του Renzo Guinto*
Ενώ ο κόσμος επικεντρώνεται στην αντιμετώπιση της κρίσης του COVID-19, η κλιματική αλλαγή συνεχίζει να υπάρχει. Οι συνέπειες είναι καταστροφικές και αρχίζουν να αυξάνονται- μεταξύ άλλων αφορά και την ίδια την πανδημία.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι φυσικές καταστροφές αυξάνονται σε συχνότητα και ένταση εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής. Λαμβάνοντας υπόψιν μόνο τον φετινό χρόνο, η Αυστραλία αντιμετώπισε καταστροφικές πυρκαγιές. Οι χώρες της Ανατολικής Αφρικής αντιμετωπίζουν ένα πρωτόγνωρο, για τις τελευταίες δεκαετίες, φαινόμενο με ακρίδες ερήμου. Οι περιοχές στα νησιά Solomon, Vanuatu, Fiji, and Tonga επλήγησαν από τροπικό κυκλώνα κατηγορίας 5. Η Ευρώπη έχει ψηθεί από ένα κύμα θερμότητας- ρεκόρ. Η χώρα μου, οι Φιλιππίνες, ήρθε αντιμέτωπη με σφοδρές πλημμύρες και ο τυφώνας δεν θα τελειώσει σύντομα.
Τέτοιοι κίνδυνοι, όπως προειδοποιούν οι επιστήμονες, είναι πιθανό να σχετίζονται με το ξέσπασμα του COVID-19 και με τα ζητήματα ανταπόκρισης της δημόσιας υγείας, εξάντλησης των πόρων έκτακτης ανάγκης και της δυσκολίας των ανθρώπων να συμμορφώνονται με την κοινωνική αποστασιοποίηση. Θα υπάρξουν μεγαλύτερες δυσκολίες τόσο λόγω της οικονομικής κρίσης, όσο και εξαιτίας των μακροχρόνιων κοινωνικοοικονομικών ανισοτήτων, τόσο εντός των χωρών όσο και διασυνοριακά.
Ο πρόσφατος τυφώνας στις Φιλιππίνες φανερώνει τις μελλοντικές προκλήσεις. Οι ισχυροί άνεμοι και οι έντονες πλημμύρες ανάγκασαν πολλούς να σπάσουν την καραντίνα και να διαφύγουν σε κέντρα εκκένωσης, όπου τα πρωτόκολλα κοινωνικής αποστασιοποίησης είναι σχεδόν αδύνατο να ακολουθηθούν. Οι κανόνες αποστασιοποίησης περιπλέκουν τη διάσωση περίπου 200.000 ανθρώπων που κινδυνεύουν από πλημμύρες ή κατολισθήσεις. Ο αριθμός των ατόμων που χρειάζονται βοήθεια- ήδη μεγάλος από την περίοδο εγκλεισμού- έχει αυξηθεί σημαντικά. Και ήδη τα νοσοκομεία με περιορισμένους πόρους ενδέχεται να δεχτούν πολύ περισσότερους ασθενείς με μολυσματικές ασθένειες, που ίσως αυξηθούν εξαιτίας των κλιματικών αλλαγών, όπως ο δάγκειος πυρετός και η λεπτοσπείρωση.
Είμαστε σίγουροι ότι ο COVID-19 έχει περιορίσει, ως ένα βαθμό, τις επιδράσεις του ανθρώπου στο περιβάλλον. Τους τελευταίους τρεις μήνες, τα ιδιωτικά αυτοκίνητα παρέμειναν σταθμευμένα, τα εργοστάσια μείωσαν τις δραστηριότητές τους και οι σταθμοί παραγωγής ενέργειας σταμάτησαν να καίνε άνθρακα. Ως αποτέλεσμα, οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα έχουν μειωθεί σημαντικά- επιστρέφουν ακόμα και σε επίπεδα του 2010. Η ατμοσφαιρική ρύπανση των πόλεων έχει περιοριστεί, ενώ πολλοί απολαμβάνουν την επιστροφή του γαλάζιου ουρανού σε πόλεις που για χρόνια σκεπάζονταν από καπνό. Υπάρχουν ακόμα και αναφορές για άγρια ζώα που περιπλανιούνται σε άδειους δρόμους της πόλεων.
Τέτοια φαινόμενα ενίσχυσαν την ιδέα ότι η πανδημία δίνει στη Μητέρα Γη ένα πολύ απαραίτητο «διάλειμμα». Αλλά, ακόμη και αν αυτό είναι αλήθεια, το διάλειμμα αυτό θα είναι σύντομο και δεν θα είναι ικανό να αλλάξει τις χρόνια διαμορφούμενες κλιματικές συνθήκες.
Στην πραγματικότητα, οι ίδιοι ερευνητές που ανέφεραν ότι ο εγκλεισμός λόγω του COVID-19 προκάλεσε πτώση των εκπομπών, δήλωσαν επίσης ότι, όταν τα μέτρα χαλάρωσαν οι εκπομπές αυξήθηκαν αμέσως. Προβλέπουν ότι η πανδημία θα μειώσει τις συνολικές εκπομπές το 2020 κατά 13%, το πολύ, και αυτό μόνον εάν εξακολουθούν να υπάρχουν κάποιοι περιορισμοί, σε παγκόσμια κλίμακα, μέχρι και το τέλος του έτους. Μόλις επιστρέψουμε στην προ- πανδημική «κανονικότητα», το ίδιο θα συμβεί και με τους ρύπους.
Η διατήρηση της περιόδου καραντίνας- που βλάπτει δυσανάλογα τους φτωχότερους και τους πιο ευάλωτους- δεν είναι η λύση. Μια πανδημία παραλύει τις οικονομίες, επιδεινώνει την ανισότητα και τερματίζει (ή περιορίζει) ανθρώπινες ζωές. Δεν πρέπει να θεωρηθεί ως ευκαιρία για τον πλανήτη να «αναπνέει» ή ως μια ευκαιρία για το περιβάλλον. Σίγουρα δεν αποτελεί από μόνο του μονοπάτι προς μια υγιή και δίκαιη απανθρακοποίηση.
Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι η πανδημία δεν μπορεί να αποτελέσει κίνητρο για πρόοδο. Η εξασφάλιση ενός πιο υγιούς, πιο βιώσιμου και πιο δίκαιου μέλλοντος- που δεν επηρεάζεται από αυξανόμενες υγειονομικές κρίσεις και από άλλες καταστροφές - μπορεί να επιτευχθεί μόνο με σταδιακή, στοχευμένη και οργανωμένη απανθρακοποίηση, και ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς. Στο σημείο αυτό, τα σχέδια ανάκαμψης από τον COVID-19 και τα πακέτα οικονομικής ενίσχυσης που προτείνονται από κυβερνήσεις, επιχειρήσεις και διεθνείς οργανισμούς αποτελεί ένα καλό σημείο εκκίνησης.
Η πανδημία αποκάλυψε πόσο απογοητευτικά απροετοίμαστα είναι τα υγειονομικά μας συστήματα ώστε να ανταποκριθούν σε έκτακτες ανάγκες, είτε αφορούν την αύξηση των κρουσμάτων από COVID-19 είτε τις μακροπρόθεσμες συνέπειες της κλιματικής αλλαγής στην υγεία. Καθώς οι κυβερνήσεις επενδύουν στην αναβάθμιση και την ενίσχυση των υγειονομικών συστημάτων, πρέπει να συμπεριλάβουν στόχους για το κλίμα.
Το ίδιο ισχύει και για τις επενδύσεις, δημόσιες και ιδιωτικές, για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας. Όπως υποστηρίζουν οι παγκόσμιες υγειονομικές αρχές και οι υπέρμαχοι του περιβάλλοντος, μόνο όταν οι ηγέτες και οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων διασφαλίζουν ότι, από κάθε άποψη, η ανάκαμψη από τον COVID-19 είναι «υγιής και πράσινη», θα μπορεί η μετα-πανδημική «νέα κανονικότητα» να είναι αυτή που θα προστατεύει τον πλανήτη και όλους τους ανθρώπους.
Εφόσον τόσο η πανδημία όσο και η κλιματική αλλαγή αποτελούν παγκόσμιες προκλήσεις, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τα πολιτικά σύνορα, η διεθνής συνεργασία είναι απαραίτητη. Η Σύνοδος των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (COP26) που επρόκειτο να πραγματοποιηθεί στη Σκωτία τον Νοέμβριο, αναβλήθηκε για το 2021. Αλλά αυτό δεν πρέπει να σταθεί εμπόδιο στην πρόοδο.
Αντιθέτως, η καθυστέρηση πρέπει να θεωρηθεί ως ευκαιρία για τους ηγέτες να προετοιμαστούν για τη διάσκεψη που θέτει υγειονομικά ζητήματα στο επίκεντρο των διαπραγματεύσεων για το κλίμα. Η συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα του 2015, εμπεριείχε τη λέξη «υγεία» μόνο μία φορά- και αυτό στην αιτιολογική έκθεση. Η COP26 πρέπει να δημιουργήσει ένα ακόμη πιο φιλόδοξο σχέδιο που θα συνδυάζει τις κλιματικές και υγειονομικές ανάγκες.
Η μείωση της καμπύλης ήταν από τους αρχικούς στόχους κατά το ξέσπασμα του COVID-19. Για να αποφευχθεί η επιβάρυνση των υγειονομικών συστημάτων και για να κερδισθεί χρόνος ώστε να αυξηθεί η ικανότητα των συστημάτων, χρειάστηκαν δράσεις για την επιβράδυνση της εξάπλωσης του ιού. Πρέπει να εφαρμόσουμε σήμερα την ίδια λογική στις δράσεις για το κλίμα, ισοπεδώνοντας την καμπύλη εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και του οικολογικού μας αποτυπώματος εν γένει, προκειμένου να κερδίσουμε χρόνο για τη δημιουργία βιώσιμων συστημάτων.
Η διαφορά, φυσικά, είναι ότι, σε αντίθεση με την υγειονομική περίθαλψη, τα όρια του πλανήτη δεν μπορούν να αλλάξουν. Εμείς είμαστε αυτοί που πρέπει να προσαρμοστούμε. Η πανδημία δεν θα μας σώσει, αλλά θα μπορούσε να είναι η κινητήριος δύναμη που χρειαζόμασταν για να σωθούμε.
*αρχισυντάκτης, «Aspen Institute»
**πρώτη δημοσίευση: www.weforum.org
