του Αντώνη Κρούστη*
Είναι πράγματι πολύ δύσκολο να περιγράψει κανείς ιστορικά γεγονότα σε λίγες γραμμές. Το βέβαιο είναι ότι συνειδητοποιούμε μέρα με τη μέρα ότι η γενιά μας ζει ένα κομμάτι της ιστορίας μας , η οποία αναπόφευκτα θα μεταλλαχθεί όπως και οι ιοί που την προκάλεσαν.
Πανώλη
Το 431 πΧ στην αρχαία Αθήνα, εν μέσω του Πελοποννησιακού πολέμου, ένα βακτήριο Yersinia pestis (βάκιλος του Γερσίν) μεταδόθηκε στους ανθρώπους από τσίμπημα ψύλλων που παρασιτούσαν σε αρουραίους. Ο μεγάλος ιστορικός Θουκυδίδης, ο οποίος νόσησε βαριά, περιέγραψε τα συμπτώματα που τον ταλαιπωρούσαν.. Πυρετός, δύσπνοια, φτέρνισμα, πονόλαιμος, έμετος, δίψα, αϋπνία και σπασμοί. Το ονόμασε Πανώλη, ως την ασθένεια που καταστρέφει τα πάντα.
Η ασθένεια σκότωσε πάνω από 100.000 κατοίκους των ελληνικών πόλεων-κρατών, και επεκτάθηκε πολύ γρήγορα , με άγνωστο αριθμό θυμάτων, στην Λιβύη, Αίγυπτο, Περσία κ.α . Η Πανώλη χωρίς καμία διάκριση σκότωσε , μαζί με όλη του την οικογένεια, τον σπουδαίο ρήτορα, στρατηγό και αρχηγό του κράτους, Περικλή. Ο λοιμός της αρχαίας Αθήνας και ο θάνατος του Περικλή καθόρισαν την έκβαση του πολέμου με την ήττα των Αθηναίων από τους Σπαρτιάτες και την αλλαγή του ρου της ιστορίας του κόσμου.
Στη Μογγολία του 14ου αιώνα οι κάτοικοι συχνά τρέφονταν με άγρια ζώα. Ένας Μογγόλος κόλλησε το βακτήριο από τη βρώση μολυσμένης αλεπούς που πρωτύτερα είχε μολυνθεί από αρουραίο. Έτσι το 1331 ξεκίνησε η πανδημία από τους Μογγόλους πολεμιστές και εμπόρους, στην Ευρώπη, στην Ασία και στην Ινδία. Σε πολλές περιοχές της Κίνας πέθανε το 90% του πληθυσμού. Στην Ευρώπη οι νεκροί έφτασαν τα 25 εκ. και σε όλο τον κόσμο τα 60εκ, όταν ο πληθυσμός της γης αριθμούσε τότε περί τα 240 εκ.
Τον 20ου αιώνα, η βελτίωση των υγειονομικών συνθηκών, η αποτελεσματική εξολόθρευση των τρωκτικών και οι αντιβιοτικές θεραπείες κατέστησαν τη νόσο υπό έλεγχο. Σπουδαία η νίκη της επιστήμης απέναντι στον ανθρώπινο πόνο.
Ευλογιά
Στο μουμιοποιημένο σώμα του Φαραώ Ραμσή V της Αιγύπτου παρατηρήθηκαν φλυκταινώδη εξανθήματα . Η παρατήρηση αυτή οδήγησε τους επιστήμονες στο συμπέρασμα ότι η ευλογιά (Variola major) ήταν νόσος γνωστή και θανατηφόρα ήδη από το 1300πΧ.
Τον 4ο αιώνα μΧ παρουσιάζεται στην Κίνα και τον 7ο αιώνα στην Ιαπωνία, σκοτώνοντας το 30% του πληθυσμού στα χωριά και το 70% στις πόλεις.
Ο ιός Variola major μεταφέρθηκε από τους Ισπανούς εποίκους στην αμερικανική ήπειρο συμβάλλοντας στην κατάρρευση του πολιτισμού των Ίνκας καθώς και της αποδυνάμωσης της αυτοκρατορίας των Αζτέκων.
Στην Ευρώπη του 18ου αιώνα τα πράγματα ήταν τραγικά. Νοσούσε σχεδόν το σύνολο του πληθυσμού. Μόνο ένας στους χίλιους δε νοσούσε. Το 20-40% του γενικού πληθυσμού πέθαινε και το 80% των παιδιών.
Στον 20ο αιώνα καταγράφονται 500 εκ. θάνατοι. Το 1980 η επιστήμη νίκησε τον ιό ολοκληρωτικά μετά από τα εμβολιαστικά προγράμματα που εφάρμοσε.
Χολέρα
Η χολέρα είναι μια νόσος που οφείλεται στο εντεροβακτήριο Δονάκιο της χολέρας (Vibrio cholerae), η οποία αναπτύσσεται από το ανθυγιεινό τρόπο λειτουργίας των συστημάτων ύδρευσης και αποχέτευσης, μεταδίδοντας το βακτήριο στον άνθρωπο μέσω της κατανάλωσης νερού και τροφίμων.
Καταγράφεται από τα χρόνια του Ιπποκράτη χωρίς όμως πανδημικά χαρακτηριστικά. Η νόσος περιορίζονταν για πολλά χρόνια στην περιοχή γύρω από τον ποταμό Γάγγη στην Ινδία. Τον 19ο αιώνα όμως με την ανάπτυξη του εμπορίου και τις μετακινήσεις του πληθυσμού εμφανίζεται σε όλη την Ασία , την Ευρώπη , την Αμερική και την Ρωσία. Στη Ρωσία το 1830 πήρε μεγάλες διαστάσεις που ανάγκασε τις αρχές να ρίχνουν στις δεξαμενές νερού χλωρίνη για απολύμανση με αποτέλεσμα μεγάλο μέρος του πληθυσμού να χάσει τη ζωή του από δηλητηρίαση.
Η ανάπτυξη αντιβιοτικών θεραπειών από τη σύγχρονη φαρμακοβιομηχανία του 20ου αιώνα, έχει εξαλείψει τις επιδημίες χολέρας σχεδόν ολοκληρωτικά.
Αγγλικός Ιδρώτας
Το 1485 μια μυστηριώδης επιδημία έπληξε το Λονδίνο. Η ταχύτητα εξέλιξης της νόσου ήταν απίστευτη. Ξεκινούσε με πονοκέφαλο και ζαλάδα, υψηλό πυρετό, υπερβολική εφίδρωση και κατέληγε στο θάνατο… Έτσι ξαφνικά. Το 1517 εξάλειψε το 50% του πληθυσμού της Οξφόρδης και του Κέιμπριτζ. Το 1528 εξαπλώθηκε στην Ευρώπη και από το 1551 και μετά δεν ξαναεμφανίστηκε ποτέ. Όπως αίφνης εμφανίστηκε, έτσι και εξαφανίστηκε. Αυτό που έκανε εντύπωση στους επιστήμονες της εποχής ήταν ότι δρούσε εναντίον των πλούσιων αριστοκρατών Άγγλων χωρίς να μεταδίδεται στους Ουαλούς και Σκωτσέζους, καθώς και σε όσους επισκέπτονταν τότε την Αγγλία. Ποτέ δε βρέθηκε ο νοσογόνος παράγοντας και φυσικά η θεραπεία. Η επιστήμη όμως οφείλει μια απάντηση στην ιστορία, η οποία θα επέλθει από την εξέταση του DNA των χιλιάδων πτωμάτων που θάφτηκαν την περίοδο εκείνη στο νεκροταφείο του Χένρι Μπράντον…
Ισπανική Γρίπη
Οι ιοί της γρίπης υπάρχουν στα άγρια πουλιά και ζώα. Οι ακίδες που έχουν στην επιφάνεια τους οι ιοί είναι πρωτεϊνικής σύνθεσης και διαφέρουν από τους πρωτεϊνικούς υποδοχείς των ανθρώπινων κυττάρων. Άρα είναι ασύμβατοι. Πιθανές όμως μεταλλάξεις τους, αγνώστου προελεύσεως, μπορεί να τους κάνουν συμβατούς. Αυτό έγινε και με την γρίπη του 1918. Προήρθε από πτηνά της Κίνας. Εντοπίστηκε και διαδόθηκε στα χαρακώματα του Α παγκοσμίου πολέμου. Καταγράφηκε αρχικά στην Ισπανία, εξού και ο ορισμός, σκοτώνοντας 50-100εκ ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, πολύ περισσότερους και από τους δυο παγκόσμιους πολέμους του 20 αιώνα.
Αυτά συνέβησαν όταν ο πλανήτης αριθμούσε 1,8δις κατοίκους και οι μετακινήσεις των πληθυσμών ήταν ακόμα σε εμβρυικό στάδιο. Οι άνθρωποι μπήκαν σε καραντίνα, το εμπόριο παρέλυσε, οι πολίτες φορούσαν γάζες στο πρόσωπο αντί για μάσκες και εφαρμόστηκε αυστηρά η ολοκληρωτική απαγόρευση της κυκλοφορίας των ασθενούντων. Τα κράτη είχαν ορίσει ειδική ομάδα περιπολίας για να τους εντοπίζουν. Αν στην σημερινή Ελλάδα το πρόστιμο στους φορείς του κορονοιού είναι 5000€ , τότε ήταν ο πυροβολισμός. Με τα μετρά αυτά η πανδημία ελέγχτηκε δραστικά μετά από 18 μήνες. Σήμερα οι φαρμακευτικές εταιρείες έχουν αναπτύξει αποτελεσματικά εμβόλια προφύλαξης από τον ιό της γρίπης, αν και δεν έχει καλύψει όλο το φάσμα των στελεχών της. Η έρευνα και η προσπάθεια συνεχίζεται….
Ασιατική Γρίπη
Το 1957 από την κινεζική επαρχία Γκουιζού της Νοτιοδυτικής Κίνας εξαπλώνεται ο ιός της γρίπης Η2Ν2 σε ολόκληρο τον κόσμο, κοστίζοντας τη ζωή σε 2 εκ ανθρώπους σύμφωνα με το Αμερικάνικο Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων.
Ιός Έμπολα
Ο φυσικός οικότοπος του ιού Εμπολα είναι τα δάση της Αφρικής. Πρωτοεμφανίστηκε το 1976 στο Σουδάν και στο Κονγκό γύρω από την περιοχή του ποταμού Έμπολα, εξού και η ονοματοδοσία του. Η επαφή των κατοίκων με περιττώματα , βλέννα, ούρα, από τρωκτικά, νυχτερίδες, χοίρους, αντιλόπες και πιθήκους, τους μολύνουν και αυτοί τον μεταδίδουν μέσω των εκκρίσεων των βλεννογόνων τους. Ο ιός έχει θνητότητα άνω του 50% όσων νοσήσουν και «ευτυχώς» περιορίζεται ακόμα στις περιοχές της Αφρικής που πρωτοεμφανίστηκε, σκοτώνοντας μέχρι σήμερα περίπου 15.000 άτομα.
Έως σήμερα δεν υπάρχει προστατευτικό εμβόλιο από τον ιό , αλλά η χημική βιομηχανία με τα απολυμαντικά , την χλωρίνη και τα σαπούνια, καθώς και η ανάπτυξη της τεχνολογίας των πλυντηρίων με τα απορρυπαντικά των υφασμάτων, καθιστούν τον ιό δύσκολα μεταδοτικό.
Η Γρίπη των Πτηνών
Από τους συνολικά 3 τύπους ιών γρίπης (Α, Β, και Γ), η γρίπη τύπου Α/H5N1 είναι ζωονοτική μόλυνση η οποία ως έδρα έχει σχεδόν αποκλειστικά τα πτηνά. Ο τύπος της γρίπης Α/H5N1 παρατηρήθηκε για πρώτη φορά σε χήνα στην Κίνα το 1996 και το 1997 αναφέρθηκαν περιστατικά με μόλυνση ανθρώπων στο Χονγκ Κονγκ. Αν και η μετάδοση του ιού στον άνθρωπο είναι δύσκολος, η θνητότητα από τη νόσο είναι από τις υψηλότερες αφού από τα 800 περιστατικά που έχουν καταγραφεί μέχρι το 2014 τα 680 έχουν πεθάνει .
Οι επιπτώσεις όμως στην οικονομία και στο οικοσύστημα ήταν τεράστιες. 30εκ. πτηνά θανατώθηκαν στην Ολλανδία, 3εκ. στο Βέλγιο και 80.000 στη Γερμανία. Στις χώρες της Ν.Α. Ασίας θανατώθηκαν 130 εκ πουλερικά. Η Ολλανδία ζημιώθηκε περί τα 270 εκ € και η οικονομία της Ταϊλάνδης επλήγη σοβαρά αφού είναι η μεγαλύτερη χώρα εξαγωγής πουλερικών στον κόσμο με 1,2δις δολάρια κάθε χρόνο .
Η Γρίπη των Χοίρων
Το 2009 ένας ιός της γρίπης Α Η1Ν1 που προκαλεί νόσο στους χοίρους μεταλλάχθηκε και μεταδόθηκε στους ανθρώπους. Πρωτοεμφανίστηκε στο Μεξικό και τον Ιούνιο του 2009 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακοίνωσε πως η επιδημία είχε μεταβληθεί σε πανδημία. Μετά από 15 μήνες η πανδημία είχε τελειώσει αφήνοντας πίσω της 18.500 θύματα από 214 χώρες. Σε αντίθεση με τους περισσότερους ιούς η ερευνητική φαρμακοβιομηχανία έχει ανακαλύψει αντιικες θεραπείες με εντυπωσιακά αποτελέσματα.
SARS
Ως SARS περιγράφεται το Σοβαρό Οξύ Αναπνευστικό Σύνδρομο προκαλούμενο από ιό που μεταδίδεται από τις από ρινολοφίδες νυχτερίδες των σπηλαίων της επαρχίας Γιουνάν της Κίνας, με ενδιάμεσο ξενιστή ενός είδους αγριόγατας , τη μοσχογαλή. Το 2003 καταγράφηκαν 8000 περιστατικά στην ανθρώπινη κοινότητα με 774 θανάτους. Έκτοτε δεν αναφέρθηκαν άλλα κρούσματα.
Mers(2012)
Ιός προερχόμενος από νυχτερίδες και καμήλες, μολύνοντας ανθρώπους, οι οποίοι ήλθαν σε επαφή με αυτά τα ζώα. Εμφανίστηκε στη Μέση Ανατολή το 2012 και μέχρι σήμερα έχει προκαλέσει τον θάνατο 333 ανθρώπων παγκοσμίως, ενώ περισσότεροι από 850 είχαν μολυνθεί. Πρόκειται για ένα νέο στέλεχος κορονοϊού που διαφέρει από τον SARS-CoV, τον κορονοϊό που προκάλεσε την επιδημία SARS το 2003, αλλά και από τους υπόλοιπους κορονοϊούς που έχουν απομονωθεί μέχρι σήμερα από τον άνθρωπο. Τα μέτρα προφύλαξης ισχύουν όπως και για τις άλλες ιογενείς λοιμώξεις του αναπνευστικού, αν και ο ακριβής τρόπος μετάδοσης δεν είναι ακόμα γνωστός.
Μπορεί τα μέσα κατά των ιών της γρίπης να είναι ακόμα πενιχρά και τα εμβόλια να μην προφυλάσσουν από όλα τα στελέχη της, συνιστάται όμως ο εμβολισμός της κοινότητας, ιδίως ευπαθών ομάδων, αφού η επιστήμη πιθανολογεί ότι μειώνεται η ανταλλαγή γενετικού υλικού μεταξύ όλων των θανατηφόρων ιών με αυτόν της κοινής γρίπης.
COVID-19
Πολύ φοβάμαι ότι αυτά που θα έγραφα σήμερα 25/3/2020 για τις επιπτώσεις του κορονοιού σε ανθρώπινες ζωές και στις οικονομίες των κρατών θα είναι πολύ διαφορετικά μετά το τέλος αυτής της παγκόσμιας περιπέτειας. Είμαι βέβαιος όμως ότι και η επιστήμη θα απαντήσει και η ανθρωπότητα θα αντέξει. Υπομονή και ευθύνη.
Η ανθρωπότητα ενταγμένη στο «Νόμο της φθοράς» ζει σε ένα εν δυνάμει εχθρικό περιβάλλον, που άλλοτε προϋπάρχει ως αιτία και ενιοτε το δημιουργεί. Οι μάχες ήταν ,είναι και θα είναι πολλές, πολυμέτωπες, και περιοδικές. Η έκβαση κάθε μάχης που θα δώσει χρειάζεται γνώση (επιστήμη) , πίστη (στο αποτέλεσμα) , αγάπη (στον συνάνθρωπο) και ελπίδα. (Α’ Επιστολή προς Κορινθίους, ιβ/ 27 - ιγ/ 13).
Αν η υπέρτατη αξία είναι η ζωή, τότε τα πράγματα μπορεί να είναι καταστροφικά, αν όμως είναι η ψυχή, μπορεί και νάναι ευλογημένα.
*Υγιεινολόγος
