Την πίστη τους στα δημοκρατικά συστήματα χάνουν συλλογικά οι άνθρωποι σε όλον τον κόσμο, σύμφωνα με νέα επίσημη αναφορά. Θα φανταζόταν κανείς ότι οι πολίτες των σταθερών δημοκρατιών θα ήταν ικανοποιημένοι από τις δημοκρατικές διαδικασίες. Οι μεμονωμένοι πολιτικοί μπορεί να μην είναι αρεστοί, αλλά η απουσία αφοσίωσης σε δημοκρατικές αρχές ή η απώλεια πίστης σε δημοκρατικούς θεσμούς, ανοίγει την πόρτα σε δημαγωγούς και καιροσκόπους.
Τα δεδομένα, λοιπόν, που φέρνει στο φως μία νέα αναφορά του Πανεπιστημίου του Cambridge (Κέντρο για το Μέλλον την Δημοκρατίας) δεν μπορούν παρά να χαρακτηριστούν ανησυχητικά. Για τις ανάγκες της αναφοράς, οι συντάκτες ανέλυσαν δεδομένα που συνέλεξαν από 154 χώρες και 3.500 έρευνες μεταξύ 4.000.000 ερωτηθέντων, καθώς και μία κοινωνικοπολιτική έρευνα του τελευταίου μισού αιώνα.
Όπως προκύπτει από την αναφορά, η ικανοποίηση απέναντι στη δημοκρατία έχει αποσαθρωθεί στα περισσότερα μέρη του κόσμου, ιδιαίτερα την τελευταία δεκαετία. Στις ΗΠΑ, στις μεγαλύτερες δημοκρατίες της Δυτικής Ευρώπης, στην Υποσαχάρια Αφρική και στη Λατινική Αμερική, η εμπιστοσύνη στη δημοκρατία βρίσκεται στο χαμηλότερο επίπεδο που έχει καταγραφεί ποτέ. Σε αρκετές χώρες, αυτή η μέτρηση τείνει να ξεπεράσει ένα σημαντικό όριο: Ο αριθμός των ανθρώπων που νιώθουν δυσαρέσκεια απέναντι στη δημοκρατία είναι μεγαλύτερος από τον αριθμό των ανθρώπων που δηλώνουν ικανοποιημένοι.
Τα πορίσματα της έρευνας αυτά καθ’ αυτά παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ήδη από το 1975, η ικανοποίηση με τη δημοκρατία άρχισε να φθίνει σε ολόκληρο τον δημοκρατικό κόσμο στο σύνολό του. Στα μέσα του 1990, οι πολίτες μίας πλειοψηφίας χωρών για τις οποίες υπάρχουν καταγεγραμμένα δεδομένα ένιωθαν ικανοποιημένοι με την απόδοση των δημοκρατιών τους. Με εξαίρεση μία σύντομη πτώση μετά την οικονομική κρίση στη Λατινική Αμερική και στην Ασία, αυτό το αίσθημα κυριαρχούσε μέχρι το 2015, όταν ένας μεγάλος αριθμός πολιτών άρχισε να αξιολογεί αρνητικά την απόδοση της δημοκρατίας. Έκτοτε, η δυσαρέσκεια διαρκώς αυξάνεται.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις της αναφοράς, ο συνολικός αριθμός των ανθρώπων που θεωρούν την κατάσταση της δημοκρατίας στη χώρα τους “μη ικανοποιητική”, έχει αυξηθεί κατά 10% (από 48% σε 58%). Το ποσοστό αυτό αντιστοιχεί σε 2,4 δισεκατομμύρια ανθρώπους σε Ευρώπη, Λατινική Αμερική, Υποσαχάρια Αφρική, Μέση Ανατολή, Βόρεια Αμερική, Ανατολική Ασία και Αυστραλασία.
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι η πτώση του αισθήματος ικανοποίησης προς τη δημοκρατία είναι ιδιαίτερα έντονη σε χώρες που υποτίθεται είναι σταθερές: Στις ανεπτυγμένες δημοκρατίες με υψηλό εισόδημα. Κατά τη δεκαετία του ’90, σχεδόν δύο στους τρεις πολίτες δημοκρατιών σε Ευρώπη, Βόρεια Αμερική, Νοτιοανατολική Ασία και Αυστραλασία ήταν ικανοποιημένοι με τον τρόπο που διοικούνταν η χώρα τους. Σήμερα και για πρώτη φορά, η πλειοψηφία νιώθει δυσαρέσκεια.
Ωστόσο, αυτή η δυσαρέσκεια δεν είναι ισότιμα καταμερισμένη μεταξύ των χωρών διαφορετικού μεγέθους. Οι πολίτες πολλών μικρών δημοκρατιών, όπως είναι η Ελβετία και το Λουξεμβούργο, θεωρούν ότι το πολιτικό τους σύστημα έχει γίνει πιο ικανοποιητικό σε σύγκριση με το παρελθόν. Δεν μπορεί να λεχθεί το ίδιο, όμως, για τις πολυπληθείς δημοκρατίες του κόσμου, όπως είναι η Γαλλία, η Ιαπωνία και η Βρετανία, οι οποίες κινούνται προς την αντίθετη κατεύθυνση.
Όταν, το 2015, το ίδιο Πανεπιστήμιο δημοσίευσε μία πρώτη αναφορά υποστηρίζοντας ότι στις υποθετικά εδραιωμένες δημοκρατίες οι πολίτες ένιωθαν όλο και μεγαλύτερη δυσαρέσκεια με τα πολιτικά τους συστήματα, τα πορίσματα έμοιαζαν εκτός τόπου και χρόνου: Μετριοπαθείς πολιτικοί, όπως ο Ντέιβιντ Κάμερον και ο Μπαράκ Ομπάμα, κυβερνούσαν στη Βρετανία και στις ΗΠΑ. Η θητεία του λαϊκιστή Σίλβιο Μπερλουσκόνι ως Πρωθυπουργός της Ιταλίας είχε φτάσει στο τέλος της, και η Γερμανίδα Άνγκελα Μέρκελ απολάμβανε τον μεγαλύτερο κοινοβουλευτικό συνασπισμό που είχε καταφέρει το κόμμα της εδώ και δεκαετίες.
Στα χρόνια που μεσολάβησαν, ο Ντόναλντ Τραμπ έγινε Πρόεδρος των ΗΠΑ, η Βρετανία ψήφισε υπέρ της αποχώρησής της από την Ε.Ε., ο Ματέο Σαλβίνι έγινε ο πιο δημοφιλής πολιτικός της Ιταλίας, και η πολιτική κουλτούρα της Γερμανίας μεταμορφώθηκε με την άνοδο ενός νέου ακροδεξιού κόμματος. Αυτό, λοιπόν, που έμοιαζε με παράξενο ανέκδοτο το 2015, τώρα μοιάζει με πιο άμεση ιστορία. Οι πολίτες απογοητεύονται σταθερά με τα δημοκρατικά συστήματα των χωρών τους. Ως τραγικό αποτέλεσμα, είναι όλο και πιο πρόθυμοι να ψηφίσουν υπέρ εξτρεμιστών πολιτικών που υπόσχονται να συνθλίψουν το καθεστώς.
Υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να ανακτήσουν οι δημοκρατίες τη δύναμή τους και να βγουν από την τωρινή κρίση τους. Κάθε νέο δεδομένο, όμως, που προκύπτει μας φέρνει όλο και πιο κοντά στην πραγματικότητα της κρίσης που περνά η δημοκρατία σήμερα.
*πρώτη δημοσίευση: www.globalist.gr
