Ευρωπαϊκός νόμος για το κλίμα και το ευρωπαϊκό σύμφωνο για το κλίμα

1. Γιατί χρειαζόμαστε έναν ευρωπαϊκό νόμο για το κλίμα;

Η ατμόσφαιρα θερμαίνεται και αυτό έχει ήδη σοβαρές συνέπειες για το περιβάλλον και τις κοινωνίες μας. Η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή εκτιμά ότι για να συγκρατηθεί η παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας σε 1,5°C σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα και να περιοριστούν οι αρνητικές επιπτώσεις από την κλιματική αλλαγή, πρέπει να μειωθούν γρήγορα, σε παγκόσμιο επίπεδο, οι εκπομπές αερίων που συντελούν στην υπερθέρμανση του πλανήτη, για την επίτευξη μηδενικών καθαρών εκπομπών για το CO2 έως το 2050 και για όλα τα άλλα αέρια του θερμοκηπίου λίγο αργότερα στη διάρκεια του αιώνα που διανύουμε.

Η ΕΕ έχει ήδη θεσπίσει μια από τις πιο αυστηρές και φιλόδοξες νομοθεσίες για το κλίμα και άρχισε να εκσυγχρονίζει και να μετασχηματίζει την οικονομία της σύμφωνα με τους στόχους της για το κλίμα. Μεταξύ του 1990 και του 2018 μείωσε τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά 23 %, ενώ η οικονομία σημείωσε ανάπτυξη κατά 61 %. Το ολοκληρωμένο πλαίσιο της ΕΕ για το κλίμα και την ενέργεια για το 2030 θα οδηγήσει σε περαιτέρω μειώσεις των εκπομπών σε ολόκληρη την οικονομία.

Ωστόσο, οι τρέχουσες πολιτικές αναμένεται να μειώσουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου μόνο κατά 60 % έως το 2050 σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990, πράγμα που σημαίνει ότι πρέπει να γίνουν ακόμη πολύ περισσότερα. Λαμβανομένων υπόψη των επιστημονικών στοιχείων, των ολοένα και πιο εμφανών και σοβαρών αρνητικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και των αιτημάτων των πολιτών που ζητούν περισσότερη δράση, πρέπει να ληφθούν επειγόντως πρόσθετα μέτρα. Με βάση τα ανωτέρω, ο ευρωπαϊκός νόμος για το κλίμα καθορίζει τον φιλόδοξο στόχο να επιτύχει μηδενικές καθαρές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στην ΕΕ έως το 2050 και θεσπίζει ένα πλαίσιο για την επίτευξη του εν λόγω στόχου κλιματικής ουδετερότητας.

2. Ποια είναι τα βασικά στοιχεία της πρότασης της Επιτροπής;

Στόχος του ευρωπαϊκού νόμου για το κλίμα είναι να συμπληρώσει το υφιστάμενο πλαίσιο πολιτικής της ΕΕ, καθορίζοντας τον μακροπρόθεσμο προσανατολισμό των πολιτικών της ΕΕ για το κλίμα, εξασφαλίζοντας προβλεψιμότητα για τους επενδυτές και τις επιχειρήσεις σχετικά με τη δέσμευση της ΕΕ και διασφαλίζοντας τη διαφάνεια και τη λογοδοσία.

Ο νόμος κατοχυρώνει νομοθετικά τον στόχο της ΕΕ να καταστεί κλιματικά ουδέτερη έως το 2050, μέσω της μείωσης των εκπομπών και της αύξησης των απορροφήσεων αερίων του θερμοκηπίου από την ατμόσφαιρα για την επίτευξη μηδενικών καθαρών εκπομπών.

Ο νόμος αποσκοπεί επίσης στην ενίσχυση των προσπαθειών για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Παρά τις ενέργειες για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, η Ευρώπη θα εξακολουθήσει να αντιμετωπίζει τις αρνητικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Η επόμενη στρατηγική προσαρμογής της ΕΕ και οι στρατηγικές και τα σχέδια προσαρμογής των κρατών μελών θα είναι ουσιαστικής σημασίας για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων.

3. Τι σημαίνει ο νόμος για το κλίμα για τις υφιστάμενες πολιτικές και τον στόχο της ΕΕ για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου έως το 2030;

Η πρόταση αναθέτει στην Επιτροπή να επανεξετάσει τις υφιστάμενες πολιτικές και τη νομοθεσία, ώστε να υπάρχει συνοχή μεταξύ αυτών και του στόχου για την κλιματική ουδετερότητα και της προσδιορισμένης πορείας.

Στο πλαίσιο μιας προσέγγισης δύο σταδίων, κατ’ αρχάς η Επιτροπή θα αξιολογήσει τον ενωσιακό στόχο για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου έως το 2030 και θα υποβάλει προτάσεις για την αύξηση του επιπέδου των τιμών, ώστε να εξασφαλιστεί η συνοχή με τον στόχο για το 2050. Έως τον Σεπτέμβριο 2020, η Επιτροπή θα παρουσιάσει ένα σχέδιο μαζί με εκτίμηση επιπτώσεων, με σκοπό ο στόχος του 2030 να αυξηθεί σε τουλάχιστον 50 % με 55 % σε σύγκριση με το 1990, με υπεύθυνο τρόπο, και θα προτείνει την ανάλογη τροποποίηση του νόμου για το κλίμα.

Για να επιτευχθεί ο αναθεωρημένος, πιο φιλόδοξος, στόχος για το 2030, η Επιτροπή θα προτείνει στη συνέχεια, έως τον Ιούνιο του 2021, επανεξέταση των εξής:

-οδηγία για το ευρωπαϊκό σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών (ΣΕΔΕ της ΕΕ)·
-κανονισμός για τον επιμερισμό των προσπαθειών·
-κανονισμός για τη χρήση της γης, αλλαγή στη χρήση της γης και δασοκομικές δραστηριότητες·
-οδηγία για την ενεργειακή απόδοση·
-οδηγία για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας·
-πρότυπα επιδόσεων για τις εκπομπές CO2 των αυτοκινήτων και των ημιφορτηγών.

Πολλές άλλες σχεδιαζόμενες πρωτοβουλίες στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας θα συμβάλουν επίσης στην επίτευξη των στόχων του νόμου για το κλίμα, συμπεριλαμβανομένης της υποβολής πρότασης για «μηχανισμό συνοριακής προσαρμογής άνθρακα» για επιλεγμένους τομείς, της δρομολόγησης νέας στρατηγικής προσαρμογής της ΕΕ και του ευρωπαϊκού συμφώνου για το κλίμα.

Η Επιτροπή θα υποστηρίξει αυτούς τους στόχους πολιτικής με κατάλληλα χρηματοδοτικά και χρηματοοικονομικά μέσα:

-Το επενδυτικό σχέδιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, που προτάθηκε στις αρχές του 2020, θα αποδεσμεύσει βιώσιμες επενδύσεις ύψους τουλάχιστον 1 τρισ. ευρώ κατά την επόμενη δεκαετία για να συμβάλει στη χρηματοδότηση της κλιματικής μετάβασης. Η εγγύηση του InvestEU θα στηρίξει αυτό το σχέδιο μειώνοντας τους κινδύνους για τα ιδιωτικά κεφάλαια,
-μια ανανεωμένη στρατηγική για τη βιώσιμη χρηματοδότηση θα έχει ως στόχο τον αναπροσανατολισμό των ροών ιδιωτικών κεφαλαίων σε πράσινες επενδύσεις, ώστε να εξασφαλιστεί η ενσωμάτωση των βιώσιμων επενδύσεων στο σύνολο του χρηματοπιστωτικού μας συστήματος.
-Ο Μηχανισμός Δίκαιης Μετάβασης και το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης το οποίο τον συνοδεύει, που προτάθηκαν στις αρχές του 2020, θα στηρίξουν τις περιφέρειες και τους τομείς που πλήττονται περισσότερο και θα διασφαλίσουν ότι η μετάβαση είναι δίκαιη και δεν αφήνει κανέναν στο περιθώριο. Θα τους βοηθήσει να εκσυγχρονίσουν και να διαφοροποιήσουν τις οικονομίες τους, καθώς και να ελαφρύνουν το κοινωνικό και οικονομικό κόστος της μετάβασης.

4. Πώς θα καθοριστεί η πορεία μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από το 2030 έως το 2050;

Η πρόταση της Επιτροπής περιγράφει μια διαδικασία για τον καθορισμό μιας πορείας από το 2030 για τις καθαρές εκπομπές και απορροφήσεις αερίων του θερμοκηπίου σε επίπεδο ΕΕ. Ο τελικός στόχος είναι η κλιματική ουδετερότητα το 2050. Η πορεία θα βασίζεται, μεταξύ άλλων, στα πλέον πρόσφατα επιστημονικά στοιχεία και στις βέλτιστες διαθέσιμες τεχνολογίες. Θα λαμβάνεται υπόψη η σχέση κόστους-αποτελεσματικότητας και η οικονομική αποδοτικότητα, η επιείκεια και την αλληλεγγύη μεταξύ και εντός των κρατών μελών και η ανάγκη να διασφαλιστεί ότι η μετάβαση είναι δίκαιη και κοινωνικά εξισορροπημένη.

Κάθε πέντε χρόνια, η Επιτροπή θα εξετάζει τις τελευταίες διεθνείς και επιστημονικές εξελίξεις, καθώς και τις υφιστάμενες ενωσιακές πολιτικές, τη νομοθεσία και την πρόοδο που σημειώνεται προς την επίτευξη των στόχων για το 2050, προκειμένου να αξιολογείται κατά πόσον η πορεία εξακολουθεί να είναι επαρκής ή πρέπει να επικαιροποιηθεί. Η διαδικασία αυτή ευθυγραμμίζεται με τα χρονοδιαγράμματα του «παγκόσμιου απολογισμού» στο πλαίσιο της συμφωνίας του Παρισιού, σύμφωνα με την οποία τα μέρη προβαίνουν ανά τακτά χρονικά διαστήματα σε απολογισμό της εφαρμογής της συμφωνίας και της συλλογικής προόδου προς την επίτευξη των στόχων της.

5. Πώς μπορεί η ΕΕ να επιτύχει τον στόχο της κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050;

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καθόρισε το όραμά της για μια κλιματικά ουδέτερη ΕΕ ως το 2050 τον Νοέμβριο του 2018 στην ανακοίνωσή της με τίτλο «Καθαρός πλανήτης για όλους». Η διεξοδική ανάλυση στην οποία βασίζεται το όραμα εξέτασε όλους τους βασικούς τομείς και διερεύνησε διάφορους τρόπους μετάβασης. Από την ανάλυση προέκυψε ότι η ΕΕ έχει τη δυνατότητα να προχωρήσει σε μηδενικές καθαρές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου έως το 2050 με τη χρησιμοποίηση υφιστάμενων και αναδυόμενων τεχνολογικών λύσεων, με την παροχή μέσων δράσης στους πολίτες και την εναρμόνιση της δράσης της σε βασικούς τομείς όπως η βιομηχανική πολιτική, ο χρηματοπιστωτικός τομές ή η έρευνα, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα την κοινωνική δικαιοσύνη για δίκαιη μετάβαση.

Η μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα θα απαιτήσει την ανάληψη δράσης σε όλους τους τομείς, από την αλλαγή των τρόπων παραγωγής ενέργειας και τροφίμων έως την αλλαγή των τρόπων με τους οποίους καταναλώνουμε αγαθά και υπηρεσίες καθώς και της φύσης της εργασίας μας και του τρόπου με τον οποίο ταξιδεύουμε. Μια φιλόδοξη δράση θα συμβάλει τόσο στην προστασία του πλανήτη μας όσο και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής μας, μέσω οφελών όπως ο καθαρότερος αέρας, το νερό και το έδαφος? πιο υγιεινά τρόφιμα· κατοικίες μεγαλύτερης ενεργειακής απόδοσης· καλύτερες εναλλακτικές λύσεις στον τομέα των μεταφορών? και νέες ευκαιρίες για τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις να αναλάβουν ηγετικό ρόλο στην ανάπτυξη καθαρών προϊόντων και τεχνολογιών.

Η μετάβαση αυτή θα απαιτήσει σημαντικές επενδύσεις. Για τον σκοπό αυτό, η Επιτροπή υπέβαλε, τον Ιανουάριο του 2020, το επενδυτικό σχέδιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας για την κινητοποίηση βιώσιμων επενδύσεων ύψους τουλάχιστον 1 τρισ. ευρώ κατά την επόμενη δεκαετία, καθώς και τον Μηχανισμό Δίκαιης Μετάβασης για να εξασφαλίσει ότι η μετάβαση στην κλιματικά ουδέτερη οικονομία πραγματοποιείται με τρόπο δίκαιο, με στοχευμένη στήριξη στις περιοχές που πλήττονται περισσότερο.

Ο εκσυγχρονισμός και η απαλλαγή της οικονομίας της ΕΕ από τις ανθρακούχες εκπομπές θα έχει ως αποτέλεσμα την ενεργοποίηση σημαντικών επιπλέον επενδύσεων. Σήμερα περίπου το 2 % του ΑΕΠ επενδύεται στο ενεργειακό μας σύστημα και τις σχετικές υποδομές. Το ποσοστό αυτό θα πρέπει να αυξηθεί σε 2,8 % προκειμένου να επιτευχθεί οικονομία μηδενικών καθαρών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Αυτό σημαίνει ότι θα γίνουν σημαντικές πρόσθετες επενδύσεις, σε σύγκριση με το επίπεδο αναφοράς, ύψους 175 έως 290 δισ. ευρώ ετησίως.

Παρόλο που το ποσό αυτό φαίνεται μεγάλο, είναι εφικτό και πολύ πιο πλεονεκτικό για την κοινωνία από το κόστος της αδράνειας, η οποία θα έχει επιβλαβείς συνέπειες που σχετίζονται με το κλίμα και οι επιπτώσεις στην υγεία θα έχουν ως αποτέλεσμα τεράστιο κόστος για την κοινωνία μας. Επιπλέον, η αδράνεια θα μας οδηγήσει σε μειονεκτική ανταγωνιστική θέση σε σχέση με τις γειτονικές χώρες όσον αφορά την καινοτομία και την ανάπτυξη μελλοντικών βιώσιμων τεχνολογιών.

6. Πώς συμμετέχουν οι πολίτες και τα ενδιαφερόμενα μέρη;

Οι πολίτες της ΕΕ ανησυχούν για την κλιματική αλλαγή και στηρίζουν την εθνική και την ενωσιακή δράση. Στο τελευταίο ειδικό Ευρωβαρόμετρο για την κλιματική αλλαγή (Σεπτέμβριος 2019) το 93 % των Ευρωπαίων πολιτών θεωρούσαν την κλιματική αλλαγή σοβαρό πρόβλημα και το 92 % συμφωνούσαν ότι πρέπει να καταστήσουμε την οικονομία μας κλιματική ουδέτερη έως το 2050.

Επειδή όλα τα τμήματα της κοινωνίας θα συμβάλουν στη μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα, ένα σημαντικό στοιχείο του νόμου για το κλίμα είναι μια διαδικασία προσιτή και χωρίς αποκλεισμούς για την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών και τον προσδιορισμό των δράσεων που συμβάλλουν στην επίτευξη του στόχου για το 2050. Έχουμε όλοι καθήκον να δράσουμε και οι Ευρωπαίοι έχουν αποδείξει την ισχυρή τους βούληση να συμμετάσχουν στην αλλαγή. Το ευρωπαϊκό σύμφωνο για το κλίμα θα συγκεντρώσει όλες αυτές τις προσπάθειες, με τη συμμετοχή των περιφερειών, των τοπικών κοινοτήτων, της κοινωνίας των πολιτών, των σχολείων, της βιομηχανίας και των μεμονωμένων πολιτών. Σήμερα, η Επιτροπή δρομολόγησε επίσης δημόσια διαβούλευση σχετικά με το εν λόγω ευρωπαϊκό σύμφωνο για το κλίμα, δίνοντας εκ νέου στους πολίτες την ευκαιρία να συμμετάσχουν στη διαμόρφωση του τρόπου με τον οποίο το σύμφωνο λειτουργεί στην πράξη.

7. Πώς θα αναπτυχθεί το σύμφωνο για το κλίμα;

Η συμμετοχή και η δέσμευση των ενδιαφερόμενων μερών και του ευρύτερου κοινού θα είναι κρίσιμης σημασίας για την επιτυχία της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Σκοπός του συμφώνου για το κλίμα είναι η αξιοποίηση υποδειγματικών ενεργειών επί τόπου και η ενθάρρυνση της αλλαγής στους τομείς όπου είναι κρίσιμης σημασίας, όπως είναι οι τομείς της κινητικότητας, της ανακαίνισης κτιρίων, της παραγωγής και της κατανάλωσης ενέργειας, του οικολογικού προσανατολισμού των δημόσιων και ιδιωτικών χώρων, καθώς και στις ατομικές και συλλογικές επιλογές μας και στη συμπεριφορά μας. Το σύμφωνο αποσκοπεί να προσφέρει τόσο τις ευκαιρίες όσο και τις πλατφόρμες για να αναπτυχθούν και να επιτύχουν αξιόλογες πρωτοβουλίες και θα αποτελέσει βασικό μέρος της δίκαιης μετάβασης για όλους. Το σύμφωνο είναι μια καινοτόμος διαδικασία και θα πρέπει όλοι να την υποστηρίξουμε και να ανταλλάξουμε ιδέες.

Το σύμφωνο δεν ξεκινά από μηδενική βάση. Υπάρχουν πολλά υφιστάμενα παραδείγματα προσπαθειών από την κοινωνία των πολιτών για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Το σύμφωνο για το κλίμα θα τα αξιοποιήσει και θα ενθαρρύνει μια ολοκληρωμένη, συγκροτημένη και πιο προορατική προσέγγιση για την ευαισθητοποίηση και τη δράση των ενδιαφερόμενων μερών σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Παράλληλα με τις κυβερνητικές πολιτικές και τις κανονιστικές ρυθμίσεις, σημαντικό ρόλο θα διαδραματίσουν και οι πολίτες, οι κοινότητες και οι οργανισμοί σε όλους τους τομείς της κοινωνίας και της οικονομίας μας. Η Επιτροπή πραγματοποίησε ανοιχτή δημόσια διαβούλευση σχετικά με το σύμφωνο, ώστε να δώσει στους πολίτες και στα ενδιαφερόμενα μέρη ρόλο στον σχεδιασμό νέων δράσεων για το κλίμα, στην ανταλλαγή πληροφοριών, στην υλοποίηση δραστηριοτήτων σε επίπεδο βάσης και στην παρουσίαση λύσεων που μπορούν να ακολουθήσουν και άλλοι. Οι συμβολές από αυτή τη δημόσια διαβούλευση θα διαδραματίσουν οργανικό ρόλο στη διαμόρφωση του συμφώνου για το κλίμα πριν από την έναρξη εφαρμογής του αργότερα το 2020.