του Martin Wolf
Στην τελευταία έκθεσή του για τις Προοπτικές της Παγκόσμιας Οικονομίας (WEO), το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο αποκαλεί αυτό που συμβαίνει τώρα, το «Μεγάλο Lockdown».
Προτιμώ το «Μεγάλο Shutdown»: αυτή η φράση αιχμαλωτίζει την πραγματικότητα πως η παγκόσμια οικονομία θα κατέρρεε, ακόμα και αν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής δεν επέβαλαν lockdown και μπορεί να παραμείνει σε κατάσταση κατάρρευσης ακόμα και όταν τελειώσουν τα lockdown. Ωστόσο, όπως και να το αποκαλέσουμε, ένα είναι ξεκάθαρο: είναι η μεγαλύτερη κρίση που έχει αντιμετωπίσει ο κόσμος από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και η μεγαλύτερη οικονομική καταστροφή από τη Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του 1930.
Ο κόσμος εισήλθε σε αυτή την περίοδο με διχασμένες τις μεγάλες δυνάμεις και με μια τρομακτικών διαστάσεων ανικανότητα στα υψηλότερα επίπεδα διακυβέρνησης. Θα το περάσουμε αυτό, αλλά για να πάμε πού;
Τον Ιανουάριο, το ΔΝΤ δεν είχε ιδέα τι θα ερχόταν, εν μέρει επειδή οι Κινέζοι αξιωματούχοι απέτυχαν να πληροφορήσουν ο ένας τον άλλον, πόσω μάλλον τον υπόλοιπο κόσμο. Τώρα βρισκόμαστε εν μέσω μιας πανδημίας με τεράστιες επιπτώσεις. Όμως πολλά παραμένουν ασαφή. Μια σημαντική αβεβαιότητα είναι το πώς θα αντιδράσουν οι κοντόφθαλμοι ηγέτες σε αυτή την παγκόσμια απειλή.
Δεν ξέρω αν αξίζει οποιαδήποτε πρόβλεψη, πάντως το ΔΝΤ εκτιμά τώρα πως η παγκόσμια παραγωγή κατά κεφαλήν θα συρρικνωθεί κατά 4,2% φέτος, πολύ περισσότερο από το 1,6% που είχε καταγραφεί το 2009, κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης. Το 90% όλων των χωρών θα βιώσουν αρνητική ανάπτυξη σε όρους πραγματικού κατά κεφαλήν ΑΕΠ φέτος, έναντι του 62% το 2009, όταν η εύρωστη επέκταση της Κίνας βοήθησε ώστε να αμβλυνθεί το πλήγμα.
Τον Ιανουάριο, το ΔΝΤ προέβλεπε μια ομαλή ανάπτυξη φέτος. Τώρα περιμένει βουτιά 12% μεταξύ του τελευταίου τριμήνου του 2019 και του δεύτερου τριμήνου του 2020 στις ανεπτυγμένες οικονομίες και πτώση 5% στις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες χώρες. Όμως, το αισιόδοξο είναι πως το β’ τρίμηνο προβλέπεται πως θα είναι το ναδίρ. Μετά από αυτό, το ΔΝΤ αναμένει ανάκαμψη, αν και η παραγωγή στις ανεπτυγμένες οικονομίες προβλέπεται να παραμείνει χαμηλότερη των επιπέδων του δ’ τριμήνου του 2019 μέχρι το 2022.
Αυτό το «βασικό σενάριο» υποθέτει πως η οικονομία θα ξανανοίξει το β’ εξάμηνο του 2020. Αν συμβεί αυτό, τότε το ΔΝΤ προβλέπει μια παγκόσμια συρρίκνωση 3% το 2020, και ακολούθως μια ανάπτυξη 5,8% το 2021. Στις ανεπτυγμένες οικονομίες, η πρόβλεψη είναι για συρρίκνωση 6,1% φέτος και ακολούθως ανάπτυξη 4,5% το 2021. Όλα αυτά μπορεί να αποδειχθούν υπερβολικά αισιόδοξα.
Το ΔΝΤ προσφέρει τρία ανησυχητικά εναλλακτικά σενάρια. Στο πρώτο, τα lockdown διαρκούν 50% περισσότερο απ’ όσο το βασικό σενάριο. Στο δεύτερο, υπάρχει ένα δεύτερο κύμα του ιού το 2021. Στο τρίτο, αυτά τα στοιχεία συνδυάζονται. Με πιο μακροχρόνια lockdowns φέτος, η παγκόσμια παραγωγή είναι 3% χαμηλότερη το 2020 απ’ ό,τι στο βασικό σενάριο. Με ένα δεύτερο κύμα μολύνσεων, η παγκόσμια παραγωγή θα είναι 5% χαμηλότερη του βασικού σεναρίου το 2021. Με τις δυο αυτές ατυχίες, η παγκόσμια παραγωγή θα είναι σχεδόν 8% χαμηλότερη του βασικού σεναρίου το 2021.
Υπό την τελευταία αυτή πιθανότητα, οι κρατικές δαπάνες στις ανεπτυγμένες οικονομίες θα είναι 10 ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερες σε σχέση με το ΑΕΠ το 2021 και το κρατικό χρέος 20 ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερο μεσοπρόθεσμα απ’ ό,τι στο ήδη μη ευνοϊκό βασικό σενάριο. Δεν έχουμε πραγματικά ιδέα ποιο θα αποδειχθεί πιο σωστό. Μπορεί να είναι ακόμα χειρότερα: ο ιός μπορεί να μεταλλαχθεί· η ανοσία των ατόμων που τον πέρασαν μπορεί να μην κρατήσει· και μπορεί να μην επίκειται ένα εμβόλιο. Ένα μικρόβιο ανέτρεψε όλη την αλαζονεία μας.
Τι πρέπει να κάνουμε για να διαχειριστούμε αυτή την καταστροφή; Η μία απάντηση είναι να μην εγκαταλείψουμε τα lockdown, προτού τεθεί υπό έλεγχο ο ρυθμός της θνησιμότητας. Θα είναι αδύνατο να ανοίξουν και πάλι οι οικονομίες, όταν βρίσκεται σε έξαρση η πανδημία, αυξάνοντας τον αριθμό των νεκρών και σπρώχνοντας τα συστήματα υγείας προς την κατάρρευση. Ακόμα και αν μας επιτρεπόταν να κάνουμε αγορές ή να επιστρέψουμε στη δουλειά, πολλοί δεν θα το έκαναν. Όμως είναι ουσιαστικής σημασίας να προετοιμαστούμε για εκείνη την ημέρα, δημιουργώντας πολύ ενισχυμένες δυνατότητες για την εξέταση, τον εντοπισμό, την καραντίνα και τη θεραπεία ανθρώπων. Δεν πρέπει να λυπηθούμε κανένα έξοδο γι’ αυτό ή επένδυση για τη δημιουργία, παραγωγή και χρήση ενός νέου εμβολίου.
Πάνω απ’ όλα, όπως αναφέρεται στο εισαγωγικό σημείωμα έκθεσης του Peterson Institute for International Economics στην Ουάσινγκτον για τον ουσιαστικό ρόλο των G20, «για να το θέσουμε απλά, στην πανδημία της Covid-19, η έλλειψη διεθνούς συνεργασίας θα σημαίνει πως θα πεθάνουν περισσότεροι άνθρωποι». Αυτό ισχύει στην πολιτική υγείας και στη διασφάλιση μιας αποτελεσματικής παγκόσμιας οικονομικής αντίδρασης.
Τόσο η πανδημία όσο και το Μεγάλο Shutdown είναι παγκόσμια γεγονότα. Όπως τονίζει στην έκθεση, ο πρώην επικεφαλής οικονομολόγος του ΔΝΤ Maurice Obstfeld, είναι ουσιαστικής σημασίας να υπάρξει βοήθεια στην υγειονομική αντίδραση. Ωστόσο, το ίδιο ισχύει και για την οικονομική βοήθεια προς τις φτωχότερες χώρες, μέσω της ελάφρυνσης χρέους, των χορηγήσεων και των φθηνών δανείων. Μια τεράστια νέα έκδοση των ειδικών τραβηχτικών δικαιωμάτων του ΔΝΤ, με μεταφορά μη απαραίτητων πόρων προς τις φτωχότερες χώρες, είναι απαραίτητη.
Ο αρνητικού αποτελέσματος οικονομικός εθνικισμός που οδηγεί τον Ντόναλντ Τραμπ καθ’ όλη τη διάρκεια της θητείας του ως προέδρου των ΗΠΑ και έχει εμφανιστεί ακόμα και στην ΕΕ, είναι ένας σοβαρός κίνδυνος. Χρειαζόμαστε το εμπόριο να ρέει ελεύθερα, ιδιαίτερα (αλλά όχι αποκλειστικά) στον ιατροφαρμακευτικό εξοπλισμό και στις προμήθειες. Αν η παγκόσμια οικονομία σπάσει, όπως συνέβη με την αντίδραση στη Μεγάλη Ύφεση, τότε η ανάκαμψη θα «θολώσει», εάν όχι «πεθάνει».
Δεν γνωρίζουμε τι μας επιφυλάσσει η πανδημία ή πώς θα αντιδράσει η οικονομία. Γνωρίζουμε όμως τι πρέπει να κάνουμε για να περάσουμε αυτή την τρομακτική αναταραχή με όσο το δυνατόν λιγότερες ζημιές.
Πρέπει να θέσουμε την ασθένεια υπό έλεγχο. Πρέπει να επενδύσουμε τεράστια ποσά σε συστήματα για τη διαχείρισή της μετά το τέλος των τωρινών lockdowns. Πρέπει να δαπανήσουμε όσα χρειάζονται για να προστατεύσουμε τους ανθρώπους αλλά και τις οικονομικές μας δυνατότητες από τις επιπτώσεις. Πρέπει να βοηθήσουμε τα δισεκατομμύρια των ανθρώπων που ζουν σε χώρες που δεν μπορούν να βοηθηθούν χωρίς στήριξη. Πρέπει να θυμόμαστε πάνω απ’ όλα πως σε μια πανδημία, καμία χώρα δεν είναι απομονωμένη.
Δεν γνωρίζουμε το μέλλον. Γνωρίζουμε όμως ότι πρέπει να προσπαθήσουμε να το διαμορφώσουμε. Θα το κάνουμε; Αυτό είναι το ερώτημα. Και φοβάμαι πολύ την απάντησή μας.
