του Κωνσταντίνου Ζοπουνίδη*
«Η ζωή είναι το άθροισμα των επιλογών μας», Αλμπέρ Καμί. Σύμφωνα με το συγγραφέα, κάθε μέρα πραγματοποιούμε αμέτρητες επιλογές, αλλά σπάνια σκεφτόμαστε πώς φτάσαμε σε αυτές. Το βιβλίο αποτελείται από εννέα κεφάλαια, ένα εισαγωγικό σημείωμα και ένα επίλογο. Στηριζόμενος σε δραματικά γεγονότα του σύγχρονου κόσμου: από την κρίση των πυραύλων της Κούβας στην τραγωδία στο Έβερεστ το 1996, από τι διάσωση της αποστολής Apollo 13 στην προβληματική συγχώνευση Daimler – Chrysler. Αποκαλύπτει δεκαέξι κανόνες αποτελεσματικής λήψης αποφάσεων που θα δημιουργήσουν νέα στάνταρ στο επιστημονικό μάνατζμεντ. Καθώς η τεχνολογική πρόοδος, η τεχνητή νοημοσύνη και τα big data έχουν εισέλθει στη ζωή μας με ραγδαίο ρυθμό, είμαστε όλοι αντιμέτωποι με ένα λαβύρινθο αποφάσεων στην εργασία και τη ζωή μας. Στο πρώτο μέρος της ανάλυσης του βιβλίου αυτού θα εξετάσουμε τις έννοιες της θεωρίας του μαύρου κύκνου και του συνδρόμου της γαλοπούλας.
Μαύριος Κύκνος και το σύνδρομο της γαλοπούλας
Ο συγγραφέας είναι ένας από τους κορυφαίους Ευρωπαίους ειδικούς στα θέματα ηγεσίας, των αποφάσεων και της διαχείρισης ταλέντων. Ήταν CEO του Ινστιτούτου ICAN και εκδότης του Harvard Business Review στην Πολωνία.
Στο πρώτο κεφάλαιαο «η ζωή χωρίς ισορροπία», ο συγγραφέας εξηγεί ότι ζούμε πράγματι σε ένα κόσμο όπου τα πάντα έχουν ξεφύγει από τον έλεγχο και όσα νομίζαμε ότι ξέρουμε, τίθενται σε αμφισβήτηση. Αρχικά η ψηφιακή επανάσταση δημιούργησε μεγάλες αλλαγές στη ζωή μας που τις βιώνουμε με βίαιο τρόπο. Αυτό οφείλεται σε τρεις μεγάλες επαναστάσεις: την τεχνολογική, η οποία μας επιτρέπει να συλλέγουμε, να αποθηκεύουμε και να επεξεργαζόμαστε όλο και μεγαλύτερο όγκο δεδομένων, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα οποία δημιουργούν νέες πλατφόρμες επικοινωνίας και πολλαπλασιάζουν τον αριθμό των διαθέσιμων πληροφοριών και στην κινητή τηλεφωνία, η οποία εγγυάται την πρόσβαση στις δύο προηγούμενες από οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη και ανά πάσα στιγμή. Το 2017, υπολογίζεται ότι το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού είχε πρόσβαση στο ίντερνετ, είναι αριθμός ασύλληπτος μέχρι τότε, και σύμφωνα με προβλέψεις, μέχρι τα έτη 2024-2025 θα φθάσει το 100%.
Ο αντίκτυπος του άκρως απίθανου
Η θεωρία του μαύρου κύκνου διατυπώθηκε από τον Νασίμ Νίκολας Τάλεμπ και αναφέρεται σε δυσάρεστες εκπλήξεις και γεγονότα που δεν μπορούν να προβλεφθούν με βάση την πρότερη εμπειρία μας. Βασίζεται σε μια αληθινή ιστορία που έλαβε χώρα πριν πολλά χρόνια και προκάλεσε μεγάλα προβλήματα στην ορνιθολογική κοινότητα. Οι ορνιθολόγοι πίστευαν για πολλά χρόνια ότι οι κύκνοι έχουν μόνο λευκό φτέρωμα, ώσπου μια μέρα ... εντοπίστηκε στην Αυστραλία ένας μαύρος κύκνος.
Η νέα πραγματικότητα που μας περιβάλλει είναι γεμάτη με μαύρους κύκνους, με γεγονότα που μας αιφνιδιάζουν και για τα οποία δεν ήμασταν απλώς απροετοίμαστοι, αλλά και ανίκανοι να προετοιμαστούμε.
Μερικά παραδείγματα
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η επίθεση της Αλ Κάιντα το 2001 στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου Στη Νέα Υόρκη.
Το Μάρτιο του 2011, μια ισχυρή σεισμική δόνηση στην Ιαπωνία προκάλεσε τσουνάμι και οδήγησε στο θάνατο περισσότερους από δεκαπέντε χιλιάδες ανθρώπους. Πέρα από τις ανθρώπινες ζωές, το οικονομικό κόστος ξεπέρασε τα σύνορα της Ιαπωνίας, η παγκόσμια παραγωγή αυτοκινήτων υπέστη σοβαρό πλήγμα. Εκ των υστέρων αποδείχθηκε ότι το συμβάν δεν αποτελούσε και τόσο μεγάλη έκπληξη: το 60% της παγκόσμιας αγοράς αισθητήρων ροής μάζας αέρος των αυτοκινήτων άνηκε στη Hitachi και τα ιαπωνικά εργοστάσιά της αναγκάστηκαν να μειώσουν δραστικά την παραγωγή.
Ωστόσο, οι μαύροι κύκνοι μπορεί να δώσουν και μια θετική ώθηση, ιδιαίτερα όταν δημιουργούνται εσκεμμένα ως ανατρεπτική καινοτομία. Όπου υπάρχει ένας χαμένος, κάπου θα υπάρχει ένας κερδισμένος. Κάθε ρηξικέλευθη καινοτομία που βρίσκει απροετοίμαστους τους ανταγωνιστές, δίνει προβάδισμα σε αυτόν που προώθησε την καινοτομία. Προς τα τέλη του 20ου αιώνα, η Google πήρε προβάδισμα από τους ανταγωνιστές της, όταν εισήγαγε τον αλγόριθμο PageRank. Ήταν μια μεγάλη ανακάλυψη για την ευρετηρίαση και την κατάταξη των αποτελεσμάτων αναζήτησης.
Πέντε περιπτώσεις εμφάνισης
1.Οι πιο σπάνιες εμφανίσεις του μαύρου κύκνου είναι αυτές που έχουν παγκόσμια επίδραση, αν και η παγκόσμια κρίση, οι τεχνολογικές καινοτομίες και τα καταστροφικά συμβάντα, όπως οι πανδημίες, μπορούν μερικές φορές να μας εκπλήξουν. Οι μαύροι κύκνοι με παγκόσμια επίδραση έχουν τη δυνατότητα να πλήξουν τους πάντες άμεσα και έμμεσα, ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας, τόπου, εκπαίδευσης, φυλής ή επιχειρησιακού τομέα. Παράδειγμα αποτελεί η οικονομική κρίση του 2008, την έκταση της οποίας δεν κατάφερε να προβλέψει κανείς και η οποία έπληξε σχεδόν όλες τις χώρες και ολόκληρο τον επιχειρηματικό κόσμο.
2.Οι τομεακοί μαύροι κύκνοι, οι οποίοι επιδρούν σε μια συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων, ή εταιρειών. Παράδειγμα η επιβολή νέων κανονισμών από τις εποπτικές αρχές των επιχειρήσεων. Αυτό το είδος τομεακού φαίνεται στη ξαφνική και εντελώς απροσδόκητη απαγόρευση στη μεταφορά υγρών μεγαλύτερης από τα 100,55 ml στην καμπίνα του αεροπλάνου.
3.Σε επίπεδο επιχειρήσεων, οι οργανωτικοί μαύροι κύκνοι οι οποίοι πλήττουν μια και μόνο εταιρεία, αποτελούν τη μεγαλύτερη απειλή. Ένα παράδειγμα ιδιαίτερα επιθετικού μαύρου κύκνου ήταν η έκρηξη στην εξέδρα άντλησης πετρελαίου της υπεράκτειας εταιρείας Deepwater Horizon (τραγική συνέπεια το θάνατο πολλών ανθρώπων και τεράστια οικολογική καταστροφή).
4.Το τέταρτο είδος είναι αυτό που επηρεάζει μια μικρή ομάδα ανθρώπων, όπως για παράδειγμα μια εταιρική ομάδα, μια οικογένεια ή μια παρέα φίλων.
5.Περιλαμβάνει συμβάντα που επηρεάζουν μεμονωμένα άτομα. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα όπου οι καριέρες ικανών, υψηλόβαθμων, επιτυχημένων ανθρώπων σε διάφορους επαγγελματικούς τομείς κατέρρευσαν εξαιτίας ενός περιστατικού που ήταν προφανέστατο σε όσους βρίσκονταν κοντά σε εκείνον που δέχθηκε το πλήγμα.
Ο κανόνας 1 που προκύπτει είναι «προετοιμαστείτε για ένα μαύρο κύκνο, γιατί είναι βέβαιο: αργά ή γρήγορα θα μας παρουσιαστεί».
Το σύνδρομο της γαλοπούλας
Η καλοπέραση της γαλοπούλας σε καθημερινή βάση περιελάμβανε τρία γεύματα και καθαρισμό του κοτετσιού της. Οι μέρες περνούσαν: 50, 100, 150, 200. Και οι σκέψεις της θα ήταν πάντα θετικές. Αυτή είναι η ζωή. Ποιά θα ήταν όμως η απάντησή της για τη 201η ημέρα; Μα πώς αλλιώς θα μπορούσε να είναι; Τρία γεύματα και καθαρό κοτέτσι. Δυστυχώς, η γαλοπούλα δεν ήξερε ότι πλησιάζει η Ημέρα των Ευχαριστιών και ότι η 201η ημέρα θα συναντούσε τον πρώτο και τελευταίο μαύρο κύκνο της ζωής της. Αυτό ήταν αδύνατον να το προβλέψει με βάση την προηγούμενη εμπειρία της και για το οποίο θα ήταν αδύνατο να προετοιμαστεί. Στην πραγματικότητα δεν διαφέρουμε καθόλου από τη γαλοπούλα. Η τάση είναι να εξηγούμε συμπεράσματα από τη θετική πορεία των πραγμάτων. Όταν κάτι εξελίσσεται για μια μακρά χρονική περίοδο με τρόπο προβλέψιμο και ομαλό, υποθέτουμε υποσυνείδητα ότι θα συνεχιστεί με τον ίδιο τρόπο.
Είμαστε ιδιαίτερα επιρρεπείς στη θετική πορεία των πραγμάτων, διότι νιώθουμε ασφάλεια να υποθέτουμε ότι η τωρινή μας επιτυχία θα συνεχιστεί και στο μέλλον.
Το παράδειγμα της Nokia
To ξεκίνημα του 21ου αιώνα ήταν σπουδαίο για τη Nokia. Η φιλανδική εταιρεία είχε πάρει μεγάλο προβάδισμα σε σχέση με τους αντιπάλους της, αποκτώντας μερίδιο αγοράς 50,9%. Μεθυσμένη από την τεράστια επιτυχία της η Nokia, και παρά τις πολλές και ποικίλες προειδοποιήσεις και κριτικές για το σύστημα Symbian, συνέχιζε να το υποστηρίζει και να παράγει τηλέφωνα με το παραδοσιακό ενσωματωμένο πληκτρολόγιο. Έξι χρόνια μετά, το μερίδιο της Nokia στην αγορά κινητής τηλεφωνίας ήταν 2,8% (1ο τρίμηνο 2013) και κανείς δεν μπορούσε πια να θυμηθεί καν τί ήταν το Symbian. Η Nokia είχε απορρίψει και αγνοήσει το λειτουργικό σύστημα Android. Το 2014, η Nokia εξαγοράστηκε από τη Microsoft, η οποία το 2016 την πούλησε στην εταιρεία HMD Global and FIH Mobile. Η Nokia έπεσε θύμα του ίδιου λάθους στο οποίο υπέπεσε και η γαλοπούλα. Προκύπτει ο κανόνας 2.
«Οταν τα πράγματα πηγαίνουν καλύτερα και η επιτυχία σας είναι μεγάλη, τότε κινδυνεύετε περισσότερο να πάθετε το σύνδρομο της γαλοπούλας. Όσο περισσότερο επηρεαστείτε από το σύνδρομο της γαλοπούλας, τόσο πιο επιθετικός θα είναι ο μαύρος κύκνος σας».
Ο Άντι Γκρόουβ, πρώην CEO του ομίλου εταιρειών Intel (1987-98), ανέφερε συχνά ότι η επιτυχία οδηγεί στον εφησυχασμό και ο εφησυχασμός οδηγεί στην αποτυχία.
Άλλο ένα τρανταχτό παράδεισμα του σύνδρομου της γαλοπούλας είναι η περίπτωση της Εγκυκλοπαίδειας Μπριτάνικα. Κανείς δεν μπορούσε να την ανταγωνιστεί. Ένα όνομα θρύλος, πολλά χρόνια ιστορίας. Ένα τέτοιο επιχειρηματικό μοντέλο δεν μπορούσε να αποτύχει και για 230 χρόνια δεν απέτυχε. Ώσπου η Νουπίδια, η οποία βγήκε στην αγορά το 2000 και ένα χρόνο μετά μετονομάστηκε σε Βικιπαίδεια, είχε τεράστια επιτυχία. Περίπου 4 εκατομμύρια λήμματα (περίπου 40 φορές περισσότερα από όσα περιέχει η Μπριτάνικα), τα οποία ναι μεν δεν είχαν τις τέλειες ερμηνείες, αλλά όπως φάνηκε, ήταν αρκετά καλά για την πλειονότητα των χρηστών. Πάνω από διακόσια χρόνια αδιάκοπης επιχειρηματικής δραστηριότητας διακόπησαν απότομα από ένα φαινομενικά ακίνδυνο μαύρο κύκνο. Ο οποίος όμως έφερε την επανάσταση στο χώρο των εκδόσεων.
Συμπερασματικά, και για το τέλος της ανάλυσης του πρώτου μέρους του βιβλίου, είναι δυνατό να αναφερθεί: «ο μεγαλύτερος εχθρός μου δεν είναι ο αντίπαλός μου, δεν είναι ο τραυματισμός. Περισσότερο ανησυχώ για τις προηγούμενες επιτυχίες μου, διότι η κάθε μέρα που περνάει και με βρίσκει στην πρώτη θέση, στο βάθρο του πρωταθλητή, μειώνει το κίνητρό μου να ασκούμαι και να διαθέσω επιπλέον ενέργεια».
*Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών και Χρηματοοικονομικών, Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων, Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France
**Από το βιβλίο του Pawel Motyl, Labyrinth: The art of decision making, Page Two Books, 2019, Μετάφραση: Η Τέχνη να Παίρνεις Αποφάσεις, Εκδ. Ψυχογιός, 2020
