσκονται] σε απελπιστική ανάγκη για προμήθειες.
Εξίσου ανησυχητικά, η αποφασιστικότητα του Πεκίνου να ελέγχει την ροή πληροφοριών μεταξύ της Κίνας και του υπόλοιπου κόσμου το οδήγησε να απορρίψει αρκετές προσφορές από την διεθνή κοινότητα για την αποστολή ειδικών για τις μολυσματικές ασθένειες ώστε να βοηθήσουν στην καταπολέμηση της εξάπλωσης του ιού? και ακόμη και μετά την τελική αποδοχή μιας προσφοράς βοήθειας από τον ΠΟΥ στις 28 Ιανουαρίου, το Πεκίνο χρειάστηκε σχεδόν δύο εβδομάδες για να τηρήσει την συμφωνία. Μια τέτοια συμπεριφορά απειλεί την ευημερία όχι μόνο των Κινέζων πολιτών αλλά και των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο.
Το παιχνίδι Απόδοσης Ευθυνών
Το Πεκίνο έχει ήδη αποφασίσει ποιον να κατηγορεί επίσημα την επιδημία: Τις ανίκανες τοπικές Αρχές στην πόλη Wuhan -το επίκεντρο της επιδημίας- η αδράνεια των οποίων επέτρεψε στον ιό να εξαπλωθεί. Το αν αυτός ο αποδιοπομπαίος τράγος θα είναι αρκετός για να αποτρέψει τον κινεζικό λαό από το να στρέψει το θυμό του προς τον Xi Jinping και άλλους κορυφαίους ηγέτες, θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από το πόσο καιρό θα διαρκέσει η κρίση. Προς το παρόν, το ΚΚΚ μπορεί να δείξει προς τα νέα νοσοκομεία και τα κέντρα απομόνωσης που έχει οικοδομήσει και να εκθειάζει γιατρούς και νοσηλευτές, ενώ χρησιμοποιεί τους τοπικούς κυβερνητικούς αξιωματούχους ως μαύρα πρόβατα. Όμως, καθώς ο αριθμός των νεκρών μεγαλώνει και το κόστος αυξάνεται, η κυβέρνηση ίσως να [χρειαστεί να] παλέψει για να εκτρέψει την απόδοση ευθύνης που μπορεί να βλάψει την αξιοπιστία του Xi και εκείνη του κόμματος. Το ότι ο πρόεδρος έχει διατηρήσει σχετικά χαμηλό προφίλ σε όλη την κρίση είναι αποκαλυπτικό. Κάποιος θα περίμενε ότι ο «Xi Dada», ο οποίος έχει πάρει την ονομασία της εποχής του Μάο «ο ηγέτης του λαού», θα έπαιζε κεντρικό ρόλο στην δημόσια ανταπόκριση του Πεκίνου στον ιό. Ωστόσο, παρά τις αναφορές των κρατικών ΜΜΕ που τονίζουν τον ρόλο του προέδρου ως έναν επιτακτικό επικεφαλής διοικητή, ο Xi έχει σε μεγάλο βαθμό επιδιώξει να ηγείται εν των μετόπισθεν, αφήνοντας τον πρωθυπουργό Li Keqiang και τον αντιπρόεδρο Sun Chunlan να επιθεωρούν νοσοκομεία και ασθενείς στην Wuhan. Για τον Xi, κάθε στρώμα κομματικής γραφειοκρατίας παρέχει ένα «μαξιλάρι» ανάμεσα στον εαυτό του και την κρίση επί του πεδίου.
Ομοίως, ο Xi φαίνεται ανυπόμονος να προλάβει μια βαθύτερη κρίση εμπιστοσύνης του κοινού. Σε μια ομιλία του την περασμένη εβδομάδα, έκανε έκκληση για αρχικές μεταρρυθμίσεις πολιτικής, όπως ένα βελτιωμένο σύστημα διαχείρισης κρίσεων και το κλείσιμο των αγορών νωπών, τους υπαίθριους πάγκους για το εμπόριο άγριων ζώων που ήταν η αρχική πηγή του τρέχοντος ξεσπάσματος [του ιού]. Ωστόσο, τέτοιες ενέργειες είναι περιορισμένες ως προς την έκταση και την φαντασία, και εμπίπτουν για τα καλά στο σημερινό μοντέλο διακυβέρνησης του Xi. Αυτό που οι περισσότεροι Κινέζοι θα επιθυμούσαν αντ’ αυτού είναι αυτό που θα ήθελαν οι πολίτες οπουδήποτε: Έναν ειλικρινή καταλογισμό για αυτό που συνέβη, αλλαγές που θα εξασφαλίσουν ότι δεν θα ξανασυμβεί και έναν ηγέτη με την ακεραιότητα να πει, «Η ευθύνη σταματά εδώ». Δυστυχώς, η ιστορία της κινεζικής πολιτικής υποδηλώνει ότι είναι απίθανο να πάρουν αυτό που θέλουν.
* ανώτερη συνεργάτις στην έδρα C. V Starr και διευθύντρια Ασιατικών Σπουδών στο Council on Foreign Relations και μια διακεκριμένη επισκέπτης συνεργάτις στο Ίδρυμα Hoover του Πανεπιστημίου Stanford
**πρώτη δημοσίευση: foreignaffairs
